Ροή
Ένας χρόνος από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία συμπληρώνεται στις 24 Φεβρουαρίου. Από τις πρώτες επιδιώξεις της Μόσχας παράλληλα με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, ήταν τόσο η συσκότιση της πληροφορίας, όσο και η δημιουργία σύγχυσης στο αντίπαλο στρατόπεδο. Μια τεράστια επιχείρηση παραπληροφόρησης ξεκίνησε παράλληλα με την εισβολή, στοχεύοντας να μπλέξει, να αποπροσανατολίσει και βεβαίως να διχάσει τον δυτικό παράγοντα. Όπως αναφέρει σε ανάλυση του το think tank του CEPA, σε πολύ μεγάλο βαθμό οι προπαγανδιστικές επιχειρήσεις της Μόσχας επί της Δύσης σε τεράστιο βαθμό έπεσαν στο κενό, βρίσκοντας ερείσματα μόνο σε φιλορώσους πολιτικούς και κόμματα εντός της «γηραιάς» ηπείρου. Στον αντίποδα, εκτός του δυτικού κόσμου η ρωσική παραπληροφόρηση βρίσκει πολύ πιο πρόσφορο έδαφος και ευήκοα ώτα.
Σύμφωνα με το CEPA, η ρωσική επιχείρηση παραπληροφόρησης και επιρροής το 2023 θα συνεχιστεί με αμείωτη ένταση, στοχεύοντας κοινό σε συγκεκριμένες χώρες που θεωρούνται πιο ευάλωτες, έτσι ώστε να δημιουργηθούν ρήγματα εντός της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.
Οι «Ουκρανοί Ναζί»
Ένα αγαπημένο τροπάριο του Κρεμλίνου για χρόνια, ο ισχυρισμός ότι η Ουκρανία είναι «γεμάτη από Ναζί», ήταν ένα από τα κίνητρα που έδωσε ο Βλαντιμίρ Πούτιν για την «ειδική στρατιωτική του επιχείρηση» στις 24 Φεβρουαρίου πέρυσι.
Η ανάγκη «αποναζιστικοποίησης της Ουκρανίας» επεκτάθηκε αργότερα σε άλλους στόχους στον δημόσιο λόγο, αλλά αυτή η αφήγηση, που υπήρχε στην προπαγάνδα της Μόσχας τουλάχιστον από την εισβολή της Ρωσίας στο Ντονμπάς και την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, είχε απήχηση στο εγχώριο κοινό. Ένα μεγάλο μέρος του ρωσικού πληθυσμού εξακολουθεί να υποστηρίζει τον πόλεμο και η συνέχιση της προπαγάνδας για την Ουκρανία που παρουσιάζει μέρος του πληθυσμού της ως «απάνθρωπο», έχει «δικαιώσει» την τρέχουσα γενοκτονία στο ρωσικό ακροατήριο.
Τα λίγα εναπομείναντα ανεξάρτητα ρωσικά μέσα ενημέρωσης αναγκάστηκαν να αυτοεξοριστούν και είναι ένας συνεχής αγώνας για αυτά να ξεπεράσουν τη μηχανή προπαγάνδας του Κρεμλίνου, η οποία παραμένει η κύρια πηγή πληροφοριών για τους περισσότερους Ρώσους.
Η αποτυχία του Κρεμλίνου να προσεγγίσει τους Ουκρανούς
Στην Ουκρανία, η ανθεκτικότητα στη ρωσική προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση που αναπτύχθηκε από το 2014, βοήθησε τη χώρα να αποφύγει το χάος της πληροφόρησης το 2022. Οι φιλορωσικοί τηλεοπτικοί σταθμοί τέθηκαν εκτός «αέρα» αμέσως μόλις ξεκίνησε η εισβολή και ο τηλεμαραθώνιος που ξεκίνησε από αρκετούς από τους πιο σημαντικούς ραδιοτηλεοπτικούς φορείς τις πρώτες ημέρες του πολέμου, φρόντισε οι Ουκρανοί να έχουν αξιόπιστες 24ωρες πληροφορίες από παρουσιαστές και ραδιοτηλεοπτικά μέσα που γνώριζαν και εμπιστεύονταν. Βοήθησε επίσης να ελέγξει και να αντιμετωπίσει μη επαληθευμένες πληροφορίες και επιβλαβείς αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από υποχείρια του Κρεμλίνου στην αρχική φάση του πολέμου, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πανικό και να εμποδίσει την ικανότητα της χώρας να αντισταθεί στην αρχική επίθεση της Ρωσίας.
Καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται, έχουν προκύψει ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο πρέπει να διατηρηθεί ο ειδησεογραφικός τηλεμαραθώνιος, ο οποίος θεωρείται όλο και περισσότερο ως πολύ κοντά στην κυβέρνηση και ως πηγή μόνο καλών ειδήσεων. Ωστόσο, τα μέσα ενημέρωσης της Ουκρανίας, τα οποία αντιμετώπισαν σημαντικές προκλήσεις το 2022 (σύμφωνα με το Ινστιτούτο Μαζικής Πληροφόρησης, περισσότερα από 200 εξ αυτών αναγκάστηκαν να κλείσουν λόγω χρεοκοπίας ή ρωσικής κατοχής), παραμένουν ποικίλα και ζωντανά. Υπάρχει χώρος για συζήτηση και οι Ουκρανοί δημοσιογράφοι όχι μόνο έχουν αναφερθεί στον πόλεμο και έχουν αποκαλύψει τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου, αλλά και αποκάλυψαν περιπτώσεις ουκρανικής διαφθοράς εντός των κυβερνητικών κλιμακίων.
Οι επιχειρήσεις παραπληροφόρησης της Ρωσίας στην Ουκρανία από την έναρξη της εισβολής απέτυχαν σε μεγάλο βαθμό. Πολλοί Ουκρανοί που κάποτε συμπαθούσαν τη Ρωσία άλλαξαν την πίστη τους, αφού είδαν και βίωσαν φρικαλεότητες, και ρωσόφωνοι έχουν μεταπηδήσει στα Ουκρανικά στην καθημερινή τους ζωή, οδηγούμενοι από την επιθυμία να διακόψουν κάθε σχέση με οτιδήποτε ρωσικό.
Παρά την έλλειψη επιτυχίας, η Ρωσία θα συνεχίσει να διακινεί παραπληροφόρηση, με στόχο να σπάσει την ουκρανική αντίσταση, να σπείρει τον εσωτερικό διχασμό, να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και τον στρατό και να κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται απαθείς και αδύναμοι.
Η παραπληροφόρηση της Ρωσίας σκοντάφτει στη Δύση
Στη Δύση, η Ρωσία έχει αποτύχει μέχρι στιγμής να πείσει πληθυσμούς και κυβερνήσεις για την αναγκαιότητα της εισβολής ή να υπονομεύσει την ενότητά τους στην υποστήριξη της Ουκρανίας. Αντίθετα, η δημόσια υποστήριξη της Δύσης παρέμεινε αξιοσημείωτα σταθερή, εκφράζοντας μια ευρεία προθυμία να αντέξει τις αυξημένες τιμές ενέργειας λόγω της επιθετικότητας της Ρωσίας και με «πλήρη πλειοψηφία στις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, τις Κάτω Χώρες, και η Πολωνία υποστηρίζει την παροχή όπλων ή και συστημάτων αεράμυνας από τη χώρα τους στον ουκρανικό στρατό», σύμφωνα με έρευνα της Ipsos σε 28 χώρες.
Η δυτική στρατιωτική υποστήριξη στην Ουκρανία αυξάνεται συνεχώς από τον Φεβρουάριο του 2022 και η επίσημη ρητορική είναι ότι αυτό θα συνεχιστεί για «όσο χρειαστεί», όπως υπογράμμισε ο Πρόεδρος Μπάιντεν κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στο Κίεβο. Η άρνηση της Ρωσίας για τα εγκλήματα πολέμου στη Μπούχα και αλλού, καθώς και οι επιτυχημένες αντεπιθέσεις του ουκρανικού στρατού, απλώς ενίσχυσαν αυτή την αποφασιστικότητα.
Ορισμένες αφηγήσεις παραπληροφόρησης έχουν, ωστόσο, απήχηση σε ορισμένους πολιτικούς και μέρη του δυτικού κοινού. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, η δημόσια υποστήριξη για την αποστολή όπλων στην Ουκρανία μειώνεται, μετά από μήνες ρητορικής από τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού και συγκεκριμένα των Ματέο Σαλβίνι και Σίλβιο Μπερλουσκόνι, πολιτικών γνωστών για στενούς προπολεμικούς δεσμούς με το Κρεμλίνο, καθώς και του αντιπολιτευόμενου Κινήματος των 5 Αστέρων. Επίσης το ρεύμα ενισχύεται από φιλορωσικές φωνές στα μέσα ενημέρωσης. Η Ρωσία θα επιδιώξει να εκμεταλλευτεί τέτοιες διαιρέσεις για να υπονομεύσει την ενότητα της ΕΕ και του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία.
