«2 τρισ. ευρώ για μια νέα εποχή». Αυτά τα λόγια χρησιμοποίησε η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για να περιγράψει τον νέο πολυετή προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ενέκρινε σήμερα η Επιτροπή μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις. Σύμφωνα με τη Λάιεν, ο νέος προϋπολογισμός, ο οποίος αντιστοιχεί στο 1,26% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος της ΕΕ κατά μέσο όρο μεταξύ 2028 και 2034, είναι «μεγαλύτερος, ευφυέστερος και πιο στοχευμένος» και με αυτόν «επενδύουμε περισσότερο στην ανεξαρτησία μας και στη δυνατότητα μας να αντιδρούμε».
Η Λάιεν ανήγγειλε πάρα πολλές αλλαγές στη δομή και στον τρόπο διανομής των κονδυλίων. Το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2028- 2034 (ΠΔΠ) έχει ήδη προκαλέσει αντιδράσεις από το Ευρωκοινοβούλιο, αλλά και από τους Επιτρόπους που ζήτησαν αλλαγές. Μάλιστα έγιναν αλλαγές ακόμη και στο παρά… ένα καθυστερώντας την ώρα των ανακοινώσεων. Πλέον το κείμενο θα αποτελέσει πεδίο διαβούλευσης. Προβλέπει και «μαξιλάρι» για κρίσεις αλλά και νέες πηγές για ίδιους πόρους για να αποπληρωθεί και το NGEU.
Πώς θα μοιραστούν τα κεφάλαια
Ο νέος προϋπολογισμός μοιράζει τις δαπάνες σε 5 τομείς:
1) Επενδύσεις σε πολίτες, κράτη-μέλη και περιφέρειες: Με 865 δισ. ευρώ, τα Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικών Σχέσεων θα ειναι το θεμέλιο για επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις. Στην καρδιά των προγραμμάτων αυτών παραμένει η Γεωργία και η Συνοχή. Η πρόταση της Κομισιόν διασφαλίζει πόρους 300 δισ. ευρώ για τη στήριξη των εισοδημάτων των αγροτών και των αλιέων. Όσον αφορά τον τομέα της Συνοχής, διασφαλίζονται οι επενδύσεις σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές και αυτές ανέρχονται σε τουλάχιστον 218 δισ. ευρώ. Για την αλιεία προβλέπονται τουλάχιστον 2 δισ. ευρώ. Προβλέπονται πόροι και για τις κοινωνικές πολιτικές: για πρώτη φορά τίθεται στόχος κοινωνικών δαπανών 14%. Και επίσης, για πρώτη φορά, θα παρακολουθείται η κοινωνική χρηματοδότηση σε ολόκληρο το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο.
Να σημειωθεί πως με τον υφιστάμενο προυπολογισμό της ΕΕ (2021- 2027) που έχει αξία 1,21 τρισ. ευρώ διανέμονται 386 δισ. ευρώ στην ΚΑΠ και 427 δισ. ευρώ σε πολιτικές συνοχής (ΕΣΠΑ). Οπότε μένει να φανεί στα αναλυτικά κείμενα πώς τηρούνται οι ισορροπίες με τις περιφέρειες της ΕΕ, κάτι που ενδιαφέρει σφόδρα χώρες όπως η Ελλάδα.
Επίσης, τριπλασιάζονται οι δαπάνες για τη διαχείριση των συνόρων και τη μετανάστευση, ενώ τριπλασιάζεται και το Ταμείο Αλληλεγγύης ώστε να υπάρχει δυνατότητα άμεσης αντίδρασης στην περίπτωση που συμβεί κάποια καταστροφή.
Δίνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα στα κράτη μέλη να επενδύσουν σε ευρωπαϊκούς στόχους με δάνεια έως 150 δισ. ευρώ, τα οποία υποστηρίζονται από την ΕΕ. Η πρωτοβουλία θα ονομάζεται «Catalyst Europe». Η Λάιεν εξήγησε πως τα δάνεια καλύπτονται από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, εκταμιεύονται, δίνονται στα κράτη μέλη και εκείνα, με ευνοϊκούς όρους, μπορούν να δώσουν ώθηση σε σημαντικές ευρωπαϊκές προτεραιότητες, όπως η αμυντική βιομηχανία, οι ενεργειακές υποδομές, οι στρατηγικές τεχνολογίες κλπ.
