Πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν διεθνώς με ψυχικά νοσήματα, που έχουν τεράστιο οικονομικό αντίκτυπο στις δαπάνες υγείας, την παραγωγικότητα και την οικονομία, όπως δείχνει νέα μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι ολοένα και πιο συχνά εμφανιζόμενες ψυχικές διαταραχές, όπως είναι η αγχώδης διαταραχή και η κατάθλιψη ασκούν μεγάλες πιέσεις στις κοινωνίες αλλά και στο ΑΕΠ κάθε χώρας. Παρότι κάποια κράτη διαθέτουν καλά οργανωμένες πολιτικές ψυχικής υγείας και έχουν αυξήσει τον αριθμό των υφιστάμενων δομών και τις προσφερόμενες υπηρεσίες, ωστόσο αυτές δεν αρκούν για να καλύψουν την αλματώδη αύξηση της ζήτησης και απαιτείται μεγαλύτερη χρηματοδότηση, ώστε να αυξηθούν ισότιμα οι υπηρεσίες υγείας για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των ψυχικών νοσημάτων.
Οι ψυχικές παθήσεις δεν έχουν ταξικό χαρακτήρα, εμφανίζονται σε κάθε ηλικία και σε κάθε κοινωνική και οικονομική τάξη. Η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές είναι από τις συχνότερες ψυχικές παθήσεις και συνιστούν την δεύτερη αιτία χρόνιας αναπηρίας. Τα ψυχικά νοσήματα δεν επηρεάζουν μόνο τον πάσχοντα αλλά και όλη του την οικογένεια και γι’ αυτό ο αντίκτυπος τους είναι βαρύς.
- Διαβάστε ακόμα - Νέα έρευνα αναδεικνύει πώς η απόκτηση παιδιών επηρεάζει την ψυχική υγεία των γονιών
Η αύξηση στην εμφάνιση των ψυχικών διαταραχών σε συνδυασμό με την εξέλιξη του δημογραφικού παγκοσμίως αποτελούν δύο από τις βασικότερες αιτίες ανάγκης αύξησης των δαπανών υγείας, σε ένα ανελαστικό περιβάλλον με κλειστούς προϋπολογισμούς. Τα νέα ευρήματα συγκεντρώθηκαν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τον Άτλαντα Ψυχικής Υγείας για το έτος 2024 και φωτίζουν τα σημεία όπου έχει συντελεστεί πρόοδος αλλά και τα υφιστάμενα κενά και τις ανισότητες.
«Ο μετασχηματισμός των παρεχομένων υπηρεσιών στην ψυχική υγεία αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις διεθνώς» εξηγεί ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus. Κάθε επένδυση στον τομέα της ψυχικής υγείας αποτελεί επένδυση στον άνθρωπο, την κοινωνία και την οικονομία. Είναι μία επένδυση που κανένα κράτος δεν μπορεί να αγνοήσει, την χρειαζόμαστε όλοι για να προάγουμε την ευζωία και την ευρωστία των λαών μας.
Η ψυχική υγεία όπως και η σωματική υγεία αποτελούν αναφαίρετο δικαίωμα κάθε πολίτη και δεν συνιστούν «πολυτέλεια». Την ίδια ώρα στην παγκόσμια στροφή των επιχειρήσεων σε ένα πιο βιώσιμο και ανθεκτικό μοντέλο αρχίζει να μετρά πολύ η ευζωία των εργαζομένων και να συνιστά ένα σημαντικό παράγοντα για την κάθε επιχείρηση, που πρωτίστως είναι το ανθρώπινο δυναμικό της.
Τι δείχνει η παγκόσμια έκθεση για την ψυχική υγεία 2024
Από τα διαθέσιμα ευρήματα προκύπτει ότι τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες τα πιο συχνά ψυχικά νοσήματα είναι η αγχώδης διαταραχή και η κατάθλιψη. Η αυτοκτονία είναι το πιο τραγικό αποτέλεσμα των ψυχικών παθήσεων και δυστυχώς με τα στοιχεία του 2021 οι ετήσιες αυτοκτονίες ανήλθαν σε 727.000.
Ένα σοβαρό ζήτημα είναι ότι αυτοκτονούν κυρίως νέοι άνθρωποι στην παραγωγική τους ηλικία με αποτέλεσμα ο αντίκτυπος τους να είναι ακόμα βαρύτερος.
Παρότι γίνονται προσπάθειες παγκοσμίως, η πρόοδος για την μείωση των αυτοκτονιών είναι πολύ αργή για να συντονιστεί με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών οι οποίοι έχουν θέσει ως ορόσημο τη μείωση των αυτοκτονιών μέχρι το 2030 κατά 33%. Η μείωση που έχει επιτευχθεί είναι μόλις κατά 12%.
