Μπροστά σε μια νέα διεθνή ενεργειακή «κούρσα» βρίσκεται η Ελλάδα καθώς αλλάζει η διεθνής εικόνα και η χώρα μας καλείται να καλύψει επενδυτικά κενά δεκαετιών στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης.
Η παγκόσμια αγορά ενέργειας εισέρχεται σε μια περίοδο επιτάχυνσης που συνοδεύεται από έντονες ασυμμετρίες. Η νέα μελέτη του Διεθνούς Οργανισμού Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας ( IRENA) και του οργανισμού Climate Policy Initiative (CPI) επισημαίνει ότι το 2024 οι παγκόσμιες επενδύσεις στην ενεργειακή μετάβαση άγγιξαν τα 2,4 τρισ. δολάρια, με την Κίνα και τις ανεπτυγμένες οικονομίες να απορροφούν σχεδόν το 90% της συνολικής χρηματοδότησης
Παρά το γεγονός ότι τη χρονιά που μας πέρασε οι επενδύσεις στην ενεργειακή μετάβαση κατέγραψαν αύξηση κατά 20% σε σχέση με τον μέσο όρο 2022/2023 και ενώ το 2024 ήταν η πρώτη φορά όπου οι επενδύσεις σε ΑΠΕ, δίκτυα και αποθήκευση ξεπέρασαν εκείνες των ορυκτών καυσίμων, οι ανάγκες για να παραμείνει ο πλανήτης σε τροχιά συγκράτησης της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου είναι πολλαπλάσιες.
Ο IRENA υπολογίζει ότι η απαιτούμενη επενδυτική ένταση την περίοδο 2025–2030 πρέπει να ξεπεράσει τα 3,9 τρισ. δολάρια κατ’ έτος, με την ενεργειακή αποδοτικότητα να χρειάζεται 7,5 φορές περισσότερα κεφάλαια από όσα επενδύονται σήμερα, τα δίκτυα 1,9 φορές περισσότερα κεφάλαια, οι μπαταρίες τριπλάσια κεφάλαια, τα offshore αιολικά οκταπλάσια και τα ηλιοθερμικά συγκεντρωτικά συστήματα (CSP) 32 φορές περισσότερα κεφάλαια.
Στο νέο αυτό τοπίο η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις ανεπτυγμένες οικονομίες, όπως κατατάσσεται και επισήμως στη μελέτη και επομένως συμμετέχει σε μια κατηγορία χωρών όπου το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων προέρχεται από εγχώριους πόρους. Το γεγονός αυτό περιορίζει τη δυνατότητα αξιοποίησης διεθνούς φθηνής χρηματοδότησης και αυξάνει τη σημασία των εθνικών πολιτικών, της ταχύτητας υλοποίησης και της μείωσης του κόστους κεφαλαίου για τα μεγάλα ενεργειακά έργα.
Η ευρωπαϊκή πρόκληση και το ελληνικό επενδυτικό έλλειμμα
Η Ευρώπη, παρότι παραμένει ένας από τους βασικούς πόλους επενδυτικής δραστηριότητας, εξακολουθεί να απέχει από τον απαιτούμενο όγκο επενδύσεων. Η έρευνα καταγράφει ότι οι επενδύσεις στα δίκτυα έφθασαν παγκοσμίως τα 359 δισ. δολάρια το 2024, όμως για να επιτευχθούν οι στόχοι του 2030 χρειάζονται 671 δισ. δολάρια ετησίως, σχεδόν διπλάσια από τα τρέχοντα επίπεδα. Αυτή η ασυμμετρία αντανακλάται πλήρως στην ελληνική πραγματικότητα, όπου ο κορεσμός των δικτύων έχει μετατραπεί σε έναν από τους μεγαλύτερους περιοριστικούς παράγοντες της ανάπτυξης νέων ΑΠΕ.
Σύμφωνα με την έκθεση, εάν δεν υιοθετηθούν δραστικές πολιτικές, το επενδυτικό κενό σε βασικές τεχνολογίες αναμένεται να διευρυνθεί σημαντικά. Η προειδοποίηση αφορά άμεσα την Ελλάδα, όπου η σύνδεση νέων έργων ΑΠΕ εξαρτάται από την ταχύτητα του ΑΔΜΗΕ και του ΔΕΔΔΗΕ να ολοκληρώσουν έργα αναβάθμισης, ενίσχυσης και ψηφιακού μετασχηματισμού των δικτύων.
Προτεραιότητες τεχνολογιών και ελληνική πραγματικότητα
Το 2024 επενδύθηκαν 807 δισ. δολάρια σε έργα ΑΠΕ, με το 96% να αφορά στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και μόλις το 1% σε εφαρμογές θέρμανσης και μεταφορών. Η εικόνα αυτή συμβαδίζει με την κατάσταση στην Ελλάδα, όπου οι επενδύσεις σε συστήματα θέρμανσης από ΑΠΕ και σε πράσινες μεταφορές υπολείπονται πολύ εκείνων που αφορούν σε έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Τα φωτοβολταϊκά αποτελούν διεθνώς την τεχνολογία που βρίσκεται πιο κοντά στις απαιτήσεις για συγκράτηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη καθώς το κόστος έχει μειωθεί δραστικά και η ζήτηση παραμένει υψηλή σε όλες τις περιοχές του κόσμου. Η Ελλάδα κινείται στην ίδια κατεύθυνση, με την πλειονότητα των νέων έργων να αφορά φωτοβολταϊκά πάρκα και μικρές εγκαταστάσεις αυτοπαραγωγής. Αντίθετα, οι επενδύσεις στην υπεράκτια αιολική ενέργεια χρειάζεται να οκταπλασιαστούν για να επιτευχθούν οι στόχοι του 2030. Το στοιχείο αυτό συνδέεται άμεσα με την ελληνική στρατηγική ανάπτυξης υπεράκτιων αιολικών, η οποία βρίσκεται σε φάση αρχικής υλοποίησης και απαιτεί ταχύτατη ωρίμανση, χωροθέτηση και εξασφάλιση υποδομών, ώστε η Ελλάδα να καλύψει το κενό που καταγράφεται διεθνώς.
