Aντί να αποτελέσει μία στιγμή στρατηγικής αποφασιστικότητας, η Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ έληξε με ανεκπλήρωτες φιλοδοξίες και ταυτόχρονα με ήττα για την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και τον Γερμανό Καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς, που ξόδεψαν τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο προσπαθώντας να επιτύχουν μια άνευ προηγουμένου κίνηση: να δανείσουν στην Ουκρανία δισεκατομμύρια αξιοποιώντας τα ακινητοποιημένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία.
«Ήταν σαν πλοίο που βουλιάζει, σαν τον Τιτανικό, και στο τέλος τελείωσε», δήλωσε νωρίς το πρωί στο Euractiv ο Βέλγος πρωθυπουργός Μπαρτ ντε Βέβερ για το πλέον σχεδόν νεκρό σχέδιο του δανείου αποζημιώσεων.
Η φον ντερ Λάιεν πρωτοέθεσε την πρόταση σε ομιλία της τον Σεπτέμβριο. Όμως μεσολάβησαν δύο ακόμη Σύνοδοι και τρεις μήνες μέχρι να παρουσιάσει κείμενο, δίνοντας άφθονο χρόνο στους αμφισβητίες να οργανώσουν αντιρρήσεις. Σε όλη τη διάρκεια, παρουσίαζε εναλλακτικές -όπως ο κοινός δανεισμός- ως ανεφάρμοστες.
Στη σύνοδο, πολλές πρωτεύουσες δήλωναν κατ’ όνομα υποστηρικτικές. Όταν όμως ήρθε η ώρα της υπογραφής, δίστασαν. «Αυτοί οι ηγέτες είναι γεμάτοι συνθήματα, αλλά δεν τολμούν», ανέφερε επίσης στο Euractiv ένας διπλωμάτης της ΕΕ καθώς οι συνομιλίες διαλύονταν τις πρώτες πρωινές ώρες. Οι «σιωπηλοί δολοφόνοι» ήταν η Ιταλία και η Γαλλία: καμία δεν αντιτάχθηκε ανοιχτά στο σχέδιο, αλλά ούτε το υπερασπίστηκε στην πορεία προς τη σύνοδο.
- Δείτε επίσης - Πούτιν: Η χρήση των ρωσικών assets θα είχε σοβαρές επιπτώσεις - H μπάλα στο γήπεδο Ουκρανίας και Δύσης
Παρότι οι ηγέτες συμφώνησαν σε πακέτο που θα χρηματοδοτήσει την Ουκρανία για τα επόμενα δύο χρόνια, το αποτέλεσμα ήταν μια πολιτική ανατροπή για τους υποστηρικτές του σχήματος - κυρίως τη φον ντερ Λάιεν και τον Φρίντριχ Μερτς - που το είχαν παρουσιάσει ως τη μοναδική βιώσιμη οδό για την ενίσχυση της πίεσης προς τη Μόσχα, διατηρώντας ταυτόχρονα το Κίεβο οικονομικά όρθιο.
Η σταθερή αντίθεση του ντε Βέβερ τελικά συνέτριψε το σχέδιο. Ωστόσο, μετά τη σύνοδο αρνήθηκε να διεκδικήσει τη νίκη, επιμένοντας ότι νικήτρια ήταν η Ουκρανία, όχι το Βέλγιο.
Οι κερδισμένοι της βραδιάς, παραδόξως, ήταν οι τρεις κυβερνήσεις που αντιτίθενται περισσότερο στη στήριξη του Κιέβου. Η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία συμφώνησαν να άρουν τα βέτο τους, επιτρέποντας στα υπόλοιπα 24 κράτη να αντλήσουν 90 δισ. ευρώ μέσω κοινού δανεισμού, με εγγύηση τον προϋπολογισμό της ΕΕ, τα οποία θα εκταμιευθούν ως δάνεια προς την Ουκρανία.
- Δείτε επίσης: Ο Πολωνός ΥΠΕΞ «απονέμει» το Βραβείο Λένιν στον Όρμπαν
Η αποπληρωμή του δανείου παραμένει θεωρητικά συνδεδεμένη με μελλοντικές ρωσικές πολεμικές αποζημιώσεις, ενώ η συμφωνία διατηρεί ένα νομικό «παράθυρο» για αξιοποίηση ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων εάν η Μόσχα δεν καταβάλλει αποζημιώσεις στην Ουκρανία. Όμως το τολμηρό άλμα που επιδίωκαν η φον ντερ Λάιεν και ο Μερτς αντικαταστάθηκε από προσεκτικά βήματα. Μακριά από το να τρέμει, η Μόσχα πιθανότατα απλώς θα σηκώνει τους ώμους.
