Ο Στρατηγός Σαρλ ντε Γκωλ, είχε αναρωτηθεί «πώς να κυβερνήσεις ένα λαό που έχει 246 τυριά;». Παραφράζοντας τα λόγια του «πώς είναι δυνατόν να έχουν ίδια Αγροτική Πολιτική χώρες που τα χωράφια τους αυτή τη στιγμή είναι πλημμυρισμένα, ενώ κάποιες άλλες δεν έχουν νερό ούτε να ποτίσουν τους κήπους τους;». Σκεφτείτε πόσο δύσκολα είναι σήμερα τα πράγματα, όπου αγρότες από όλες αυτές τις χώρες κατάφεραν να έχουν κοινά αιτήματα! Θαύμα.
Από τα μέσα Δεκεμβρίου που ξεκινούν οι πολλές βροχές στην Ευρώπη, μεγάλες εκτάσεις κυρίως στην Γερμανία, την Γαλλία βρίσκονται υπό τον κίνδυνο του νερού. Η μέση βροχόπτωση στην Γερμανία φέτος είναι 81 έναντι 49 λίτρων που είναι ο μακροχρόνιος μέσος όρος. Και τι σημαίνει αυτό; Ότι σε πολλές περιοχές το νερό έχει καλύψει αγροτικές εκτάσεις, άλλες εμφανώς, ενώ άλλες παρόλο που δεν φαίνονται είναι κορεσμένες. Παγωνιές και κρύα θα εμποδίσουν, στην καλύτερη περίπτωση την σωστή ανάπτυξη των σπαρμένων φυτών, ενώ στη χειρότερη, το τέλος των σπαρτών δεν είναι μακριά.
Δεύτερη επίπτωση της όχι ασυνήθιστης αλλά μάλλον σπάνιας αυτής κατάστασης, είναι η καθυστέρηση σποράς των ανοιξιάτικων καλλιεργειών. Σε πολλές από τις περιοχές αυτές, ορισμένα δημητριακά, όπως το κριθάρι και το σιτάρι σπέρνονται την άνοιξη τόσο για λόγους ευκολίας, εάν δηλαδή δεν έχουν προλάβει οι αγρότες να τα σπείρουν το φθινόπωρο, όσο και για κλιματικούς λόγους, να αποφύγουν δηλαδή τα φυτά να περάσουν την πρώιμη φάση τους, υπό καθεστώς πολύ χαμηλών θερμοκρασιών. Εδώ και χρόνια και για την καλύτερη πληροφόρηση της αγοράς, εξειδικευμένοι φορείς και εταιρίες, δημοσιεύουν στοιχεία για την πρόοδο της σποράς στις βασικές χώρες παραγωγής σιτηρών. Έτσι λοιπόν, φέτος οι σχετικοί δείκτες βρίσκονται πολύ πίσω σε σχέση τόσο με την αντίστοιχη περυσινή κατάσταση, όσο και με τον μέσο όρο πενταετίας. Δηλαδή, φέτος έχουν ήδη σπαρθεί λιγότερες εκτάσεις σε σχέση με άλλα χρόνια.
Είναι ακόμη νωρίς να εξαχθούν συμπεράσματα για το αναμενόμενο ύψος της παραγωγής, αφού υπάρχει ακόμη καιρός για διόρθωση. Γεγονός είναι ότι οι καλλιέργειες του 2024 σε μεγάλες εκτάσεις στην Βόρειο Ευρώπη ξεκίνησαν στραβά.