Το χρηματοδοτικό περιβάλλον των ανεπτυγμένων οικονομιών και οι ελληνικές ιδιαιτερότητες
Στις ανεπτυγμένες οικονομίες μόνο το ένα τέταρτο των επενδύσεων προέρχεται από διεθνείς πηγές, ενώ το υπόλοιπο 75% προέρχεται από εγχώρια κεφάλαια, δημόσια ή ιδιωτικά. Επιπλέον, το impact-driven κεφάλαιο, δηλαδή οι επενδύσεις με κοινωνικά κριτήρια και χαμηλό κόστος, κατευθύνεται συντριπτικά προς τη Γερμανία και τη Νορβηγία, αφήνοντας τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου έξω από τη ζώνη χαμηλότοκης χρηματοδότησης, η οποία ωστόσο θα μπορούσε να επιταχύνει την πράσινη μετάβαση.
Για την Ελλάδα, το γεγονός αυτό μεταφράζεται σε υψηλότερο κόστος κεφαλαίου για την υλοποίηση μεγάλων έργων. Ενδεικτικό είναι ότι ο IRENA τονίζει πως οι χώρες με υψηλό κόστος δανεισμού κινδυνεύουν να επιβραδύνουν έργα ΑΠΕ, αποθήκευσης και δικτύων εάν δεν υπάρξουν εγγυήσεις, φθηνότερες γραμμές χρηματοδότησης και διεθνείς μηχανισμοί στήριξης.
Η άνοδος του ρόλου των νοικοκυριών και οι ελληνικές επιπτώσεις
Κατά την περίοδο 2022-2023, τα νοικοκυριά συμμετείχαν σε ποσοστό 19% στις παγκόσμιες ιδιωτικές επενδύσεις, κυρίως μέσα από μικρά φωτοβολταϊκά συστήματα και ηλιακούς θερμοσίφωνες. Η εικόνα αυτή αντανακλάται πλήρως στην Ελλάδα, όπου η αυτοπαραγωγή έχει καταστεί βασικός πυλώνας της ενεργειακής πολιτικής και προσελκύει σημαντικό ενδιαφέρον από πολίτες και μικρές επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα, ο IRENA επισημαίνει ότι όπου το δίκτυο είναι κορεσμένο ή αναξιόπιστο, οι επενδύσεις νοικοκυριών αυξάνονται.
Οι παγκόσμιες ελλείψεις χρηματοδότησης και ο ρόλος της Ελλάδας ως εξαγωγέα ενέργειας
Τα επενδυτικά κενά στις βασικές τεχνολογίες της μετάβασης είναι σημαντικά. Ο IRENA υπολογίζει ότι η υστέρηση στις ΑΠΕ ξεπερνά τα 600 έως 900 δισ. δολάρια ετησίως, τα κενά στα δίκτυα φτάνουν τα 312 δισ. δολάρια ενώ το πράσινο υδρογόνο απαιτεί κλιμάκωση των επενδύσεων.
Η Ελλάδα μπορεί να ωφεληθεί από αυτή τη διεθνή ανισορροπία, καθώς η ευρωπαϊκή ζήτηση για πράσινη ηλεκτρική ενέργεια αυξάνεται ραγδαία. Η μελέτη καταγράφει ότι η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας από data centers αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2030, κυρίως σε Κίνα, Ευρώπη και ΗΠΑ, με σημαντική μελλοντική άνοδο σε περιοχές της Ασίας λόγω της τεχνητής νοημοσύνης . Η τάση αυτή δημιουργεί νέα παράθυρα ευκαιρίας για χώρες με ισχυρό δυναμικό ανανεώσιμων πόρων και επαρκείς διασυνδέσεις, όπως η Ελλάδα, που μπορεί να εξελιχθεί σε εξαγωγέα πράσινης ενέργειας στο ευρωπαϊκό σύστημα.
Οι προκλήσεις για την ελληνική πολιτική την επόμενη πενταετία
Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα σύνολο προκλήσεων που απορρέουν άμεσα από τα ευρήματα του IRENA. Η πρώτη αφορά στη μεγάλη ανάγκη ενίσχυσης και ψηφιοποίησης των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας, χωρίς την οποία τα νέα έργα ΑΠΕ δεν μπορούν να ενσωματωθούν. Η δεύτερη αφορά στην επιτάχυνση των υπεράκτιων αιολικών, τα οποία αποτελούν τεχνολογία με τεράστια διεθνή χρηματοδοτική υστέρηση αλλά και σημαντικές προοπτικές για την Ελλάδα. Η τρίτη σχετίζεται με το υψηλό κόστος κεφαλαίου, που απαιτεί στρατηγική αξιοποίηση ευρωπαϊκών εργαλείων, εγγυήσεων και πράσινων ομολόγων για να παραμείνει η χώρα ανταγωνιστική στην ενεργειακή μετάβαση.
Η νέα μελέτη των IRENA–CPI αποτυπώνει έναν κόσμο όπου οι επενδύσεις στην ενέργεια αυξάνονται, αλλά όχι αρκετά γρήγορα και όχι με την απαιτούμενη γεωγραφική ισορροπία. Η Ελλάδα, με ισχυρό φυσικό δυναμικό αλλά περιορισμένη εγχώρια χρηματοδοτική ευχέρεια και κορεσμένα δίκτυα, καλείται να κινηθεί ταχύτερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
