Ροή
Η Γερμανία βιώνει μια οικονομική στροφή, αλλά το πρόβλημα δεν είναι η τρέχουσα υποτονική οικονομία, αλλά η μακροχρόνια αδυναμία ανάπτυξης, σημειώνει η Handelsblatt σε εκτενή ανάλυσή της. Ούτε τα προγράμματα τόνωσης της οικονομίας ούτε η μικροδιαχείριση της βιομηχανικής πολιτικής θα βοηθήσουν.
Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, επίκειται ένας «νόμος για τις ευκαιρίες ανάπτυξης». Ωστόσο, υπάρχουν αμφιβολίες η σημερινή αδυναμία της γερμανικής οικονομίας δεν θα μπορούσε να καταργηθεί με νόμο. Παρ' όλα αυτά, υπάρχει η διαπίστωση ότι η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης βιώνει τώρα και μια οικονομική στροφή μετά την πολιτική.
Η αυτοπροβαλλόμενη ελπίδα για επιστροφή στα χρόνια του οικονομικού θαύματος που εξέφρασε ο Γερμανός καγκελάριος τον Μάρτιο μοιάζει πλέον με απώλεια της πραγματικότητας. Μπορεί κανείς να χαίρεται αν η Γερμανία δεν αντιμετωπίζει μακρά ισχνά χρόνια. Τώρα υπάρχει μια ολόκληρη σειρά από προτάσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης - κάποιες αρκετά λογικές, κάποιες μάλλον επιβλαβείς. Ένα πράγμα είναι βέβαιο: Η ανάγκη για δράσεις οικονομικής πολιτικής σπάνια ήταν μεγαλύτερη.
Για σχεδόν 20 χρόνια ίσχυε πως ανεξάρτητα από το αν οι τράπεζες καταρρεύσουν παγκοσμίως όπως το 2008, ανεξάρτητα από το αν χώρα του ευρώ, όπως η Ελλάδα, αποτύχει να εξυπηρετήσει τα χρέη της όπως το 2012, ανεξάρτητα από το αν ένας μικρός ιός μολύνει όχι μόνο τους ανθρώπους αλλά και την παγκόσμια οικονομία όπως το 2019 - η Γερμανία, όπως φάνηκε, ήταν πάντα ο συγκριτικός νικητής. Δηλαδή, φυσικά, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης υπέφερε επίσης, αλλά ούτε κατά διάνοια τόσο πολύ όσο κάποιες άλλες. Και πάνω απ' όλα: ανέκαμπτε πάντα αρκετά γρήγορα. Ακόμη και το ενεργειακό σοκ που προέκυψε από τον πόλεμο στην Ουκρανία ήταν πολύ ηπιότερο για την τοπική οικονομία από ό,τι θα μπορούσε κανείς να φοβηθεί.
Αλλά από αυτό το καλοκαίρι, όλα φαίνονται ξαφνικά διαφορετικά: δεν περνάει μέρα που να μην προφητεύεται η παρακμή της γερμανικής βιομηχανίας, που να μην αναφέρεται το «άρρωστο» ευρώ.
Τα γεγονότα: Όχι απλώς ένα κυκλικό πρόβλημα, αλλά ένα μακροπρόθεσμο πρόβλημα ανάπτυξης
Καταρχάς, από πλευράς Handelsblatt επισημαίνεται πως πρέπει να ξεκαθαριστεί τι είναι καθαρή κινδυνολογία και τι δικαιολογημένη ανησυχία. Τα οικονομικά γεγονότα είναι σαφή: Η γερμανική οικονομία συρρικνώθηκε το τελευταίο τρίμηνο του 2022 και το πρώτο τρίμηνο του 2023 και επίσης έμεινε στάσιμη το δεύτερο τρίμηνο του 2023. Ενώ η οικονομική παραγωγή αυξάνεται σε όλες τις μεγάλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ (συν 1,8%), η Κίνα (5,2%) και η Ιαπωνία (1,4%), μειώνεται κατά 0,3% φέτος στην τέταρτη, ακόμη, μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ).
Σε μια ανάλυση του ΔΝΤ σε 30 χώρες, η Γερμανία κατέλαβε την τρίτη χειρότερη θέση, με μόνο το Πακιστάν και την Αργεντινή να βρίσκονται πίσω. Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία είναι η μόνη χώρα της ευρωζώνης που δεν έχει ακόμη ανακτήσει την οικονομική της παραγωγή σε σχέση έτος 2019, δηλαδή πριν το ξέσπασμα της πανδημίας.
