Ροή
Ο όγκος των δεδομένων είναι τεράστιος. Σχεδόν 3 terabyte και 12 εκατομμύρια αρχεία. Επίσης, χρειάστηκε μια ερευνητική δουλειά από πάνω από 600 δημοσιογράφους σε όλον τον κόσμο. Τα Pandora Papers είναι η τρίτη κατά σειρά διαρροή μεγάλου βεληνεκούς, μετά τα Panama Papers (2016) και τα Paradise Papers (2017). Η βασική διαφορά των Pandora Papers από τις άλλες είναι ο όγκος των εταιρειών που εμπλέκονται. Στην περίπτωση των Panama Papers είχαμε στοιχεία που είχαν διαρρεύσει κυρίως από την παναμέζικη δικηγορική εταιρεία Mossack Fonseca, ενώ στην περίπτωση των Paradise Papers τα στοιχεία ήρθαν από την πιο διάσημη δικηγορική εταιρεία στο θέμα των off-shore στον κόσμο, την Appleby.
Η αποκάλυψη ενός παγκόσμιου δικτύου κίνησης χρήματος, αγαθών και υπηρεσιών
Ta Pandora Papers είναι το αποτέλεσμα διαρροής στοιχείων 14 δικηγορικών και άλλων εταιρειών που ασχολούνται κυρίως με το real estate και εμπορικές δραστηριότητες. Ήρθαν στην κατοχή της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) και δια μέσου επιλεγμένων συνεργατών σε μεγάλα ΜΜΕ ξεκίνησε η επεξεργασία τους. Το είδος των εγγράφων αφορά μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, σημειώματα, εκθέσεις συμμόρφωσης, εταιρικά αρχεία και πιστοποιητικά μετοχών, καθώς και περίπλοκα διαγράμματα.
Όλα μαζί δείχνουν ένα πράγμα: ότι μέσα στα χρόνια έχει δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο δίκτυο που με βασικό όχημα τις υπεράκτιες εταιρείες διακινεί χρήμα, πολυτελή αγαθά, ακόμα και έργα τέχνης. Το αποτέλεσμα; Μηδέν φορολογία και σχεδόν μηδενικοί έλεγχοι.
Η λειτουργία του δικτύου αυτού δεν πρέπει να γίνει αντιληπτή σαν ένα είδος «στρατηγικού εγκεφάλου». Στην πραγματικότητα, όσο στοιχεία βγαίνουν στο φως τόσο καταλαβαίνουμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει δημιουργηθεί ένα γιγάντιο σύστημα που αναπαράγεται χωρίς κάποιο «διοικητικό κέντρο». Σε αυτό βοηθούν τα χαρακτηριστικά λειτουργίας των off-shore. Πρόκειται για εταιρικές δομές που έχουν σχεδιαστεί για να αποκρύπτουν τις παράνομες δραστηριότητες των πελατών τους και να συγκαλύπτουν τη φοροδιαφυγή μέσω της λογικής του «κελύφους», δηλαδή μιας εταιρείας που λειτουργεί διαφορετικά από το σκοπό για τον οποίο ιδρύθηκε. Πολλά κελύφη μαζί, σε ακατανόητους σχηματισμούς και διασυνδέσεις, δίνουν τη δυνατότητα σε κάποιον να δημιουργήσει κίνηση χρημάτων, αγαθών και υπηρεσιών πρακτικά «κρύβοντας» το σημείο εκκίνησης της δραστηριότητας.