Για όλα τα παραπάνω, η Κομισιόν προτείνει απλό και διαφανές σύστημα κατανομής που θα λαμβάνει υπόψιν τις περιφερειακές ανισότητες, τις ανάγκες της γεωργίας, τις εντάσεις, τα σύνορα και άλλα κριτήρια. Τα προγράμματα θα είναι και πάλι στοχευμένα στις ανάγκες της κάθε περιφέρειας. Τα Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικών Σχέσεων επιτρέπουν μια πιο στρατηγική κατανομή που αντικατοπτρίζει τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες επί τόπου. Για παράδειγμα, αυξημένοι πόροι για παραμεθόριες περιοχές που βρίσκονται υπό πίεση ασφαλείας.
Με το νέο, πολυετές πλαίσιο, η Κομισιόν επιχειρεί μια ενιαία προσέγγιση μέσα από τα Εθνικά και Περιφερειακά Σχέδια Εταιρικών Σχέσεων. «Αντί να υπάρχουν πολλά διαφορετικά κονδύλια, με διαφορετικούς κανόνες, προθεσμίες και κριτήρια που αλληλεπικαλύπτονται, τώρα θα έχουμε τα εθνικά και περιφερειακά σχέδια εταιρικών σχέσεων που θα βάζουν κάτω από την ίδια στέγη τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες, θα μπορούν να ευθυγραμμιστούν καλύτερα με τις περιφερειακές ανάγκες, θα είναι απλούστερο να τα διαχειριστούν οι εθνικές και τοπικές αρχές και θα είναι ισχυρότερα όταν θα συνδυάζονται μεταξύ τους», εξήγησε η Λάιεν.
Παράλληλα, οι πόροι για το εμβληματικό πρόγραμμα διασυνοριακής εκπαίδευσης της Ευρώπης Erasmus+ αυξάνονται κατά 50%, ενώ προβλέπεται και το νέο «AgoraEU» που θα υποστηρίξει τον πολιτισμό, τα μέσα ενημέρωσης και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.
2) Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης. Προτείνεται ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας με σχεδόν 410 δισ. ευρώ, επειδή είναι ζωτικής σημασίας να υποστηριχθούν οι στρατηγικές τεχνολογίες του αύριο. Αυτό το Ταμείο Ανταγωνιστικότητας περιλαμβάνει διπλασιασμό του προγράμματος «Horizon Europe», του προγράμματος-ναυαρχίδα για την επιστήμη και την καινοτομία. Πενταπλασιάζονται οι επενδύσεις στην ψηφιακή τεχνολογία για να οικοδομηθεί ένα ασφαλές και καινοτόμο ψηφιακό οικοσύστημα. Και δίνεται σημαντική ώθηση στην καθαρή τεχνολογία, τη βιοοικονομία και την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές με 6πλάσια αύξηση των κονδυλίων από τον προϋπολογισμό της ΕΕ που θα κατευθυνθούν εκεί. Αυτό προστίθεται στον στόχο δαπανών για το κλίμα ύψους 35% για το ΠΔΠ που εξυπηρετεί τους 6 περιβαλλοντικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μαζί ανέρχονται σε περίπου 700 δισ. ευρώ.
3) Μια Ένωση που προστατεύει: Προβλέπονται 131 δισ. ευρώ για το σκέλος Άμυνας και Διαστήματος στο πλαίσιο του Ταμείου Ανταγωνιστικότητας. Πρόκειται για 5 φορές υψηλότερες δαπάνες από τις σημερινές, καθότι η ασφάλεια αποτελεί κορυφαία ανησυχία για τους πολίτες και τις κυβερνήσεις. Παράλληλα, διπλασιάζεται ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη» (Connecting Europe -CEF) για τις μεταφορές και πολλαπλασιάζεται η στρατιωτική κινητικότητα επί 10. Έτσι, οι ένοπλες δυνάμεις της ΕΕ μπορούν να κινούνται πιο γρήγορα, καλύτερα, μαζί. Πολλαπλασιάζονται επίσης επί 5 οι δαπάνες για ενεργειακές υποδομές. Αυτό ενισχύει την ενεργειακή ανεξαρτησία και επιταχύνει την καθαρή μετάβαση. Και αυξάνονται σημαντικά οι επενδύσεις στην κυβερνοασφάλεια και στις υποδομές διπλής χρήσης.