Από την άλλη, στην Μεσόγειο διαμορφώνεται μια εντελώς διαφορετική κατάσταση. Η έλλειψη βροχών αλλά και κυρίως χιονοπτώσεων, δεν έχουν αποδώσει στις ήδη σπαρμένες εκτάσεις την απαιτούμενη υγρασία αλλά και από τους επιφανειακούς και υπόγειους ταμιευτήρες νερού τους απαραίτητους όγκους νερού που θα αναπληρώσουν την περσινή κατανάλωση. Όλα σχεδόν τα φράγματα αρδευτικά και μη, βρίσκονται πολύ κάτω των αντίστοιχων επιπέδων πληρότητας άλλων χρόνων. Ασφαλέστερος δείκτης όλων, είναι οι μετρήσεις της ΕΥΔΑΠ που μετρούν με ακρίβεια τα αποθέματα τριών ταμιευτήρων, όλοι μεν στη Νότιο Ελλάδα, αλλά σε διαφορετικά υδρολογικά διαμερίσματα, από την Αττική έως την Αιτωλοακαρνανία. Έτσι στις 2 Μαρτίου των ετών 2022, 2023 και 2024 τα αποθέματα όπως φαίνονται στον παρακάτω πίνακα έχουν μειωθεί σωρευτικά κατά περίπου 30%!
Αποθέματα νερού ΕΥΔΑΠ
Σε επικοινωνία που είχαμε με παραγωγούς από πολλά μέρη της Ελλάδας, η ανησυχία για το επίπεδο των νερών είναι έκδηλη. Στο ένα άκρο των αντιδράσεων βρίσκονται οι αγρότες στην Κωπαΐδα, όπου θεωρούν σχεδόν βέβαιο ότι φέτος δεν θα τους επιτραπεί, τουλάχιστον στο βαθμό που γινόταν τις προηγούμενες χρονιές, να ποτίσουν τα χωράφια τους από τον ταμιευτήρα της Υλίκης. Στην άλλη άκρη είναι αγρότες της Κρήτης, που εκφράζουν συγκρατημένη αισιοδοξία ότι «θα την βγάλουμε και φέτος» αφού στο νησί έπεσαν αρκετές βροχές που έχουν βοηθήσει την αναπλήρωση σημαντικού μέρους των χαμένων ποσοτήτων νερού στα δύο μεγάλα φράγματα του νησιού Αποσελέμης και Φανερωμένης, ενώ το φράγμα Ποταμών, ξεχείλισε!
Εάν αυτό δεν είναι κλιματική τρέλα, τότε τι είναι…
Αντίστοιχα, σε άλλες μεσογειακές χώρες η κατάσταση είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Όπως φαίνεται στο χάρτη που ακολουθεί, ολόκληρη η παραλιακή ζώνη της Μεσογείου βρίσκεται σε καθεστώς έντονης ξηρασίας. Ήδη έχουν επιβληθεί περιορισμοί στην κατανάλωση νερού σε Μαρόκο, Σικελία, Μάλτα και Ισπανία. Εντυπωσιάζουν τα πράγματα στην περιφέρεια της Καταλονίας – Βαρκελώνης, όπου έχουν επιβληθεί περιορισμοί στην κατανάλωση νερού εδώ και δύο σχεδόν μήνες, αφού τα απολήψιμα αποθέματα από τη λεκάνη του Ter-Llobrega έχουν περιοριστεί στο 16% των δυνατοτήτων!
H κατάσταση ξηρασίας στη Μεσόγειο (όσο πιο κόκκινο το χρώμα, τόσο πιο έντονη η ξηρασία).
Σε όλες τις χώρες της βόρειας Μεσογείου, έχουν καταγραφεί μεγάλα ελλείμματα βροχοπτώσεων με παράλληλα ρεκόρ θερμοκρασιών, με αποτέλεσμα να υπάρχει σημαντικό έλλειμμα στο υδατικό ισοζύγιο των καρποφόρων δένδρων. Στη Νότια τώρα πλευρά της Μεσογείου, το θέμα προχώρησε περισσότερο και έχει καταγραφεί μικρότερη της συνήθους ανάπτυξη των παραγωγικών δένδρων!