Ο τρόπος ερμηνείας των διαρροών και η διασταύρωση των στοιχείων δεν είναι εύκολη υπόθεση. Υπάρχουν πολλά μοντέλα λειτουργίας. Στο διάγραμμα που ακολουθεί βλέπουμε τον τρόπο με τον οποίον αναλύθηκαν τα Panama και Paradise Papers, ο οποίος αναλυτικά υπάρχει εδώ:
Ο ρόλος των ενδιάμεσων και των κρατών: Η γεωπολιτική διάσταση
Πέρα από την ατομική διάσταση, ποιος πολιτικός ή δημόσιο πρόσωπο επιλέγει να φοροδιαφύγει ή να δημιουργήσει προβληματικές οικονομικές σχέσεις που επηρεάζουν την πολιτική του, από την τρίτη κατά σειρά διαρροή τέτοιων εγγράφων βλέπουμε να αναπτύσσεται μια ακόμα διάσταση. Πρώτον, ότι υπάρχουν μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες -κυρίως δικηγορικές και συμβουλευτικές- που παίζουν το ρόλο του «αρμού» στα πλακάκια του παζλ. Κάθε μεγάλη δικηγορική φίρμα (πχ. η Appleby) συγκεντρώνει γύρω της ένα cluster εταιριών off-shore που χρησιμεύουν για να συνδέονται κάθε φορά και με άλλες εταιρείες-μέρη του δικτύου. Με αυτόν τον τρόπο κάθε τέτοια εταιρεία κρατά στα χέρια της τη δυνατότητα άπειρων συνδυασμών και «διαδρομών», άρα καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολος ο εντοπισμός των παραβατών.
Η δεύτερη διάσταση είναι η γεωπολιτική. το παγκόσμιο δίκτυο off-shore είναι ένα πεδίο γεωπολιτικής στρατηγικής, καθώς αποτελεί έναν τρόπο ταχύτερης, υπερεθνικής κίνησης κεφαλαίων από χώρα σε χώρα, που παρακάμπτει τις τυπικές διαδικασίες. Οι off-shore χρησιμοποιούνται για την προαγωγή άμεσων ξένων επενδύσεων. Σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ της τρέχουσας δεκαετίας, τουλάχιστον το 30% των άμεσων ξένων επενδύσεων διακινείται μέσα από δίκτυα υπεράκτιων εταιρειών.
Σε αυτή τη χρήση των off-shore πρωταθλήτρια είναι η Κίνα και μετά η Μ. Βρετανία και πολύ πίσω είναι οι μεγάλες οικονομίες της Ε.Ε. Παρόλο που στην επιφάνεια φαίνεται ότι υπάρχει μια μονόδρομη κίνηση κεφαλαίων, από τους φορολογικούς παραδείσους με αφετηρία τις χώρες υψηλών εισοδημάτων, η πραγματικότητα (όπως αποκαλύπτουν τα Pandora Papers) είναι απλά χαοτική. Πολλές χώρες κινούνται μέσω off-shore ανεξαρτήτως οικονομικού μεγέθους του ΑΕΠ τους.
Για τη Μ. Βρετανία, όλες οι αναλύσεις των διαρροών συγκλίνουν στο εξής: Η ενίσχυση της υπεράκτιας οικονομίας λειτουργεί για τη Μ. Βρετανίας ως μια «αναβίωση» της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στο οικονομικό επίπεδο, όσον αφορά την κίνηση των κεφαλαίων προς τις πρώην αποικίες. Και αυτή τη φορά το Λονδίνο έχει τον ρόλο του απόλυτου συντονιστή. Με λίγα λόγια η υπεράκτια οικονομία δεν παράγεται στους φορολογικούς παραδείσους αλλά απευθείας στα μεγάλα κέντρα λήψης των οικονομικών αποφάσεων.
Συμπερασματικά, τα Pandora Papers αναδεικνύουν ότι στην παγκόσμια οικονομική σφαίρα, οι χώρες και οι οικονομίες τους, τα συμφέροντά τους και ο τρόπος που βλέπουν τις διεθνείς συμμαχίες και ανταγωνισμούς τους, η υπεράκτια οικονομία έχει το ίδιο «αποτύπωμα στον χάρτη» με την πραγματική οικονομία, οπότε και δεν θα παρατηρήσουμε κάποια ουσιώδη διαφορά.
