Βεντέτες υπάρχουν εδώ και αιώνες και δεν χαρακτηρίζουν μόνο τον ελληνικό λαό. Όπως επισημαίνει ο ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Οικονόμου, σε μια απόπειρα χαρτογράφησης της ψυχολογίας που γεννά και συντηρεί βεντέτες, αυτά τα περιστατικά, όπως το πλέον πρόσφατο αιματοκύλισμα στην Κρήτη, είναι αποτέλεσμα πόνου που έγινε παράδοση και η θεραπεία της βεντέτας απαιτεί θάρρος, παιδεία και συλλογική ευθύνη.
Πώς ξεκινά μια βεντέτα;
Η βεντέτα σπάνια ξεκινά από το μηδέν. Συνήθως πρόκειται για ένα βαθύ τραύμα που δεν επουλώθηκε ποτέ, μια απώλεια, μια προσβολή ή μια πράξη βίας που αφήνει πίσω της οργή και την αίσθηση ότι η δικαιοσύνη δεν αποδόθηκε. Όταν οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται τους θεσμούς, αναλαμβάνουν οι ίδιοι να «αποκαταστήσουν την τιμή» τους. Έτσι, το τραύμα μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά (διαγενεακό τραύμα) και γίνεται μέρος της ταυτότητας μιας ολόκληρης οικογένειας. Πρόκειται ουσιαστικά για μια ψυχολογική κληρονομιά πόνου, που αναπαράγεται μέσα από τις αφηγήσεις και τους άγραφους κώδικες μιας κοινότητας.
Βεντέτα: Είναι φαινόμενο αποκλειστικά ελληνικό;
Όχι. Παρόμοιες μορφές βεντέτας υπάρχουν σε πολλούς νότιους λαούς, στην Ιταλία, στα Βαλκάνια, στη Σικελία, ακόμη και στη Μέση Ανατολή. Εμφανίζονται κυρίως σε κοινωνίες όπου το κράτος ήταν αδύναμο ή μακρινό, και οι άνθρωποι βασίζονταν σε δικούς τους κανόνες τιμής και δικαιοσύνης. Στη Μάνη ή στην Κρήτη, η βεντέτα συνδέεται με την παράδοση, αλλά οι ρίζες της είναι κοινές και αφορούν την ανάγκη για δικαίωση όταν η επίσημη προστασία απουσιάζει.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες;
Οι συνέπειες είναι βαριές και πολυεπίπεδες. Μια βεντέτα διαλύει τον κοινωνικό ιστό. Οι άνθρωποι φοβούνται, οι οικογένειες απομονώνονται, τα παιδιά μεγαλώνουν με καχυποψία και μίσος. Η καθημερινότητα δηλητηριάζεται από την ανασφάλεια και τον φόβο, οι συνεργασίες παγώνουν, ενώ οι κοινότητες βυθίζονται στη σιωπή. Ψυχικά, κυριαρχούν το άγχος, η υπερένταση και η ενοχή, ακόμη και όσοι δεν συμμετέχουν άμεσα βιώνουν το τραύμα. Οι νεότεροι μαθαίνουν ότι η βία είναι «λύση», και έτσι ο κύκλος συνεχίζεται.
Ποιος είναι ο ρόλος των γυναικών-γιατί λέγεται ότι μόνο το όπλο κρατούν οι άνδρες και πως οι αληθινοί παρακινητές είναι οι γυναίκες, οι σύζυγοι και οι μανάδες;
Συχνά ακούγεται ότι οι γυναίκες «συντηρούν» τις βεντέτες ζητώντας εκδίκηση. Στην πραγματικότητα, ο ρόλος τους είναι πιο σύνθετος. Οι γυναίκες είναι συχνά οι φορείς της μνήμης μιας οικογένειας. Εκείνες μεταφέρουν τις ιστορίες, τις απώλειες, τα συναισθήματα. Αυτό μπορεί να τροφοδοτήσει τη βία, αλλά μπορεί και να λειτουργήσει θεραπευτικά. Υπάρχουν γυναίκες που προσπαθούν να σταματήσουν τον κύκλο, να προστατεύσουν τα παιδιά, να επιδιώξουν συμφιλίωση. Δεν είναι οι «συντηρήτριες» του μίσους -είναι συνήθως οι πρώτες που πληγώνονται βαθύτερα από αυτό.
Πώς μπορεί να σπάσει ο κύκλος της βεντέτας;
Η απάντηση δεν είναι μόνο νομική είναι και ψυχολογική, κοινωνική και πολιτισμική. Χρειάζεται αξιόπιστη και γρήγορη δικαιοσύνη, προγράμματα εκπαίδευσης για την ειρηνική επίλυση συγκρούσεων, ψυχοκοινωνική στήριξη των οικογενειών και θεραπεία του τραύματος. Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης οι διαμεσολαβητές, οι τοπικοί ηγέτες και οι άνθρωποι κύρους που μπορούν να οικοδομήσουν εμπιστοσύνη και να αποτρέψουν νέα βία.
Σε κάποιες περιπτώσεις, η προσωρινή απομάκρυνση μιας οικογένειας είναι αναγκαία για να σωθούν ζωές. Η βεντέτα δεν είναι χαρακτηριστικό ενός λαού, αλλά αποτέλεσμα πόνου που έγινε παράδοση και η θεραπεία της απαιτεί θάρρος, παιδεία και συλλογική ευθύνη.
