Aποδυναμωμένος για περισσότερο από μία δεκαετία παραμένει ο θεσμός των ελεύθερων συλλογικών διαπραγματεύσεων στην Ελλάδα, με μικρό αριθμό Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας (ΣΣΕ) να είναι σε ισχύ. Πιο συγκεκριμένα, το ποσοστό των εργαζομένων που καλύπτονται σήμερα στη χώρα μας από συλλογική σύμβαση προσεγγίζει μόλις το 20%, όταν πριν την οικονομική κρίση η κάλυψη των εργαζομένων από ΣΣΕ προσέγγιζε το 100% σύμφωνα με το ΠΣ «Εργάνη», τον ΟΜΕΔ και τον ΟΟΣΑ.
Τα στοιχεία που περιλαμβάνει η έκθεση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ για την οικονομία και την απασχόληση είναι αποκαλυπτικά για τις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ) και για το χαμηλό ποσοστό κάλυψης των εργαζομένων, την ίδια στιγμή που η ευρωπαϊκή οδηγία 2022/2041 για τους επαρκείς κατώτατους μισθούς στην ΕΕ που ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία, προβλέπει κάλυψη του 80% των εργαζομένων από ΣΣΕ.
Ειδικότερα, κατά το 2024 υπογράφηκαν και κυρώθηκαν από το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης 18 Συλλογικές Συμβάσεις κλαδικού ή ομοιοεπαγγελματικού, εθνικού ή τοπικού χαρακτήρα. Εξ αυτών οι 9 είναι εθνικές κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές και οι 9 είναι τοπικές κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ.
Για το 2024 έχει υπογραφεί και η Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας (ΕΓΣΣΕ) μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, καθώς και 238 επιχειρησιακές ΣΣΕ. Επιπρόσθετα, για τα πληρώματα πλοίων, για τα οποία εφαρμόζονται ειδικές διατάξεις (νόμος 3276/1944), κατά το έτος 2024 ισχύουν οι 4 ομοιοεπαγγελματικές συμβάσεις υποχρεωτικού χαρακτήρα που υπεγράφησαν το 2023 και οι οποίες καλύπτουν το σύνολο των ναυτικών εργαζομένων.
Ως προς την κάλυψη των εργαζομένων από ΣΣΕ σε επιχειρησιακό επίπεδο, με βάση τις μηνιαίες εκθέσεις του Πληροφοριακού Συστήματος «ΕΡΓΑΝΗ» του έτους 2024, οι 238 νέες επιχειρησιακές ΣΣΕ δυνητικά καλύπτουν 168.161 μισθωτούς, σημειώνοντας αύξηση σε σχέση με το 2023, κατά το οποίο υπογράφηκαν 209 νέες επιχειρησιακές ΣΣΕ, που δυνητικά κάλυπταν 137.171 μισθωτούς.
Η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρησιακών ΣΣΕ του 2024, δηλαδή 156 επιχειρησιακές συμβάσεις (ποσοστό 66%), οι οποίες δυνητικά
καλύπτουν 110.747 μισθωτούς εργαζομένους, διατηρούν αμετάβλητες τις αποδοχές και οι υπόλοιπες 82 επιχειρησιακές συμβάσεις (ποσοστό 34%) προβλέπουν μισθολογικές αυξήσεις και αφορούν 57.414 εργαζομένους.
711.500 εργαζόμενοι καλύπτονται από 47 ΣΣΕ
Σε κλαδικό και ομοιοεπαγγελματικό επίπεδο, κατά τη διάρκεια του 2024, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ήταν σε ισχύ συνολικά 43 ΣΣΕ. Δηλαδή, εκτός από τις 18 νέες κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ που υπογράφηκαν το 2024, βρίσκονταν σε ισχύ επιπλέον 25 συλλογικές συμβάσεις παρελθόντων ετών (λόγω της δυνατότητας υπογραφής ΣΣΕ έως και τριετούς διάρκειας), οι οποίες είχαν συναφθεί τα έτη 2022 και 2023 και εξακολουθούν να ισχύουν. Επιπρόσθετα, εάν συνυπολογιστούν και οι 4 ΣΣΕ των ναυτικών, οι οποίες διέπονται από ιδιαίτερο νομοθετικό καθεστώς, οι ΣΣΕ ανέρχονται σε 47.
Οι 47 κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ που βρίσκονται σε ισχύ εκτιμάται ότι καλύπτουν δυνητικά περίπου 711.500 εργαζομένους, δηλαδή περίπου το 28% του συνόλου των μισθωτών εργαζομένων (2.519.726 άτομα).
Ωστόσο, το πραγματικό ποσοστό κάλυψης των εργαζομένων από κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ μειώνεται ακόμα περισσότερο, εάν ληφθεί υπόψη ότι από το σύνολο των 47 ΣΣΕ, μόνο 7 συλλογικές συμβάσεις έχουν κηρυχτεί γενικά υποχρεωτικές, δηλαδή υποχρεωτικά εφαρμοστέες σε όλους τους εργαζομένους από το σύνολο των επιχειρήσεων του κλάδου ή του επαγγέλματος.
Οι ΣΣΕ αυτές καλύπτουν περίπου 502.630 εργαζομένους (20% του συνόλου των μισθωτών) και αφορούν:
- ξενοδοχεία,
- τουριστικά και επισιτιστικά καταστήματα,
- ιδιωτική ασφάλιση και
- πληρώματα πλοίων (ναυτικά επαγγέλματα).
Τι θα αλλάξει με την Ευρωπαϊκή Οδηγία
Τον Δεκέμβριο του 2024 ψηφίστηκε ο νόμος 5163 για την ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2022/2041 για τους «επαρκείς κατώτατους μισθούς στην ΕΕ» στο εθνικό Δίκαιο, η οποία στο άρθρο 4 προβλέπει ότι τα κράτη-μέλη στα οποία η κάλυψη από συλλογικές διαπραγματεύσεις υπολείπεται του 80% των εργαζομένων, όπως η Ελλάδα, οφείλουν να θεσπίσουν πλαίσιο με τους αναγκαίους και πρόσφορους όρους για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, καθώς και να εκπονήσουν σχέδιο δράσης για την προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων.
Το υπουργείο Εργασίας έχει απευθύνει πρόσκληση στους κοινωνικούς εταίρους, προκειμένου να διαπραγματευτούν την άρση των περιορισμών που δυσκολεύουν τη σύναψη και την επέκταση των συλλογικών συμβάσεων σε μεγάλους κλάδους της οικονομίας (όπως για παράδειγμα το λιανικό εμπόριο).
Εν όψει της κατάρτισης του νέου πλαισίου για την επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων, θα τεθούν στο τραπέζι ζητήματα που έχουν να κάνουν:
- με τη ρήτρα εξαίρεσης επιχειρήσεων από την υπογραφή, την επέκταση και την εφαρμογή των όποιων αυξήσεων θα εμπεριέχονται στους όρους των συμβάσεων
- με την άρση των εμποδίων για την επέκταση των συμβάσεων, καθώς η ευκολία στην επέκταση των συμβάσεων θα κρίνει και το αν θα αυξηθεί το ποσοστό κάλυψης των εργαζομένων από αυτές.
