Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επηρεάσει άμεσα και έμμεσα τη συμπεριφορά κατανάλωσης των νοικοκυριών, με σημαντικές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ με τίτλο: «Εκτίμηση των επιδράσεων της κλιματικής αλλαγής σε επιλεγμένους τομείς υψηλής σημασίας για την Ελληνική οικονομία».
Η μελέτη που παρουσιάστηκε πρόσφατα περιλαμβάνει έξι διαφορετικές εκθέσεις για τους διαφορετικούς τομείς και δραστηριότητες (πρωτογενής τομέας, βιομηχανία, τουρισμός, νοικοκυριά, χρηματοπιστωτικός τομέας, επιχειρηματικότητα) και αποτελεί μια επικαιροποιημένη επισκόπηση της παρούσας κατάστασης καθώς και των μέτρων που έχουν ληφθεί αλλά και εκείνων που προτείνονται να ληφθούν.
- Τουρισμός: Η κλιματική αλλαγή μειώνει τη θερινή ζήτηση κατά 15,6% και τα έσοδα κατά 1,2 δισ.
- ΙΟΒΕ: Πόσο μεγάλο είναι το πλήγμα της κλιματικής αλλαγής στην ελληνική οικονομία
Όσον αφορά στα νοικοκυριά, η σχετική έκθεση αναφέρει ότι η κλιματική επιβάρυνση δεν κατανέμεται ισόρροπα, αλλά επηρεάζει δυσανάλογα τις πλέον ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Η κοινωνική ανισότητα που παρατηρείται στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με το σχετικά χαμηλό επίπεδο εισοδημάτων αυξάνει την τρωτότητα στην κλιματική αλλαγή.
Οι επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στο σύνολο των νοικοκυριών στη χώρα μας εκδηλώνονται μέσα από δύο βασικά κανάλια: τη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος λόγω απωλειών στην αξία περιουσιακών στοιχείων (π.χ. από φυσικές καταστροφές) ή λόγω μειωμένης παραγωγικότητας εργασίας σε συγκεκριμένους τομείς (π.χ. πρωτογενής), και τη μεταβολή στη διάρθρωση της καταναλωτικής δαπάνης, με αύξηση του μεριδίου κατανάλωσης σε τομείς όπως η υγεία και οι ασφαλιστικές υπηρεσίες. Οι παραπάνω μεταβολές εκτός από τις άμεσες επιδράσεις στην οικονομία, θα επιφέρουν και πολλαπλασιαστικές επιδράσεις εξαιτίας των διασυνδέσεων των οικονομικών κλάδων.
Συναθροίζοντας όλες τις επιδράσεις, η μελέτη εκτιμά ότι μια μείωση της καταναλωτικής δαπάνης ύψους 5% με παράλληλη αύξηση του μεριδίου κατανάλωσης ορισμένων κλάδων, μπορεί να οδηγήσει σε ετήσια μείωση του ΑΕΠ ύψους περίπου 7,9 δις. ευρώ ή σε ποσοστιαίους όρους 3,5%. Σε όρους απασχόλησης, ο περιορισμός της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας εξαιτίας της μείωσης της καταναλωτικής δαπάνης κατά 5% σχετίζεται με συνολική μείωση περίπου 161.000 ισοδύναμων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης. Αντίστοιχα, στο δυσμενέστερο σενάριο μείωσης της καταναλωτικής δαπάνης κατά 10% η εκτίμηση για μείωση του ΑΕΠ αγγίζει σχεδόν τα 16 δις. ευρώ, ενώ η εκτιμώμενη μείωση στη συνολική απασχόληση, ανέρχεται σε σχεδόν 327.000 ισοδύναμες θέσεις πλήρους απασχόλησης, δηλαδή το 6,7% των συνολικών θέσεων στη χώρα.
Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος των νοικοκυριών
Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος των νοικοκυριών συνδέεται άμεσα με τρεις βασικούς τομείς: την κατανάλωση ενέργειας, τις μετακινήσεις και τη διαχείριση αποβλήτων. Οι καθημερινές επιλογές που σχετίζονται με τη θέρμανση και ψύξη των κατοικιών, τα μέσα μεταφοράς που χρησιμοποιούνται και ο τρόπος διαχείρισης των απορριμμάτων διαμορφώνουν σημαντικό μέρος του αποτυπώματος άνθρακα των νοικοκυριών. Στον τομέα της ενέργειας, φαίνεται πως το μεγαλύτερο ποσοστό της ζήτησης των νοικοκυριών στην Ελλάδα αφορά τη θέρμανση του χώρου (57% στην Ελλάδα, 63% ευρωπαϊκός μέσος όρος). Ωστόσο, στη χώρα το βασικό μέσο θέρμανσης παραμένει το πετρέλαιο (44% των νοικοκυριών σε σχέση με 13% στην ΕΕ27), ενώ στα υπόλοιπα κράτη μέλη το βασικό μέσο θέρμανσης είναι το φυσικό αέριο. Ως αποτέλεσμα, τα ελληνικά νοικοκυριά ενδέχεται να αντιμετωπίσουν συγκριτικά υψηλότερο κόστος προσαρμογής στις πολιτικές περιορισμού της χρήσης ορυκτών καυσίμων σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ27. Αυτό θα επηρεάσει δυσανάλογα τα ελληνικά νοικοκυριά και ειδικότερα εκείνα που αντιμετωπίζουν ήδη το ζήτημα της ενεργειακής ένδειας. Χαρακτηριστικά, το 2023 περίπου το 50% του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού δεν μπορούν να κρατήσουν το σπίτι τους επαρκώς ζεστό τον χειμώνα και ψυχρό το καλοκαίρι.
Το χαμηλό επίπεδο ενεργειακής αποδοτικότητας του οικιακού αποθέματος – με περιορισμένο ποσοστό κατοικιών να έχουν αναβαθμιστεί τα τελευταία χρόνια – επιτείνει την ενεργειακή τρωτότητα των νοικοκυριών, ιδίως σε περιόδους αυξημένης ενεργειακής ζήτησης ή διακυμάνσεων των τιμών.
Ταυτόχρονα, στις μεταφορές, που άλλωστε αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα των παραγόμενων εκπομπών ΑτΘ, ο ελληνικός στόλος Ι.Χ. οχημάτων εξακολουθεί να είναι ο γηραιότερος στην ΕΕ27, με αρνητικές επιπτώσεις τόσο σε ζητήματα παθητικής ασφάλειας, όσο και περιβαλλοντικού αντίκτυπου. Ο ρυθμός ανανέωσης των οχημάτων είναι αργός. Ωστόσο, σχεδόν οκτώ στα δέκα νέα επιβατικά οχήματα εξακολουθούν να είναι οχήματα βενζίνης ενώ τα οχήματα χαμηλών εκπομπών δεν ξεπερνούν το 8% των συνολικών πωλήσεων. Παρότι η κατά κεφαλήν παραγωγή αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα έχει συγκλίνει με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, σημαντικά προβλήματα εντοπίζονται ακόμη στον τρόπο διαχείρισής τους. Η χώρα εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ταφή απορριμμάτων, με περιορισμένη αξιοποίηση εναλλακτικών μεθόδων κυκλικής διαχείρισης, όπως η ανακύκλωση, η κομποστοποίηση και η ενεργειακή αξιοποίηση.
Κλιματική αλλαγή και υγεία
Η μελέτη επισημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ολοένα και περισσότερο την ανθρώπινη υγεία, με τις συνέπειές της να είναι ιδιαίτερα ορατές στις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Στο δυσμενέστερο σενάριο κλιματικής αλλαγής (+3.0o C), πάνω από 300 εκατ. άνθρωποι στην Ευρώπη θα εκτίθενται ετησίως σε ακραία φαινόμενα ζέστης, με τους αντίστοιχους θανάτους να ανέρχονται σε περίπου 95 χιλ. ετησίως. Παράλληλα, η ατμοσφαιρική ρύπανση – που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή, έχει αναγνωριστεί ως ο σημαντικότερος περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία. Στην Ελλάδα, το 2022, εκτιμάται ότι η ρύπανση από αιωρούμενα σωματίδια (PM2.5) οδήγησε σε απώλεια 898 ετών ζωής ανά 100.000 κατοίκους - δηλαδή σε συντομότερη διάρκεια ζωής λόγω πρόωρων θανάτων που αποδίδονται στην έκθεση σε επιβαρυμένο ατμοσφαιρικό περιβάλλον. Αντίστοιχα, ο μέσος όρος στην ΕΕ27 ήταν 527 έτη ζωής.