Το κόστος των ψυχικών διαταραχών είναι δυσθεώρητο και οι μεγαλύτερες δαπάνες είναι οι έμμεσες. Έχει υπολογιστεί ότι μόνο η κατάθλιψη και η αγχώδης διαταραχή (2 από τις συνολικά 200 ψυχικές διαταραχές κοστίζουν παγκοσμίως 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως.
Από το 2020 πολλές χώρες ενίσχυσαν τις προσφερόμενες υπηρεσίες στον τομέα της ψυχικής υγείας και μία απ’ αυτές είναι και η Ελλάδα που χάρη στην χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης απέκτησε περισσότερες από 106 δομές ψυχικής υγείας δωρεάν για το κοινό στις οποίες συμπεριλαμβάνονται δομές βραχυχρόνιας μακροχρόνιας φιλοξενίας, κέντρα ημέρας (για το Αλτσχάιμερ, τον αυτισμό, τις συμπεριφορικές διαταραχές, την ενδοοικογενειακή βία κτλ) Μονάδες Ψύχωσης, οικοτροφεία για άτομα με νοητική υστέρηση και κινητές μονάδες για ένα ευρύ φάσμα ψυχικών διαταραχών και την ακούσια νοσηλεία. Επίσης αυξήθηκαν οι νοσοκομειακές και εξωνοσοκομειακές δομές για τα εξαρτημένα άτομα (από ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγο, διαδικτυακό εθισμό) και άνοιξε στο Σισμανόγλειο νοσοκομείο η πρώτη νοσοκομειακή Μονάδα Νευρογενούς Ανορεξίας στην πατρίδα μας, μια διατροφική διαταραχή που γνώρισε αλματώδη αύξηση κατά την εποχή της covid πανδημίας. Ωστόσο, παρότι δημιουργούνται δομές και νέες υπηρεσίες περίθαλψης, παραμένει ένα σημαντικό κενό στη νομοθεσία, αναφορικά με την αναγνώριση των ψυχιατρικών παθήσεων. Μόνο το 45% των κρατών –μελών του αναγνωρίζουν την ψυχική ασθένεια στην νομοθεσία τους.
2% των συνολικών δαπανών υγείας προορίζονται για την ψυχική υγεία
Ένα άλλο στοιχείο έντονου προβληματισμού είναι πως κατά μέσο όρο τα κράτη δαπανούν μόλις το 2% των συνολικών δαπανών υγείας για τις ψυχικές παθήσεις, ένα ποσοστό που έχει «παγώσει» από το 2017, με την διαφορά ότι τα ετήσια περιστατικά δεν «πάγωσαν» στα επίπεδα του 2017 αλλά αντίθετα πολλαπλασιάστηκαν. Οι ανισότητες επίσης αποτελούν μέγα ζήτημα, έτσι για παράδειγμα τα κράτη με υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα ξοδεύουν 65$ ετησίως για την ψυχική υγεία, ενώ στα φτωχά κράτη η δαπάνη αυτή είναι κάτω του 1$, στην πραγματικότητα είναι σχεδόν ανύπαρκτη (0,04$).
Ειδικά στην πατρίδα μας αντιμετωπίζουμε την υποστελέχωση των παιδο-ψυχιατρικών κλινικών, μεγάλες ελλείψεις και σε υγειονομικό προσωπικό και σε κλίνες στις παιδοψυχιατρικές κλινικές, ενώ με τα διεθνή δεδομένα υπάρχουν 13 υγειονομικοί για τις ψυχικές παθήσεις ανά 100.000 κατοίκους- μία ιδιαίτερα ανεπαρκής αναλογία.
Μια άλλη μεγάλη πρόκληση στον τομέα της αντιμετώπισης των ψυχικών παθήσεων είναι η περίφημη «αποασυλοποίηση» δηλαδή η μεταφορά όλων των ψυχιατρικών δομών στην κοινότητα, ώστε οι πάσχοντες να ενταχθούν κανονικά στην κοινωνία και να απαλλαχθούν από το στίγμα, που είναι βαρύτερο κι έχει μακρύτερη και πιο σκοτεινή σκιά κι από την ίδια τη νόσο. Συνολικά λιγότερο από το 10% των κρατών έχουν πετύχει πλήρως αυτόν τον μετασχηματισμό, ενώ οι περισσότερες χώρες-ανάμεσά τους και η Ελλάδα- βρίσκονται σε κάποιο στάδιο αυτού του μετασχηματισμού. Στην πατρίδα μας που για πολλές δεκαετίες το μοντέλο της περίθαλψης δεν ήταν ασθενοκεντρικό και πηγαίναμε στο νοσοκομείο για τα πάντα, πολλά ψυχιατρικά περιστατικά εξακολουθούν να νοσηλεύονται στα νοσοκομεία, με το 50% κατά μέσο όρο διεθνώς των εισαγωγών να είναι ακούσιες νοσηλείες και το 20% να διαρκούν περισσότερο από ένα έτος.