4) Μια ισχυρότερη Ευρώπη στον κόσμο. Προτείνονται 200 δισ. ευρώ για το εργαλείο «Παγκόσμια Ευρώπη» (Global Europe). «Πρόκειται για αύξηση 75% που αντιστοιχεί στις ευθύνες μας στην παγκόσμια σκηνή», είπε η Λάιεν. «Αυτό αφορά την Παγκόσμια Πύλη (Global Gateway), την ανθρωπιστική βοήθεια, τις στρατηγικές συνεργασίες - και, το πιο σημαντικό, την υποστήριξή μας για τη διεύρυνση» η οποία είναι βασική προτεραιότητα. Η Κομισιόν ανοίγει ολόκληρη την εργαλειοθήκη του Global Europe στις υποψήφιες χώρες - όχι μόνο τεχνική βοήθεια αλλά και υποστήριξη για μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις, με την υποστήριξη πόρων.
Διατίθενται επίσης 100 δισ. ευρώ για την Ουκρανία. Διπλασιάζεται η διευκόλυνση για την Ουκρανία - για να υποστηριχθεί η ανάκαμψη, η ανθεκτικότητα και η πορεία τους προς την ένταξη στην ΕΕ.
5) Ένας προϋπολογισμός που έχει σχεδιαστεί για ανθεκτικότητα και ευελιξία. Δημιουργείται ένας ειδικός μηχανισμός αντιμετώπισης κρίσεων με δύναμη πυρός έως και σχεδόν 400 δισ. «Επειδή οι κρίσεις δεν αποτελούν πλέον την εξαίρεση. Είναι ο κανόνας. Και έχουμε πάρει τα μαθήματά μας. Όταν συμβεί ένα μεγάλο σοκ, η ΕΕ θα είναι σε θέση να δράσει γρήγορα και με ισχύ», εξήγησε η Λάιεν.
Φόροι σε καπνό, e-waste και εταιρείες με τζίρο άνω των 100 εκατ
Για να ευοδωθεί το φιλόδοξο, όπως το χαρακτήρισε η Λάιεν, σχέδιο, η Ευρώπη θα πρέπει να εξοπλιστεί με ένα σύγχρονο και διαφοροποιημένο σύστημα εσόδων.
Αυτό θα επιτρέψει την επαρκή χρηματοδότηση των προτεραιοτήτων της Ένωσης, ενώ ταυτόχρονα θα εξασφαλίζει την αποπληρωμή των δανείων που συνήφθησαν στο πλαίσιο του NextGenerationEU και θα περιορίζουν τις εθνικές συνεισφορές στον προϋπολογισμό της ΕΕ. Προς αυτή την κατεύθυνση, η Επιτροπή προτείνει πέντε νέους ίδιους πόρους:
Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της ΕΕ (ETS): Προβλέπεται στοχευμένη προσαρμογή των εσόδων που προέρχονται από το ETS1 προς τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Αναμένεται να αποφέρει περίπου 9,6 δισ. ευρώ ετησίως, κατά μέσο όρο.
Μηχανισμός Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM): Στοχευμένη προσαρμογή των εσόδων από το CBAM προς τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Αναμένεται να αποφέρει περίπου 1,4 δισ. ευρώ ετησίως, κατά μέσο όρο.
Ίδιος πόρος βάσει μη συλλεγμένων ηλεκτρονικών αποβλήτων: Θα εφαρμόζεται ενιαίος συντελεστής ανάλογα με το βάρος των μη συλλεγμένων ηλεκτρονικών αποβλήτων (2 ευρώ ανά κιλό). Η πηγή εσόδων, που είναι στα πρότυπα των πλαστικών που δεν συλλέγονται, αναμένεται να αποφέρει περίπου 15 δισ. ευρώ ετησίως, κατά μέσο όρο.
Ειδικός φόρος κατανάλωσης στα καπνικά προϊόντα ως ίδιος πόρος: Βασίζεται στην εφαρμογή συντελεστή επί του ελάχιστου ειδικού φόρου κατανάλωσης που ισχύει ανά κράτος μέλος. Αναμένεται να αποφέρει περίπου 11,2 δισ. ευρώ ετησίως, κατά μέσο όρο.
Εταιρικός Πόρος για την Ευρώπη (CORE): Ετήσια κατ’ αποκοπή συνεισφορά από επιχειρήσεις –πλην των μικρών και μεσαίων– που δραστηριοποιούνται και πωλούν εντός της ΕΕ, με καθαρό ετήσιο κύκλο εργασιών τουλάχιστον 100 εκατομμύρια ευρώ. Αναμένεται να αποφέρει περίπου 6,8 δισ. ευρώ ετησίως, κατά μέσο όρο.
