Κατά πόσο η Ελλάδα σήμερα είναι ένας καλός τόπος να ζεις και να κάνεις οικογένεια και παιδιά; Μήπως η μεγάλη φυγή των νέων στο εξωτερικό, οφείλεται κυρίως στο δυσμενές πλαίσιο διαβίωσης και εργασίας;
Στα ερωτήματα αυτά απαντά η πρόσφατη έκθεση του ΙΔΕΜ και της Ιφιγένειας Κοκκάλη με τίτλο «Δημογραφικό και υπογεννητικότητα στην Ελλάδα σήμερα», όπου διαπιστώνει πως το brain drain στη χώρα μας αφορά κυρίως μετανάστες υψηλής εξειδίκευσης και δεν οφείλεται μόνο στην οικονομική κρίση, αλλά κυρίως στην εύρεση εργασίας αντίστοιχης του επιπέδου σπουδών, με προοπτικές ανέλιξης, αντίστοιχες απολαβές και καλές εργασιακές συνθήκες.
Μάλιστα οι «καλύτερες εργασιακές συνθήκες» προηγούνται των «οικονομικών απολαβών», γεγονός που υπογραμμίζει την δυσμενή κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι
συνθήκες εργασίας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Η δεύτερη αιτία της φυγής αφορά σε χρόνιες παθογένειες όπως η έλλειψη αξιοκρατίας. Η τρίτη αφορά ευρύτερα στους κοινωνικούς όρους διαβίωσης, όπως η ανοιχτή, ασφαλής, δυναμική και ανεκτική κοινωνία, αλλά και η γνωριμία με διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα.
Η «διαρροή εγκεφάλων» στο εξωτερικό αναδεικνύει το ζήτημα της εργασίας και των συνθηκών εργασίας στην Ελλάδα σε βασικό λόγο εγκατάλειψης της χώρας.
Τι ωθεί τους νέους να φύγουν στο εξωτερικό
Υπενθυμίζεται ότι, κατά την εικοσαετία 1990-2009, με γοργούς ρυθμούς περιορίζεται ο ρόλος της πλήρους και σταθερής απασχόλησης στην Ελλάδα, υπέρ μιας μεγάλης ποικιλίας ευέλικτων μορφών εργασίας. Επιπλέον, «ελαστικοποιείται» ο εργάσιμος χρόνος, ενώ περιορίζεται η προστασία από τις απολύσεις.
Χαμηλά αμειβόμενη εργασία, εκτεταμένη επισφάλεια, ευέλικτη εργασία, κ.ό.κ. έχουν – μεταξύ άλλων – σοβαρές επιπτώσεις και στην απορρύθμιση του πλαισίου διαμόρφωσης των μισθών, το οποίο διολισθαίνει συνεχώς προς τα γενικά κατώτατα επίπεδα. Από τις αρχές του 2012 μέχρι τις αρχές του 2019, η μισθολογική συμπίεση των κατώτατων ορίων διατηρήθηκε αυτούσια (συμπίεση κατά 22% του κατώτατου μισθού σε σχέση με αυτόν που είχε προκύψει από την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας), ενώ δημιουργήθηκε ο λεγόμενος «υποκατώτατος» μισθός για τους νέους έως 25 ετών συμπιεσμένος κατά 32%.
Διαπιστώνεται από συγκριτικές έρευνες ότι, μέσα στη δεκαετία 2009- 2019, η Ελλάδα είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη επιδείνωση των συνθηκών εργασίας στον ευρωπαϊκό χώρο. Ενδεικτική αυτής της διολίσθησης είναι, αναμφίβολα, και η ραγδαία αύξηση των εργατικών ατυχημάτων κατά 11,7% το 2022 σε σχέση με το 2021, ενώ παρουσίασαν αύξηση κατά 12,9% και κατά το διάστημα 2020/2021, σύμφωνα με τα δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ.