Διπλό πλήγμα για Μερτς
Ο Μερτς, επιχειρώντας να «γυρίσει» το αποτέλεσμα της συνόδου, χαιρέτισε τη χρηματοδοτική συμφωνία ως επιτυχία και επέμεινε ότι το δάνειο αποζημιώσεων απλώς καθυστέρησε, δεν εγκαταλείφθηκε. «Απλώς αλλάξαμε τη σειρά», είπε, υποστηρίζοντας ότι τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία θα μπορούσαν ακόμη κάποια μέρα να χρησιμοποιηθούν ως εγγύηση.
Το αποτέλεσμα είναι άβολο επειδή υποχρεώθηκε από τους συναδέλφους του να αποδεχθεί τον κοινό δανεισμό, κάτι που μέχρι πρότινος αποτελούσε ταμπού για πολλούς από τους συντηρητικούς βουλευτές του στο Βερολίνο.
Για τον Γερμανό καγκελάριο, αυτό ήταν διπλό πλήγμα: το δάνειο με εγγύηση περιουσιακά στοιχεία εξαφανίστηκε, ενώ η εμπορική συμφωνία ΕΕ–Mercosur μετατέθηκε για τις αρχές του επόμενου έτους, κυρίως για να ικανοποιηθούν οι ιταλικές και γαλλικές επιφυλάξεις. Ένας διπλωμάτης της ΕΕ είπε ότι το σχέδιο ήταν να υπογραφεί η συμφωνία στην Παραγουάη στις 12 Ιανουαρίου.
Για τη φον ντερ Λάιεν, οι συνέπειες είναι βαθύτερες. Η σύνοδος αυτή αποκάλυψε τα όρια της πολιτικής της επιρροής και τους κινδύνους του να υπερπροβάλλεις μια νομικά εύθραυστη, πολιτικά αμφιλεγόμενη ιδέα ως «ασημένια σφαίρα».
Η Ευρώπη μπορεί να καλέσει τον Πούτιν
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες και η Ουκρανία θα πρέπει να είναι έτοιμοι να εμπλακούν απευθείας με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν εάν αποτύχουν οι ειρηνευτικές συνομιλίες υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, δήλωσε ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, σηματοδοτώντας και μία πιθανή μετατόπιση του ρόλου της ΕΕ στις διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου, σύμφωνα με το Euractiv.
Αν καταρρεύσουν οι συνομιλίες υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, «θα χρειαστεί, τις επόμενες εβδομάδες, να βρούμε τρόπους ώστε οι Ευρωπαίοι να επανεμπλακούν σε έναν πλήρη διάλογο με τη Ρωσία, με πλήρη διαφάνεια προς την Ουκρανία», είπε ο Μακρόν. Πρόσθεσε ότι οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να προχωρήσουν «στις επόμενες ώρες».
Η κατάσταση «δεν είναι ιδανική», συμπλήρωσε. «Σύντομα θα είναι και πάλι χρήσιμο να μιλήσουμε με τον Βλαντίμιρ Πούτιν».
Mercosur, αργότερα
Η φον ντερ Λάιεν ενημέρωσε επίσης τους ηγέτες της ΕΕ την Πέμπτη ότι η υπογραφή της αμφιλεγόμενης εμπορικής συμφωνίας ΕΕ–Mercosur, που είχε αρχικά προγραμματιστεί για το Σάββατο στη Βραζιλία, θα αναβληθεί έως τον Ιανουάριο.
Η αναβολή παρατείνει μια ιστορία 25 ετών. Η συμφωνία παραμένει μπλοκαρισμένη και έχει γίνει σημείο ανάφλεξης για μερικές από τις πιο βίαιες διαδηλώσεις των τελευταίων μηνών στις Βρυξέλλες, αναγκάζοντας τις αρχές να εκκενώσουν κτίρια την Πέμπτη καθώς η οργή των αγροτών κορυφωνόταν.
«Η καθυστέρηση της συμφωνίας για λίγες εβδομάδες, ώστε να επιλυθούν σοβαρά ζητήματα που αφορούν τους κτηνοτρόφους βοείου κρέατος, μπορεί τελικά να αξίζει», δήλωσε στο Euractiv ο Ιρλανδός υπουργός Ευρώπης Τόμας Μπερν. Η Ιρλανδία συγκαταλέγεται στις χώρες που διστάζουν να στηρίξουν τη συμφωνία, επικαλούμενη κινδύνους για τον κτηνοτροφικό της τομέα.
