Τα 2 τρισ. του νέου προϋπολογισμού της ΕΕ: Ρόλος-κλειδί για την Επιτροπή, ισχυρότερες οι εθνικές κυβερνήσεις

Κατ’ αρχάς να επισημάνουμε το αυτονόητο. Με δεδομένο ότι αφενός δεν υπάρχουν διαθέσιμα όλα τα κείμενα και αφετέρου δεν είναι γνωστές ορισμένες από τις βασικές παραμέτρους της εφαρμογής της πρότασης της Κομισιόν αναφορικά με τον επόμενο κοινοτικό προϋπολογισμό (2028-2034), οποιοσδήποτε σχολιασμός είναι παρακινδυνευμένος. Πόσο μάλλον όταν η χθεσινή πρόταση αποτελεί την έναρξη σκληρών διαπραγματεύσεων που αναμένεται να διαρκέσουν 2,5 χρόνια και να οδηγήσουν σε σημαντικές διαφοροποιήσεις. Ορισμένες αρχικές επισημάνσεις ωστόσο μπορούν να καταγραφούν.

Το μέγεθος μετράει

Ένας προϋπολογισμός των 2 τρισ. αναμφίβολα ακούγεται εντυπωσιακός σε σύγκριση με αυτόν του 1.2 τρισ. ευρώ της τρέχουσας περιόδου. Αν ωστόσο συνυπολογίσει κάποιος την πληθωριστική διαφορά καθώς και την αποπληρωμή των δανείων του Ταμείου Ανάκαμψης, η διαφορά απέχει αρκετά των εντυπώσεων.

Παράλληλα, σημαντικά είναι και τα κονδύλια (410 δισ. ευρώ) που αφορούν στο νεοσύστατο Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, βασικό πυλώνα του επόμενου προϋπολογισμού. Δεν είναι ακόμα απολύτως κατανοητός ο τρόπος που θα προχωρήσει η αξιοποίησή τους, ωστόσο σε αυτόν τον πυλώνα το βασικό λόγο έχει περισσότερο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρά οι πρωτεύουσες.

Τέλος, στα θετικά νέα -αν εστιάσουμε στην εθνική προσέγγιση- είναι ότι η κλείδα κατανομής των κοινοτικών πόρων παραμένει η ίδια, συνεπώς η Ελλάδα μπορεί να διεκδικήσει αναλογικά τα ίδια και σε απόλυτους αριθμούς αυξημένα κονδύλια σε σχέση με τον τρέχοντα προϋπολογισμό.

Η Συνοχή και η ΚΑΠ

Σήμερα αποτελούν περίπου τα δύο τρίτα του προϋπολογισμού της ΕΕ. Πλέον εντάσσονται στον πρώτο πυλώνα της πρότασης της Κομισιόν. Σε ό,τι αφορά τη Συνοχή, τα «κλειδωμένα» κονδύλια της είναι μειωμένα (με επιφύλαξη καταγράφουμε σε πρώτο χρόνο ένα ποσοστό περίπου 15%), με την υποσημείωση ότι 218 δισ. ευρώ είναι προσανατολισμένα στην ενίσχυση των φτωχότερων περιφερειών. Σημαντικό μέρος της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής επίσης βρίσκεται αντιμέτωπο με περιορισμό (υπολογίζεται έως και 30%) των εξασφαλισμένων κονδυλίων. Επαναλαμβάνουμε ότι μέχρι να ξεκαθαρίσουν οι -νομικές και μη- λεπτομέρειες της πρότασης, οι εκτιμήσεις ενέχουν ρίσκο.

Εθνικά πλάνα και «περιφερειακά κεφάλαια»

Ως αναμενόταν, η Επιτροπή πρότεινε την ενίσχυση της «εθνικοποίησης» στο σχεδιασμό και την εκταμίευση των κοινοτικών κονδυλίων, γεγονός που ήδη προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Ευρωκοινοβουλίου. Σύμφωνα με την πρόταση, τα κράτη-μέλη θα καταρτίσουν εθνικά πλάνα που θα περιλαμβάνουν εφόσον το επιθυμούν κεφάλαια που θα αφορούν στην ανάπτυξη των περιφερειών. Τα επιχειρήματα όσων αντιδρούν στο σχεδιασμό αυτό έχουν διπλή κατεύθυνση. Αφενός όσο «εθνικοποιούνται» οι στόχοι της διανομής των κονδυλίων δεν εξυπηρετούνται κοινοί ευρωπαϊκοί στόχοι. Και αφετέρου, τον ισχυρότερο ρόλο στην εκμετάλλευση των κονδυλίων των κρατών μελών αποκτούν ξεκάθαρα οι κυβερνήσεις έναντι της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Ποιος θα αξιολογεί την πρόοδο των εθνικών πλάνων;

Αποτελεί και ένα από τα βασικότερα ερωτήματα της επόμενης ημέρας, με το υφιστάμενο μοντέλο -γνωστό από το Ταμείο Ανάκαμψης- της εισήγησης της Επιτροπής και έγκρισης του Συμβουλίου να προκρίνεται. Αυτό ωστόσο γεννά μία σειρά ερωτημάτων που σχετίζονται με την πορεία των εκταμιεύσεων σε περίπτωση που καταγράφεται υστέρηση στην εφαρμογή μεταρρυθμίσεων. Απαντώντας σε ερωτήσεις Ευρωβουλευτών στις Βρυξέλλες, ο αρμόδιος Επίτροπος Πιοτρ Σέραφιν υποστήριξε ότι οι Περιφέρειες δε θα χάνουν πόρους αν η κεντρική κυβέρνηση δεν έχει προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις στις οποίες έχει δεσμευθεί.

Είναι παρακινδυνευμένο να κάνουμε οποιαδήποτε αξιολόγηση πάνω σε μία πρόταση που ούτε πλήρως γνωστή είναι ούτε θα καταλήξει ως έχει όταν υιοθετηθεί στο τέλος του 2027. Άλλωστε οι αντιδράσεις ειδικά ορισμένων ευρωομάδων προϊδεάζουν για συγκρουσιακές διαπραγματεύσεις. Μπορούμε όμως να καταγράψουμε δύο χαρακτηριστικά: Ο προτεινόμενος νέος προϋπολογισμός είναι αρκετά μεγαλύτερος και περισσότερο φιλόδοξος του υφιστάμενου, όπως όμως και οι ανάγκες που καλείται να καλύψει. Και η επιμερισμένη διαχείρισή του (shared management) με τα κράτη – μέλη είναι σαφώς μειωμένη. Πηγές στις Βρυξέλλες υπολογίζουν τη μείωση αυτή από 70% σήμερα σε 52%.