Έντονες αντιδράσεις ευρωβουλευτών για τον νέο προϋπολογισμό
Έντονη κριτική ασκούν μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ), κάνοντας λόγο για έναν προϋπολογισμό που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις φιλοδοξίες της Ένωσης. Οι εισηγητές του Κοινοβουλίου για τον ΠΔΠ, Σίγκφριντ Μουρεσάν (ΕΛΚ, Ρουμανία) και Κάρλα Ταβάρες (Σοσιαλιστές & Δημοκράτες, Πορτογαλία), τονίζουν πως το ανώτατο όριο δαπανών στο 1,26% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΕ), που περιλαμβάνει και τις αποπληρωμές του χρέους του NextGenerationEU, θα οδηγήσει σε πραγματική στασιμότητα των επενδύσεων. Όπως επισημαίνουν, πρόκειται για έναν προϋπολογισμό που στην πράξη παγώνει τη χρηματοδότηση κρίσιμων τομέων όπως η ανταγωνιστικότητα, η συνοχή, η γεωργία, η άμυνα και η πράσινη μετάβαση.
- Διαβάστε επίσης: Η «μητέρα των μαχών» για τους κοινοτικούς πόρους ξεκινά
Οι ευρωβουλευτές προειδοποιούν επίσης για τον κίνδυνο περικοπών σε επιτυχημένα προγράμματα, εφόσον ενσωματωθούν σε ευρύτερα «υπερταμεία» χωρίς σαφή στόχευση και με περιορισμένο ρόλο για τις περιφέρειες και τους τοπικούς φορείς. «Δεν θα εγκρίνουμε έναν προϋπολογισμό που υποβαθμίζει τον ευρωπαϊκό χαρακτήρα των επενδύσεων και ενθαρρύνει αποσπασματικά εθνικά σχέδια χωρίς κοινό όραμα», δήλωσε ο Μουρεσάν. Παράλληλα, η Ταβάρες υπογράμμισε ότι η ΕΕ βασίζεται στην αλληλεγγύη και τη σύγκλιση, στοιχεία που διακυβεύονται με την παρούσα πρόταση.
Τέλος, έντονες είναι οι ανησυχίες για την απειλή υποβάθμισης του δημοκρατικού ελέγχου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι ευρωβουλευτές απαιτούν πλήρη διαφάνεια και ουσιαστικό κοινοβουλευτικό έλεγχο στην κατανομή και παρακολούθηση των κονδυλίων, ενώ ζητούν από τα κράτη μέλη να συμφωνήσουν σε ένα νέο, δίκαιο και βιώσιμο σύστημα ίδιων πόρων, ώστε να διασφαλιστεί η χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών προτεραιοτήτων. «Το Κοινοβούλιο είναι έτοιμο να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα που διαθέτει για να διασφαλίσει ότι ο επόμενος προϋπολογισμός θα ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της εποχής και θα σέβεται τις δημοκρατικές διαδικασίες», τονίζουν οι εισηγητές.
Serafin: Φιλόδοξος ο προϋπολογισμός
Για έναν φιλόδοξο προϋπολογισμό 2 τρισ. ευρώ, πιο ευέλικτο και πιο σύγχρονο, που θα βασίζεται στις επιτυχίες του παρελθόντος, έκανε λόγο ο επίτροπος Προϋπολογισμού, Καταπολέμησης της Απάτης και Δημόσιας Διοίκησης Piotr Serafin, με αφορμή την παρουσίαση του επόμενου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου της ΕΕ για την περίοδο 2028-2034 στους ευρωβουλευτές.
Ο προϋπολογισμός θα διασφαλίζει εύκολη πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τους ανθρώπους και τα έργα που θα κλήθει να στηρίξει, θα προβλέπει δαπάνες σε ουσιαστικά ευρωπαϊκά προγράμματα που να μην είναι μόνο το άθροισμα των εθνικών και θα δίνει χώρο για αντίδραση σε κρίσεις.
Πώς και πού θα δαπανήσουμε τα λεφτα
Σύμφωνα με τον Serafin, το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο θα είναι οργανωμένο γύρω από τρεις βασικές αρχές:
-υποστήριξη των κρατών μελών με εθνικά και περιφερειακά σχέδια συνεργασίας
-υποστήριξη δικαιούχων και επιχειρήσεων από το Ταμείο Ανταγωνιστικότητας
-υποστήριξη εταίρων από το Global Europe
Ο προϋπολογισμός θα εκτείνει σε 4 τομείς, από 7 σήμερα.
Τα εθνικά και περιφερειακά σχέδια εταιρικής σχέσης θα συνδυάσουν μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις σε ένα συντονισμένο πλαίσιο. Τα σχέδια δεν θα λησμονήσουν αλειείς και αγρότες: θα 300 δισ. για αγρότες και 2 δισ. για τη γεωργία.