Το «παρκάρισμα» των ψυχιατρικών ασθενών στα νοσοκομεία δημιουργεί συμφόρηση, μείωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και μείωση της διαθεσιμότητας των κλινών. Τα ψυχιατρικά περιστατικά πρέπει να εξυπηρετούνται από οικοτροφεία βραχείας και μακροχρόνιας νοσηλείας ώστε να αποσυμφορηθούν οι κλινικές. Στο μεταξύ η ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας προχώρα, με το 71% των χωρών να πληρούν τουλάχιστον τα τρία από τα πέντε κριτήρια που έχει θέσει ο ΠΟΥ.
Ωστόσο, αυτή η πρόοδος δεν προχωρά με την ίδια ταχύτητα σε όλες τις χώρες. Για παράδειγμα μόνο 22 κράτη διαθέτουν δομές για την αντιμετώπιση της ψύχωσης και ανάμεσά σε αυτά τα κράτη περιλαμβάνεται και η Ελλάδα. Η ψύχωση εμφανίζεται κυρίως σε νεαρούς άνδρες 18-35 ετών και πυροδοτείται από κάποιο τραυματικό γεγονός όπως είναι η απώλεια αγαπημένου προσώπου, ο στρατός, μία αποτυχία σε εξετάσεις ή μία ερωτική απογοήτευση. Στην πατρίδα μας καταγράφονται ετησίως περίπου 3.500 περιστατικά ψύχωσης όπως αναφέρει ο καθηγητής ψυχιατρικής ΕΚΠΑ Νίκος Στεφανής Διευθυντής της ψυχιατρικής κλινικής στο Αιγινήτειο νοσοκομείο και τα τελευταία χρόνια αποκτήσαμε συμβουλευτικές Μονάδες ψύχωσης, με τις πρώτες να ανοίγουν σε Τρίπολη και Ρόδο, κοντά σε στρατόπεδα. Πρόοδος έχει συντελεστεί και στην ψυχολογική στήριξη των παιδιών και των εφήβων, με το 80% των χωρών να διαθέτουν το 2024 τέτοιου είδους υπηρεσίες, όταν το 2020 μόλις το 39% των χωρών προσέφερε ψυχολογική στήριξη στους νέους.
Οι ψυχικές παθήσεις είναι περισσότερες από 200. Πιο γνωστές είναι η κατάθλιψη, η αγχώδης διαταραχή, η ψύχωση, η σχιζοφρένεια, η επιληψία και η διπολική διαταραχή που αναδείχθηκε μέσω της προσωπικής εξομολόγησης γνωστών αστέρων του Χόλυγουντ, όπως η Κάθριν Ζέτα-Τζόουνς. Οι διπολικοί βιώνουν πολύ απότομες εναλλαγές της ψυχικής διάθεσης αλλά εφόσον λαμβάνουν τα φάρμακά τους είναι απολύτως λειτουργικοί και μάλιστα μπορούν να έχουν εξαιρετικά επιτυχημένες καριέρες.
Ψυχικές διαταραχές και κλιματική αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα επιδείνωσης της ψυχικής υγείας. Στην διερεύνηση αυτών των κινδύνων πρωτοστατεί διεθνώς ο Έλληνας Καθηγητής Επιστημών Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Harvard των ΗΠΑ, Πέτρος Κουτράκης.
Από μελέτες που έχουν γίνει στην Αμερική υπάρχει σαφής συσχέτιση ανάμεσα στην αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος και τις αυτοκτονίες ενώ υπάρχει και συσχέτιση στην αύξηση των εισαγωγών στα νοσοκομεία από κρίση ή πυροδότηση ψυχικού νοσήματος.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, όταν αυξάνεται η θερμοκρασία του περιβάλλοντος κατά 5 °C καταγράφονται αυξημένος αριθμός αυτοκτονιών και ταυτόχρονα αυξάνουν οι εισαγωγές στα νοσοκομεία από ψυχικά νοσήματα από 15% έως 30%. Πιο συγκεκριμένα έχει εκτιμηθεί ότι αυξάνουν τα περιστατικά κατάθλιψης κατά 15% και τα περιστατικά σχιζοφρένειας κατά 25%, από την σταδιακή υπερθέρμανση του πλανήτη.