Η πρώην επίτροπος Εμπορίου της ΕΕ Σεσίλια Μάλμστρεμ χαρακτήρισε την εξέλιξη «λυπηρή», προσθέτοντας ότι η ένωση «έχασε σήμερα την ευκαιρία να δείξει δύναμη και ενότητα. Με την εκ νέου αναβολή της συμφωνίας ΕΕ–Mercosur, χάνει αξιοπιστία».
Η φον ντερ Λάιεν επικαλέστηκε δυσκολίες στην ικανοποίηση των αιτημάτων δύο χωρών. Η Γαλλία και η Ιταλία ηγήθηκαν των εκκλήσεων για περισσότερο χρόνο, υποστηρίζοντας ότι οι δικλίδες προστασίας των Ευρωπαίων αγροτών από στρεβλώσεις της αγοράς λόγω εισαγωγών δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί ή εφαρμοστεί.
Η «γεφυροποιός» ακούει στο όνομα Μελόνι
Πέρα απ΄όλα αυτά, υπάρχει και η διπλή νίκη της Τζόρτζια Μελόνι, όπως αναφέρει η Il Sole 24 Ore. Πρώτον, απέσπασε από την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, από κοινού με τη Γαλλία, την αναβολή κατά έναν μήνα της υπογραφής της συμφωνίας ΕΕ–Mercosur. Δεύτερον, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συνέβαλε στην αποδόμηση της λύσης της χρήσης των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, ώστε να επικρατήσει το «σχέδιο Β» που η Ιταλία υποστήριζε ένθερμα εδώ και ημέρες: ένα δάνειο ύψους 90 δισ. ευρώ με εγγύηση από τα περιθώρια του προϋπολογισμού της ΕΕ.
Πρόκειται για ένα διπλό αποτέλεσμα που κάθε άλλο παρά δεδομένο ήταν. Όσον αφορά τη Mercosur, καθοριστικός παράγοντας υπήρξε η πειθώ του Βραζιλιάνου προέδρου Λούλα - ο οποίος μίλησε με την Ιταλίδα πρωθυπουργό - ώστε να υπαναχωρήσει από το τελεσίγραφο της Τετάρτης το βράδυ, πριν από το φρένο που έβαλαν οι Ευρωπαίοι («τώρα ή ποτέ»). Πλέον η μπάλα βρίσκεται ξανά στο γήπεδο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από την οποία η Ιταλία ζητά να συμπεριληφθεί στη συμφωνία η αρχή της «αμοιβαιότητας», προκειμένου να προστατευθεί ο αγροτικός τομέας.
Για το δεύτερο αποτέλεσμα, εκείνο του δανείου, καθοριστικός υπήρξε αντίθετα ο επίμονος προβληματισμός - όχι μόνο από ιταλικής πλευράς - σχετικά με τη στερεότητα της νομικής βάσης για τη χρήση των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων ως εγγύηση για ένα δάνειο ανοικοδόμησης. Η Μελόνι είχε ήδη καταστήσει σαφές στη Βουλή ότι έπρεπε να αποτραπούν όλοι οι κίνδυνοι, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων φήμης, καθώς και οι επιπτώσεις στα δημοσιονομικά.
Η Μελόνι υποστήριξε ότι εργάστηκε συλλογικά για την οικοδόμηση μιας βιώσιμης εναλλακτικής, με στόχο την επίτευξη δύο σκοπών: να αποφευχθούν τυχόν προσφυγές από τη Μόσχα και, ταυτόχρονα, να συνεχιστεί η οικονομική στήριξη του Κιέβου σε μια δύσκολη στιγμή.
Υπάρχει όμως και μια ακόμη διάσταση, καθαρά πολιτική. Εγκαταλείποντας την προσφυγή στα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, η Μελόνι απέφυγε να ερεθίσει το «λεγκιστικό» σκέλος της κυβέρνησης, τον Ματέο Σαλβίνι, τον πιο φιλορωσικό εταίρο του συνασπισμού.
Και καθησύχασε σε κάποιο βαθμό τον Ντόναλντ Τραμπ, του οποίου θεωρείται η πιο πιστή σύμμαχος: η Ιταλία είναι παρούσα και θα διασφαλίσει τη συνοχή ανάμεσα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, συνεχίζοντας να διαμεσολαβεί μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ. Στις Βρυξέλλες κέρδισε τον τίτλο της «διαιτητή», όπως της αναγνώρισε η Le Monde σε σχέση με τη Mercosur. Και ο ίδιος τίτλος ισχύει και για τη χρηματοδοτική στήριξη της Ουκρανίας. Είναι αυτή που «ρίχνει γέφυρες».
