Ροή
Ο εκτροχιασμός των τιμών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο και συνέχισε με αυξανόμενη ένταση έως και το τέλος του έτους, ήταν αναμφισβήτητα το γεγονός που κυριάρχησε το 2021 στον κλάδο της ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο. Μάλιστα, η έκρηξη του κόστους και οι ισχυροί κραδασμοί που άρχισε γρήγορα αυτή να προκαλεί στις εθνικές οικονομίες και τους καταναλωτές, είχε ως συνέπεια να γίνει ο δεύτερος παράγοντας αβεβαιότητας (μετά την πανδημία) για τον χρονικό ορίζοντα επιστροφής στην κανονικότητα.
Σύμφωνα με στελέχη της αγοράς ενέργειας, ποτέ άλλοτε στην ιστορία ένα προϊόν δεν έχει καταγράψει τόσο μεγάλη άνοδο σε τόσο μικρή χρονική περίοδο, όπως συνέβη αυτό το τετράμηνο για τα δύο ενεργειακά αγαθά. Είναι ενδεικτικό ότι το φυσικό αέριο έφτασε να διαπραγματεύεται έως και 800% ακριβότερα συγκριτικά με τις αρχές του έτους, ενώ η ελληνική χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας «έκλεισε» τον Δεκέμβριο στα 235,38 ευρώ ανά Μεγαβατώρα, περίπου τρεις φορές (299%) υψηλότερα από τον Δεκέμβριο του 2020.
Τις τελευταίες ημέρες οι τιμές των δύο ενεργειακών προϊόντων βρίσκονται σε αποκλιμάκωση, καθώς για παράδειγμα τα προθεσμιακά συμβόλαια αερίου για τον Ιανουάριο στον ολλανδικό κόμβο (TFF) κινούνται στα επίπεδα των 67 ευρώ ανά Μεγαβατώρα. Ωστόσο, σύμφωνα με αναλυτές, αυτή η «βουτιά» αποτελεί εορταστική ανάπαυλα, καθώς οφείλεται εν πολλοίς σε συγκυριακούς λόγους – και πιο συγκεκριμένα στη μειωμένη ζήτηση για ρεύμα λόγω των αργιών, αλλά και των σχετικά υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούν σε όλη την Ευρώπη.
Διαφορετικές προσεγγίσεις για τα αίτια
Όπως προσθέτουν, αν και είναι παρακινδυνευμένες οι όποιες προβλέψεις, αυτό που διαφαίνεται είναι πως η ενεργειακή κρίση θα συνεχιστεί οξυμένη τουλάχιστον το πρώτο τρίμηνο του νέου έτους, παρουσιάζοντας σημάδια σχετικής ύφεσης από εκεί και πέρα. Ωστόσο, το ανησυχητικό είναι πως όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο ότι οι τιμές δεν πρόκειται να επιστρέψουν από την άνοιξη στα προς κρίσης επίπεδα, αλλά αντίθετα θα παραμείνουν σχεδόν όλο το 2022 υψηλότερες έναντι του πρώτου μισού του 2021.
Σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι τυχαίο ότι η κυβέρνηση έχει ήδη στα σκαριά τα νέα μέτρα ελάφρυνσης νοικοκυριών και επιχειρήσεων από τις υπέρογκες αυξήσεις του ενεργειακού κόστους, τα οποία θα ισχύσουν από τις αρχές της νέας χρονιάς, όπως έγραψε το Insider.gr. Μέτρα τα οποία θα πάρουν τη σκυτάλη από το «δίχτυ προστασίας» που τέθηκε σε ισχύ το τελευταίο τετράμηνο του έτους, και το οποίο χρειάστηκε να ενισχυθεί τρεις φορές στην πορεία, καθώς οι τιμές κατέρριπταν το ένα ρεκόρ μετά το άλλο.
Εξίσου σημαντικό με την εξέλιξη της ενεργειακής κρίσης μέσα στο 2021 είναι και το ερώτημα για οι λόγοι που προκάλεσαν την έκρηξη του κόστους. Η απάντηση φαίνεται να βρίσκει διχασμένα τα ευρωπαϊκά κράτη (αλλά και τις επιχειρήσεις του κλάδου), με ορισμένες χώρες να υποστηρίζουν πως οι αιτίες είναι καθαρά συγκυριακές (όπως η ανάκαμψη από την πανδημία).
Πιθανά νέα σκαμπανεβάσματα των τιμών
Στον αντίποδα, άλλα κράτη (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) ότι το συγκεκριμένο «επεισόδιο» φανέρωσε δομικές αδυναμίες στον σχεδιασμό των ενεργειακών αγορών (όπως ο τρόπος υπολογισμού των χονδρεμπορικών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας) που χρειάζονται παρεμβάσεις.
Διχασμένες εμφανίστηκαν επίσης και οι χώρες, αναφορικά με το αν η ενεργειακή κρίση χρειάζεται συντονισμένη πανευρωπαϊκή απάντηση. Έτσι, για παράδειγμα, χώρες όπως η Ελλάδα υποστήριξαν την αναγκαιότητα αξιοποίησης του ευρωπαϊκού «αποθεματικού» δικαιωμάτων ρύπων, από το λεγόμενο Αποθετήριο Σταθεροποίησης της Αγοράς (Market Stability Reserve).