- Διαβάστε επίσης: Γερμανία: Οι 11 λόγοι που την οδηγούν στην οικονομική παρακμή
Αρκετοί είναι οι λόγοι, λοιπόν, για να ανησυχεί κανείς, αν και το ύφος και ο τόνος όλων εκείνων που ήδη ξεγράφουν τη Γερμανία είναι συχνά ύποπτα εκκωφαντικά - και εν μέρει υπερβολικά. Είναι σημαντικό να διαφοροποιήσει κανείς- και για να βγάλει τα σωστά συμπεράσματα οικονομικής πολιτικής: Από τη μία πλευρά, υπάρχει η φάση της οικονομικής αδυναμίας, η οποία από τη φύση της είναι προσωρινή, από την άλλη πλευρά, υπάρχουν οι διαρθρωτικοί κίνδυνοι, οι οποίοι είναι πράγματι απειλητικοί. Και το γεγονός ότι οι βραχυπρόθεσμοι και οι μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι συμπίπτουν σήμερα, καθιστούν την κατάσταση πράγματι πολύ σοβαρή.
Οι βραχυπρόθεσμες επιβαρύνσεις περιλαμβάνουν την καθοδηγούμενη από τον πληθωρισμό και τα επιτόκια αδυναμία της κατανάλωσης και την καθοδηγούμενη από την παγκόσμια οικονομία αδυναμία των εξαγωγών. Αυτό θα μπορούσε να αρχίσει να βελτιώνεται ήδη από το επόμενο έτος.
Πιο εκρηκτική είναι η συνεχιζόμενη αδυναμία των επενδύσεων. Το γεγονός ότι οι γερμανικές επιχειρήσεις επενδύουν πολύ περισσότερα χρήματα στο εξωτερικό παρά το αντίστροφο και ότι αυτό το επενδυτικό έλλειμμα δεν ήταν ποτέ τόσο μεγάλο όσο σήμερα αποτελεί σήμα κινδύνου - και ενδεχομένως σύμπτωμα βαθιών διαρθρωτικών ανεπιθύμητων εξελίξεων. Η αυξανόμενη γραφειοκρατία, το υψηλό ενεργειακό κόστος, η οξεία δημογραφικά προκαλούμενη έλλειψη εξειδικευμένων εργαζομένων είναι μόνο οι πιο προφανείς παράγοντες.
Η ανάλυση - Στρατηγικά λάθη
Η Γερμανία έχει βολευτεί τις τελευταίες δεκαετίες, σύμφωνα με την Handelsblatt. Και εδώ υπάρχουν πολλά παραδείγματα: Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία έχει σχεδόν αμελώς αναθέσει τον ενεργειακό εφοδιασμό της στη Ρωσία - με την αφελή πεποίθηση, από τη σημερινή οπτική γωνία, ότι το εμπόριο θα προωθούσε την αλλαγή στη Μόσχα και θα έκανε έναν άνθρωπο όπως ο Πούτιν έναν άψογο δημοκράτη.
Η Γερμανία έχει μεταβιβάσει την ευθύνη της εθνικής άμυνας στις ΗΠΑ - με την υπόθεση ότι μακροπρόθεσμα θα ήταν προς το γεωστρατηγικό συμφέρον του μεγάλου αδελφού της στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού να προστατεύσει τη γηραιά ήπειρο.
Και η Γερμανία έχει υποθηκεύσει την οικονομική της μοίρα στην Κίνα - όχι σπάνια με τον απολιτικό και οικονομίστικο υπολογισμό του γρήγορου κέρδους σήμερα για να δούμε τι θα συμβεί αύριο.
Έπειτα υπάρχουν τα στρατηγικά λάθη που έκαναν οι εκάστοτε ομοσπονδιακές κυβερνήσεις. Για παράδειγμα στην ενεργειακή πολιτική: το γεγονός ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση εφαρμόζει τη σταδιακή κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας χωρίς αν και αλλά εν μέσω της μεγαλύτερης ενεργειακής κρίσης των τελευταίων δεκαετιών, δύσκολα θα μπορούσε να ξεπεραστεί από πλευράς απερισκεψίας.
Ένα άλλο παράδειγμα αφορά στις υποδομές: Είτε πρόκειται για σιδηροδρομικές γραμμές, είτε για γραμμές ηλεκτροδότησης είτε για γέφυρες - ενώ το κράτος δεν γνώριζε όρια όταν επρόκειτο για καταναλωτικές δαπάνες και αμέτρητα πακέτα διάσωσης, παραμέλησε για χρόνια τις επενδύσεις σε υποδομές - με αποτέλεσμα να έχει ξεσπάσει μια συζήτηση για το δημόσιο κεφαλαιακό απόθεμα που είναι τόσο σημαντικό για την εθνική οικονομία.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η φορολογική πολιτική: η τελευταία φορολογική μεταρρύθμιση που δικαίωνε το όνομά της ήταν το 2008, όταν η ομοσπονδιακή κυβέρνηση μείωσε τον φορολογικό συντελεστή επί των διατηρούμενων εταιρικών κερδών από 38% σε 30%, θέτοντας έτσι τα θεμέλια για την άνοδο της δεκαετίας. Άλλες χώρες ακολούθησαν το παράδειγμα.