Είναι, λοιπόν, περισσότερο από κάθε άλλη φορά εμφανές, ότι η γεωργία και οι αγρότες του Ευρωπαϊκού Βορρά δεν έχουν καμία σχέση με τους συναδέλφους τους στο Νότο. Τώρα, πώς ξεσηκώθηκαν την ίδια περίοδο με παρόμοια αιτήματα, μόνο πηγές των Βρυξελλών θα μπορούσαν να δώσουν απάντηση…
Η Αγροτική Πολιτική των χωρών της ΕΕ, που έχει στενά καθοριστεί εδώ και 60 χρόνια από την ΚΑΠ, είχε πάντα να αντιμετωπίσει αυτό το θεμελιώδες θέμα. Αλλά λίγο με τις επιδοτήσεις, λίγο με τα στραβά μάτια, κατόρθωνε να διαχειριστεί το θέμα. Η ζωή απέδειξε ότι η διαχείριση ήταν κακής ποιότητας, αφού και τα χωριά ερήμωσαν παρόλο τον πακτωλό χρημάτων, αλλά και η παραγωγή εστιάστηκε σε λίγους τομείς. Επιπλέον, ούτε οι αγρότες είναι ευχαριστημένοι από το εισόδημά τους και την ποιότητα ζωής τους. Αναφορικά, δε, με τους αγρότες της Μεσογειακής Λεκάνης, οι μέχρι τώρα εφαρμοζόμενες πολιτικές, (και εκτός ΚΑΠ) δεν έχουν απαντήσει στο απλό ερώτημα: πώς δεν έχουμε καταφέρει να συνδέσουμε την τοπική μας παραγωγή με τα εκατομμύρια των τουριστών που κάθε χρόνο έρχονται για διακοπές στην περιοχή; Οι πρόχειροι υπολογισμοί λένε ότι εάν οι τουρίστες μπορούσαν να καταναλώσουν ένα μέρος της διατροφής τους με ντόπια μεσογειακά προϊόντα και ένα μικρό μέρος από αυτούς να έπαιρναν πίσω σπίτια τους μαζί με τις αναμνήσεις τους κι ένα μικρό διατροφικό δώρο, τότε ήταν βέβαιο ότι οι αγροτικές παραγωγές της μεσογείου θα ξεπουλούσαν κάθε χρόνο.
Φέτος, λοιπόν, φαίνεται ότι φτάσαμε σε μια κατάσταση Ενώπιος Ενωπίω, κυρίως αναφορικά με τον περιβαλλοντικό παράγοντα νερό. Είναι πολύ πιθανόν, αγροτικές καλλιέργειες να μείνουν λίγο ή πολύ απότιστες εξαιτίας της έλλειψης νερού, ενώ σε περιοχές που συνυπάρχουν αγροτικές καλλιέργειες και τουρισμός ή μεγάλη αστική ανάπτυξη, θα υπάρχουν προστριβές ίσως και συγκρούσεις. Δυστυχώς, τόσο οι αγρότες, όσο και το γενικό κοινό δεν έχει προετοιμαστεί για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, παρόλο που βρισκόμαστε στις αρχές Μαρτίου. Φέτος οι βροχοπτώσεις είναι κατά πολύ μειωμένες σε σχέση με πέρυσι (έως και κατά -70% αναφέρουν συγκεκριμένοι μετεωρολογικοί σταθμοί) ενώ φαινόμενα τόσο εκτεταμένων ανοιξιάτικων βροχών όπως συνέβει πέρυσι, δεν θα πρέπει να συνυπολογίζονται στο ισοζύγιο, αφού είναι μάλλον τυχαία γεγονότα.