Ανεξάρτητα πάντως από τις διαφορετικές προσεγγίσεις αναφορικά τα αίτια, φαίνεται πως ένα δίδαγμα από την ενεργειακή κρίση, το οποίο δέχονται όλες οι πλευρές, είναι πως κάθε άλλο παρά απίθανο είναι να υπάρξουν ανάλογα σκαμπανεβάσματα των τιμών και στο μέλλον. Επομένως, όσο το ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα είναι ευάλωτο στις διακυμάνσεις του κόστους φυσικού αερίου (και όσες γεωπολιτικές ή άλλες συνθήκες μπορεί να τις προκαλέσουν), αλλά και όσο δεν έχουν αναπτυχθεί υποδομές που θα αντισταθμίζουν τη στοχαστικότητα των ΑΠΕ (κυρίως μονάδες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας), μπορεί κάλλιστα να υπάρξουν και νέα ανοδικά ράλι του κόστους.
Το σενάριο αυτό, εξάλλου, έχει λάβει υπόψη της η κυβέρνηση στη δημιουργία του νέου μηχανισμού αυτόματου υπολογισμού των επιδοτήσεων στο ρεύμα. Ένας μηχανισμός που βρίσκεται στα σκαριά όχι μόνο για να εφαρμοσθεί άμεσα, από ΄το 2022, αλλά και για να βρίσκεται σε «επιφυλακή» έως το τέλος της 10ετίας, «θωρακίζοντας» τους καταναλωτές από καινούριες ενδεχόμενες εκτινάξεις των τιμών.
Πρώτος ελληνικός κλιματικός νόμος
Την ίδια στιγμή, η παρούσα κρίση πυροδότησε εξελίξεις και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ξεκινώντας από την πρόταση της Κομισιόν για την εφαρμογή ενός συστήματος κοινών προμηθειών φυσικού αερίου, με σκοπό τη δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων από κράτη-μέλη σε εθελοντική βάση. Παράλληλα, έστω και υπό όρους, η Ε.Ε. θα κατατάξει το φυσικό αέριο (και την πυρηνική ενέργεια) στις βιώσιμες επενδύσεις, σημειώνοντας στροφή συγκριτικά με τη στάση που είχε νωρίτερα.
Αν και η κρίση δημιούργησε το 2021 κραδασμούς στον τρόπο (και την ταχύτητα) προς την απανθρακοποίηση, αυτό δεν σημαίνει πως το προηγούμενο έτος δεν έγιναν σημαντικά βήματα προς την ενεργειακή μετάβαση. Το αντίθετο μάλιστα, αφού η έγκριση του νομοθετικού πακέτου «Fit for 55» επισφράγισε τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επίτευξη πιο φιλόδοξων περιβαλλοντικών στόχων, με τη μείωση τουλάχιστον κατά 55% των ρύπων του θερμοκηπίου το 2030, με έτος αναφοράς το 1990.
Ανάλογη φιλοδοξία έχουν οι στόχοι που τέθηκαν και στη χώρα μας με τον πρώτο Κλιματικό Νόμο που μπήκε στις ράγες το 2021, ο οποίος βρίσκεται υπό δημόσια διαβούλευση και προβλέπει μεταξύ άλλων ότι από το 2030 θα απαγορεύεται η πώληση καινούργιων επιβατικών οχημάτων και ελαφρών επαγγελματικών οχημάτων με κινητήρα εσωτερικής καύσης. Όσον αφορά το εγχώριο ενεργειακό σύστημα, το 2021 αποτέλεσε επίσης ορόσημο για τις νέες «πράσινες» επενδύσεις, με την έγκριση από την Κομισιόν τόσο του σχήματος στήριξης καινούριων ΑΠΕ στο ηπειρωτικό δίκτυο, όσο και του καθεστώτος ενίσχυσης υβριδικών μονάδων ΑΠΕ στα νησιά.
Το προηγούμενο έτος αποτέλεσε επίσης ορόσημο στη διείσδυση του φυσικού αερίου, μέσω των έργων που δρομολόγησε η ΔΕΔΑ (θυγατρικής της ΔΕΠΑ Εμπορίας) για την «άφιξη» του καυσίμου σε νέες περιοχές, αλλά και της πρόσφατης απόφασης του ΔΕΣΦΑ για επενδυτικό «πράσινο φως» στον αγωγό στη Δυτική Μακεδονία. Παράλληλα, εντός του 2021 έγινε το πρώτο βήμα για την ένταξη της Κρήτης στο διασυνδεδεμένο δίκτυο, μέσω της διασύνδεσης Κρήτη-Πελοπόννησος, ενώ η Χάλκη έγινε το πρώτο νησί που «πρασίνισε» μέσω της πρωτοβουλίας GR-eco islands.
Το 2021 αποτέλεσε επίσης σταθμός για τις ενεργειακές αποκρατικοποιήσεις, με τα Mega deals ύψους 2,85 δισ. ευρώ στις ιδιωτικοποιήσεις ΔΕΔΔΗΕ και ΔΕΠΑ Υποδομών. Δύο διαγωνισμοί που, όπως και τα ομόλογα αειφορίας που εξέδωσαν η ΔΕΗ, η Mytilineos και η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, αλλά και η αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της ΔΕΗ, έδειξαν ότι και στην Ελλάδα υπάρχουν σημαντικές αναπτυξιακές προοπτικές για τις επιχειρήσεις που εμπλέκονται στην κλιματική στροφή.