Σήμερα, ο φορολογικός συντελεστής είναι ο υψηλότερος μεταξύ των χωρών της G7. Και ένας από τους υψηλότερους μεταξύ όλων των χωρών του ΟΟΣΑ. Το φορολογικό μας σύστημα απλώς δεν είναι ανταγωνιστικό, πρεσβεύει εδώ και χρόνια ο επικεφαλής του Ifo, Κλέμενς Φιστ.
Επιπλέον, οι κλάδοι-κλειδιά που συνέβαλαν σημαντικά στην άνοδο της γερμανικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια βρίσκονται σε βαθιά κρίση. Η ενεργοβόρος χημική παραγωγή είναι σχεδόν 1/4 κάτω από το επίπεδο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία το 2022.
Η αυτοκινητοβιομηχανία, η οποία είναι τόσο κακομαθημένη για την επιτυχία όσο και χαϊδεμένη από το κράτος, πρώτα γελοιοποίησε για χρόνια με μεγάλη δημοσιότητα την αμερικανική νεόκοπη Tesla, για να την ξεπεράσει στην ηλεκτροκίνηση στις παγκόσμιες αγορές. Τώρα η βιομηχανία, η οποία οφείλει μεγάλο μέρος της επιτυχίας της στην εκπληκτική άνοδο της Κίνας, χάνει και εκεί.
Και ακόμη και ο κλασικός κλάδος της μηχανολογίας, ο οποίος για δεκαετίες προσέφερε ακριβώς τα κεφαλαιουχικά αγαθά που χρειάζονταν οι αναδυόμενες αγορές για την άνοδό τους, υποφέρει όχι μόνο από τις υψηλές εγχώριες τιμές της ενέργειας, αλλά και από τον αυξανόμενο προστατευτισμό.
Οι γερμανικές εξαγωγικές επιχειρήσεις δέχονται ήδη από το 2019, πολύ πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, πιέσεις στις τρεις βασικές αγορές της ΕΕ, των ΗΠΑ και της Κίνας. Από το 2020, ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής των εξαγωγών εισάγει περισσότερα αγαθά από την ΕΕ από όσα εξάγει εκεί. Οι εξαγωγές προς την Κίνα επίσης παραμένουν στάσιμες εδώ και χρόνια. Και ο Τζο Μπάιντεν, ο υποτιθέμενος πιο διατλαντικός πρόεδρος των ΗΠΑ εδώ και χρόνια, ακολουθεί μια πολιτική «πρώτα η Αμερική» που ελάχιστα υστερεί σε σχέση με εκείνη του αντιευρωπαίου προκατόχου του Ντόναλντ Τραμπ.
Έτσι, οι εποχές κατά τις οποίες η γερμανική οικονομία ήταν σε θέση να ξεπεράσει περιόδους αδυναμίας λόγω της ισχυρής αύξησης της εξωτερικής ζήτησης έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί. Έτσι, με τη μεγάλη βαρύτητα του βιομηχανικού τομέα στη συνολική οικονομία, μια γερμανική δύναμη των προηγούμενων ετών είναι σήμερα ένα βάρος. Το επιχειρηματικό μοντέλο της Γερμανίας έχει πάψει προ πολλού να είναι αυτοτροφοδοτούμενο.
Ακόμα και οι εποχές που το κράτος μπορούσε να προσφέρει ανακούφιση με μαζικά πακέτα διάσωσης και τόνωσης της οικονομίας φτάνουν στο τέλος τους, αφού το χρήμα έχει και πάλι τίμημα λόγω του πληθωρισμού που παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Ακόμη και οι διάφοροι σκιώδεις προϋπολογισμοί και άλλα τεχνάσματα δεν μπορούν να κρύψουν το γεγονός ότι οι δαπάνες για τόκους στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό αποτελούν και πάλι ένα μεγάλο και αυξανόμενο μπλοκ στα 40 δισεκατομμύρια ευρώ. Το 2021, ήταν μόνο 4 δισεκατομμύρια ευρώ.