Στο πλαίσιο αυτό, αποκτά ξεχωριστή σημασία η πρωτοβουλία του Έλληνα Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, κ. Λευτέρη Αυγενάκη, να ξεκινήσει την δημιουργία ομάδας EUΜed-9, των 9 δηλαδή συναδέλφων του Υπουργών Γεωργίας των Μεσογειακών Κρατών. Σκοπός της είναι να τονιστεί η τεράστια διαφορά που υπάρχει μεταξύ της γεωργίας και κτηνοτροφίας του Ευρωπαϊκού Βορά και Νότου και να εκφραστεί με τον καλύτερο τρόπο στις Ευρωπαϊκές αποφάσεις. Το γεγονός ότι η πρωτοβουλία αυτή εκδηλώθηκε την ώρα που οι αγρότες βρίσκονταν στους Ευρωπαϊκούς δρόμους, κάνει τον μέσο αναγνώστη καχύποπτο. Δεν θα μπορούσε κανείς να τον κατηγορήσει ότι είχε και άδικο με τα όσα έχει δει και ακούσει τα τελευταία χρόνια... Εάν όμως μπορούσε να δει τον στεγνό πάτο ενός πηγαδιού στην Στερεά Ελλάδα, την κακή κατάσταση των σιτηρών σε πλάγιες εκτάσεις σε ολόκληρη σχεδόν τη χώρα (μέχρι τουλάχιστον πριν τις βροχές των τελευταίων ημερών) ή την απελπιστική κατάσταση της Λίμνης Υλίκης, τότε θα κατανοούσε ότι κάτι πρέπει να γίνει. Και μάλιστα άμεσα.
Η Γαλλία, χώρα με μακροχρόνια στρατηγική αλλά και διευρυμένες φιλοδοξίες, είχε πολλές φορές στο παρελθόν εκφράσει την επιθυμία της για την δημιουργία μιας ξεχωριστής κίνησης που θα αναφερόταν στις Μεσογειακές Ευρωπαϊκές χώρες. Ο Πρόεδρος Σαρκοζί, σχεδόν αμέσως μόλις εκλέχτηκε το 2008 ανακοίνωσε την δημιουργία της Ένωσης για την Μεσόγειο. Η κίνηση αυτή δεν μακροημέρευσε, αφού το ενδιαφέρον της ΕΕ έχει σαφώς στραφεί προς Βορρά, ενώ και ο ίδιος ενεπλάκη με πιο ενδιαφέροντα θέματα. Για την ιστορία, να αναφέρουμε ότι η έδρα των 4 πολύ γνωστών ινστιτούτων που εδρεύουν γύρω από την Μεσόγειο του Δικτύου Ciheam (στην Ελλάδα είναι το ΜΑΙΧ στα Χανιά της Κρήτης) διοικούνται από τα κεντρικά τους στο Παρίσι.
Η αναγκαιότητα της ξεχωριστής παρουσίας των Μεσογειακών χωρών στα αγροτικά συμβαίνοντα της ΕΕ υπάρχει και μάλιστα γίνεται συνεχώς και πιο επιτακτική. Η συμπάθεια του μέσου Ευρωπαίου πολίτη στην σωτηρία της αγροτικής Μεσογείου, θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, αφού ξέρει ότι την χρειάζεται σαν καλοκαιρινό αποκούμπι. Ξέρει ότι τα μικρά χωριουδάκια με τα άσπρα σπιτάκια, που αναζητούν κάθε καλοκαίρι πλήθος τουριστών, είναι ελκυστικά μόνο όταν υπάρχουν ντόπιοι που τα φροντίζουν και όχι μετακινούμενοι εργαζόμενοι στον τουρισμό.
Η κίνηση αυτή είναι ικανή να δώσει ένα ικανό προβάδισμα στην «Αγροτική Ελλάδα», τόσο μέσα στους κόλπους της ΕΕ όσο και εκτός. Τα περιβαλλοντικά θέματα είναι στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος και μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να ξεχωρίσει στη διεθνή σκακιέρα. Η αρχή έγινε και από ό,τι φαίνεται με επιτυχία. Είναι πια στο χέρι τόσο της ελληνικής Κυβέρνησης όσο και της ελληνικής δημόσιας διοίκησης να συνεχίσει με παραγωγικό τρόπο τον δρόμο που άνοιξε. Διότι η ζωή, μας έχει διδάξει ότι όσο και να θέλουν οι Υπουργοί, εάν το σώμα της διοίκησης δεν τον υποστηρίξει, οι πιθανότητες επιτυχίες του εγχειρήματος είναι πολύ περιορισμένες. Κι εδώ ίσως υπάρξει θέμα, και μάλιστα, μεγάλο. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει για μια ακόμη φορά να μας κρατήσει πίσω η καθημερινότητα των αγροτικών θεμάτων.