Ζουν με δανεικά - Διαθέτουν περισσότερα προσόντα για τη δουλειά που κάνουν
Σε σχέση με τις συνθήκες εργασίας των νέων ηλικίας 17-34 ετών, πρόσφατη έρευνα κατέγραψε ότι 1 στα 3 άτομα δυσκολεύεται να καλύψει τις μηνιαίες ανάγκες του, ενώ ένα ποσοστό 12,2% συχνά αναγκάζεται να δανειστεί χρήματα για να ανταπεξέρθει στα έξοδα του μήνα.
Είναι ενδιαφέρον ότι, σε σχέση με την τωρινή τους δουλειά, το 35,6% των νέων εργαζομένων θεωρούν ότι οι δεξιότητες τους είναι υψηλότερες απ’ αυτές που απαιτούνται για να κάνουν τη δουλειά τους, ποσοστό που φτάνει το 48,3% στους κατόχους μεταπτυχιακού/διδακτορικού διπλώματος. Επιπλέον, το 30,9% των νέων δουλεύουν πάνω σε αντικείμενο άσχετο από αυτό που σπούδασαν. Παράλληλα, το 37,3% των νέων του δείγματος σκέφτονται να φύγουν στο εξωτερικό για να αναζητήσουν καλύτερη θέση εργασίας (14,4% απαντούν «Ναι», και 22,9% «μάλλον ναι»).
Στους κατόχους μεταπτυχιακού/διδακτορικού το ποσοστό όσων σκέφτονται να φύγουν καταγράφεται στο 36,8% (21,2% «Ναι», και 15,6% «μάλλον ναι»). Επιπλέον, σχεδόν 1 στα 10 άτομα με μεταπτυχιακό/ διδακτορικό δίπλωμα σκέφτονται να μείνουν στην Ελλάδα και να αναζητήσουν εξ αποστάσεως εργασία στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα στις ηλικίες 17-24 ετών, το ποσοστό όσων σκέφτονται να φύγουν στο εξωτερικό ανέρχεται στο 44,4% του δείγματος.
Προς επίρρωση των παραπάνω ευρημάτων, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ (2019), η Ελλάδα κατατάσσεται στη δεύτερη υψηλότερη θέση στην ΕΕ-27 σε όρους πλεονάσματος δεξιοτήτων, και στην τέταρτη υψηλότερη μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, ενώ ηγείται επίσης αυτών ως προς την αναντιστοιχία της θέσης εργασίας και του αντικείμενου των σπουδών.
Σύμφωνα με τους δείκτες που υπολογίζει το CEDEFOP, το ποσοστό πλεονάσματος δεξιοτήτων μεταξύ των νέων πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ηλικίας 25-34 ετών στην Ελλάδα είναι το υψηλότερο μεταξύ των χωρών της ΕΕ-27. Αυτή η μη ευθυγραμμισμένη σχέση προσφοράς και ζήτησης δεξιοτήτων σημαίνει ότι τα πιο καταρτισμένα άτομα σε θέσεις που απαιτούν χαμηλότερες δεξιότητες, λαμβάνουν χαμηλότερους μισθούς και ενδεχομένως μικρότερη ικανοποίηση από την εργασία τους, καθώς οι δυνατότητές τους δεν αξιοποιούνται πλήρως και δεν αποζημιώνονται επαρκώς (CEDEFOP, 2023).
Συμπερασματικά, η όποια μετασχηματιστική πολιτική προς όφελος της μισθωτής εργασίας των νέων οφείλει να θέσει στο επίκεντρο τους αξιοπρεπείς μισθούς, τη σταθερή εργασία, τη ριζική μείωση του χρόνου εργασίας, καθώς και την αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης δεξιοτήτων, η οποία έχει αντίκτυπο – εκτός από το ύψος του μισθού – και στο βαθμό ικανοποίησης από την εργασία. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι αυτό αποτελεί πρωτεύοντα λόγο φυγής (ή προσδοκίας φυγής) των νέων Ελλήνων στο εξωτερικό.