Τα περιθώρια ελιγμών του κράτους λιγοστεύουν, οι παλιές βιομηχανίες παρουσιάζουν ασυνήθιστες αδυναμίες, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου νέες. Όπου κατασκευάζεται κάτι νέο - στο Μαγδεμβούργο, για παράδειγμα, ένα εργοστάσιο τσιπ της Intel, στο Σλέσβιχ-Χόλσταϊν ένα εργοστάσιο μπαταριών της Northvolt ή τώρα ένα νέο εργοστάσιο τσιπ της ταϊβανέζικης TSMC στη Δρέσδη - το κράτος το έχει αγοράσει ακριβά - με επιδοτήσεις δισεκατομμυρίων ευρώ, από τις οποίες κανείς δεν ξέρει αν θα αποδώσουν στο τέλος.
Η αντίσταση - η επιστροφή στην πολιτική προσφοράς είναι απαραίτητη, η μικροδιαχείριση της βιομηχανικής πολιτικής δεν είναι καλή
Η κατάσταση είναι λοιπόν κρίσιμη - και στα υπουργεία και την καγκελαρία δεν υπάρχει πλέον πρόβλημα γνώσης της κατάστασης της οικονομίας, αλλά σίγουρα υπάρχει πρόβλημα στρατηγικής, σύμφωνα με την Handelsblatt. O «νόμος για τις ευκαιρίες ανάπτυξης» του υπουργού Οικονομικών, για παράδειγμα, απαριθμεί 50 ιδέες για την υπέρβαση της αδύναμης ανάπτυξης - πρώτα και κύρια ένα μπόνους για τις εταιρείες που επενδύουν στην προστασία του κλίματος και την ψηφιοποίηση.
Το CSU ζητά ένα πακέτο τόνωσης της οικονομίας, το CDU μια μείωση του ΦΠΑ, και ο πράσινος υπουργός Οικονομίας (Ρόμπερτ Χάμπεκ), εκτός από τα πλουσιοπάροχα πριμ για τις οικολογικές επενδύσεις, ζητά επίσης μια βιομηχανική τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος.
Δεν λείπει η φαντασία, αν και ορισμένες από τις προτάσεις κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό, σημειώνει το ίδιο δημοσίευμα. Τα πακέτα οικονομικών κινήτρων και οι μειώσεις του ΦΠΑ, για παράδειγμα, απευθύνονται στην κατανάλωση. Όμως η κατανάλωση δεν είναι το πρόβλημα - ειδικά από τη στιγμή που τέτοια κίνητρα έρχονται σαφώς σε σύγκρουση με τον στόχο της ΕΚΤ για την καταπολέμηση του πληθωρισμού.
Ούτε η βιομηχανική τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος είναι πειστική: μια πιο έξυπνη πολιτική θα ήταν να επικεντρωθεί στην αύξηση της προσφοράς προκειμένου να μειωθεί η τιμή. Οι επενδύσεις στις ενεργειακές υποδομές ή η δημιουργία μιας λειτουργικής ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας θα ήταν καλύτερες εναλλακτικές λύσεις - ιδίως επειδή μια βιομηχανική τιμή ηλεκτρικής ενέργειας θέτει λάθος κίνητρα, τσιμεντοποιεί παλιές δομές και, τελικά, οι πολιτικοί προσπαθούν να λύσουν με αμφισβητήσιμο τρόπο ένα πρόβλημα που οι ίδιοι προκάλεσαν με τη σταδιακή κατάργηση των πυρηνικών και, τελικά, επίσης με τη μοιραία ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία.
Συνολικά, οτιδήποτε δημιουργεί καλύτερες συνθήκες πλαισίου για την εγκατάσταση επιχειρήσεων είναι πιο σημαντικό από βραχυπρόθεσμες δράσεις τόνωσης της οικονομίας. Η συζήτηση για τα βραχυπρόθεσμα μέτρα τόνωσης της οικονομίας μόνο αποπροσανατολίζει από το πραγματικό πρόβλημα της οικονομίας μας: την οξεία αδυναμία των επενδύσεων.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επιτάχυνση της απόσβεσης είναι καλύτερη ιδέα από τις περικοπές του ΦΠΑ - και όχι μόνο περιορισμένη στις πράσινες και ψηφιακές επενδύσεις, αλλά σε όλες αμέσως. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα επενδυτικά επιδόματα είναι καλύτερα από τα πακέτα τόνωσης της οικονομίας.