Άλλες αφηγήσεις που χρησιμοποίησε η Ρωσία στη Δύση- τις οποίες θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί το 2023- συμπεριλαμβάνουν την επισήμανσης του κόστους στήριξης της Ουκρανίας για τους φορολογούμενους, τη δυσφήμιση της ουκρανικής κυβέρνησης και στρατιωτικής ηγεσίας ως διεφθαρμένη, άπληστη και αχάριστη, τη πυροδότηση της δυσαρέσκειας για τους Ουκρανούς πρόσφυγες σε χώρες που έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο από αυτούς (Πολωνία, Γερμανία κ.α) και την ενθάρρυνση της «κόπωσης από τον πόλεμο» και της «κόπωσης της Ουκρανίας».
Η Ρωσία βρίσκει υποστήριξη εκτός δυτικού κόσμου
Σε χώρες του παγκόσμιου Νότου, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, της Βραζιλίας και ορισμένων αφρικανικών χωρών, αλλά και της Τουρκίας-μέλους του ΝΑΤΟ, οι ρωσικές επιχειρήσεις παραπληροφόρησης είχαν μερική επιτυχία. Σε πολλά από αυτά τα μέρη τα ρωσικά κανάλια προπαγάνδας, όπως το RT και το Sputnik, δεν έχουν περιοριστεί, σε αντίθεση με τη Δύση, και οι Ρώσοι αξιωματούχοι και οι υποστηρικτές τους λαμβάνουν απεριόριστο χρόνο προβολής στα τοπικά μέσα ενημέρωσης.
Η Ρωσία εκμεταλλεύεται τα αντιδυτικά και αντιιμπεριαλιστικά αισθήματα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως «θύμα του ΝΑΤΟ» και ως εναλλακτική στην ιμπεριαλιστική Δύση (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία κ.λπ.). Κάνει εκστρατεία για διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις για αμοιβαίο όφελος, ένα σημαντικό επιχείρημα για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες που αντιμετωπίζουν οικονομικές προκλήσεις. Για τη Ρωσία, αυτό εξυπηρετεί μια σημαντική ανάγκη να παρουσιαστεί ως μέλος της παγκόσμιας κοινότητας, ως μια χώρα που δεν είναι απομονωμένη, αλλά εξακολουθεί να έχει φίλους στην παγκόσμια σκηνή.
Στον Παγκόσμιο Νότο, η Ρωσία χειραγωγεί επίσης την αφήγηση του υποτιθέμενου ρατσισμού των Ουκρανών και των Δυτικών. Για παράδειγμα, εκμεταλλεύεται τις εντάσεις για πιο ευνοϊκή μεταχείριση για τους Ουκρανούς πρόσφυγες σε σύγκριση με εκείνους που προέρχονται από την Αφρική, τη Μέση Ανατολή ή τη Λατινική Αμερική.
Τι ακολουθεί;
Καθώς ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία μπαίνει στο δεύτερο έτος του, οι εκστρατείες παραπληροφόρησης και επιρροής του Κρεμλίνου αναμένεται να ενταθούν. Πιθανότατα, θα είναι πιο εξελιγμένες και πιο διακριτικές, στοχεύοντας κοινό σε συγκεκριμένες χώρες που θεωρούνται πιο ευάλωτες.
Ο πρωταρχικός στόχος είναι να υπονομευτεί η ενότητα της Δύσης και η αλληλεγγύη της με την Ουκρανία, με επίκεντρο τη διακοπή της στρατιωτικής υποστήριξης. Σε άλλα μέρη του κόσμου, οι προσπάθειες παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου θα έχουν ως στόχο να βοηθήσουν το κυνήγι του για συμμάχους που θα βοηθήσουν τη Ρωσία να τοποθετηθεί ως ισχυρή δύναμη, η οποία περιλαμβάνεται στη διεθνή κοινότητα παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Όσον αφορά τα θέματα αυτών των εκστρατειών παραπληροφόρησης, θα πρέπει να περιμένουμε περισσότερες προσπάθειες για την απαξίωση της ουκρανικής κυβέρνησης, του στρατού και της κοινωνίας των πολιτών. Θα υπάρχει επίσης αυξανόμενη εστίαση στο αντιληπτό υψηλό κόστος της υποστήριξης της Ουκρανίας από τις δυτικές κοινωνίες, στην εκμετάλλευση της κούρασης του πολέμου και στις διαφωνίες για τους Ουκρανούς πρόσφυγες στο εξωτερικό.
Επιμέλεια Τέρρυ Μαυρίδης