Συνολικά, όλα όσα δημιουργούν καλύτερες συνθήκες πλαισίου για την εγκατάσταση των επιχειρήσεων είναι πιο σημαντικά από τις βραχυπρόθεσμες δράσεις για την τόνωση της οικονομίας. Η συζήτηση για βραχυπρόθεσμα μέτρα τόνωσης της οικονομίας απλώς αποσπά την προσοχή από το πραγματικό πρόβλημα της εθνικής μας οικονομίας: την οξεία αδυναμία των επενδύσεων.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επιτάχυνση της απόσβεσης είναι καλύτερη ιδέα από τη μείωση του ΦΠΑ - και όχι μόνο περιορισμένη στις πράσινες και ψηφιακές επενδύσεις, αλλά σε όλες αμέσως. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα επενδυτικά επιδόματα είναι καλύτερα από τα πακέτα τόνωσης της οικονομίας.
Ένα άλλο πράγμα που πρέπει να εξεταστεί κριτικά είναι η μικροδιαχείριση της βιομηχανικής πολιτικής στην οποία η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έχει αφιερωθεί πρόσφατα με ενθουσιασμό.
Είτε πρόκειται για μπαταρίες, είτε για αντλίες θερμότητας είτε για μικροτσίπ - δεν υπάρχει σχεδόν κανένας τομέας που η ομοσπονδιακή κυβέρνηση να μην κατατάσσει ως σχετικό με την πολιτική ασφάλειας. Οι επιδοτήσεις που καταβάλλει η ομοσπονδιακή κυβέρνηση σε μεμονωμένες επιχειρήσεις για την εγκατάστασή τους - έως και ένα εκατομμύριο ευρώ ανά δημιουργούμενη θέση εργασίας - λαμβάνουν πλέον τρελές διαστάσεις.
Κανείς δεν ζητά στα σοβαρά από την κυβέρνηση να σηκώνει τους ώμους της, ενώ άλλες χώρες καλλιεργούν τις επιχειρήσεις τους - πλέον όχι μόνο στην Κίνα, αλλά και στις ΗΠΑ. Οι ρυθμιστικές αρχές φτάνουν γρήγορα στα όριά τους. Δηλώσεις όπως "Αφήστε τους να φύγουν, τις ενεργοβόρες βιομηχανίες!" λέγονται εύκολα.
Όμως και για τη βιομηχανική πολιτική ισχύει το εξής: μακροπρόθεσμα, το να δίνεται προτεραιότητα σε μέτρα που βελτιώνουν τις συνθήκες εγκατάστασης των επιχειρήσεων γενικά είναι η σοφότερη προσέγγιση από το να διευθετούνται μεμονωμένες επιχειρήσεις με γιγαντιαίες επιδοτήσεις, επιχειρήσεις των οποίων η μελλοντική βιωσιμότητα στη Γερμανία μπορεί στην καλύτερη περίπτωση να αποτελέσει αντικείμενο εικασιών.
Δεύτερον, η διασφάλιση των αλυσίδων εφοδιασμού μπορεί επίσης να επιτευχθεί μέσω στοχευμένης διαφοροποίησης - για παράδειγμα, με το να μπορέσει η Ευρώπη να συνάψει επιτέλους εμπορικές συμφωνίες - είτε με τη Mercosur είτε με αφρικανικές, ασιατικές χώρες είτε με τις ΗΠΑ.
Τελικά, ακριβώς σε αυτή την κρίση το ζητούμενο είναι να διαμορφωθούν οι συνθήκες-πλαίσιο με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορέσουν να αναπτυχθούν οι παραγωγικές δυνάμεις της οικονομίας. Με άλλα λόγια, είναι θέμα κλασικής πολιτικής από την πλευρά της προσφοράς.
Ειδικά σε περιόδους αυξανόμενου προστατευτισμού και εθνικισμού, η Γερμανία χρειάζεται μια Ατζέντα 2030. Ακόμη και στην παρούσα κυβέρνηση, η οποία θεωρεί τον εαυτό της ως «συνασπισμό προόδου».
Αντί να σκέφτονται τις ευκαιρίες της Τεχνητής Νοημοσύνης, οι πολιτικές ελίτ χρησιμοποιούν τη δημιουργικότητά τους για να ρυθμίσουν αυτή την τεχνολογία όσο το δυνατόν πιο αυστηρά ή, ακόμα καλύτερα, για να τη φορολογήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο, αναφέρει η Handelsblatt. Αντί να αναπτύσσουν νέα, επειγόντως αναγκαία μοντέλα μετανάστευσης για ειδικευμένους εργαζόμενους, οι πολιτικές ελίτ συζητούν για την τετραήμερη εβδομάδα. Αντί να προωθήσει επιτέλους την ψηφιοποίηση της διοίκησης, ο υπουργός Οικονομικών περικόπτει σχεδόν εντελώς τα κονδύλια για την επίτευξη αυτού του στόχου.
