Κάλεσμα για στοχευμένη στήριξη των εξαγωγικών κλάδων απευθύνει το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή που επιχειρεί να ρίξει φως στις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει στα ελληνικά προϊόντα η ενδεχόμενη επιβολή δασμών από τις ΗΠΑ, αναλύοντας στο δεύτερο κείμενο εργασίας του τον άμεσο αντίκτυπο των αμερικανικών δασμών της περιόδου 2018-2019 στις ελληνικές εξαγωγές.
Τη μελέτη, με τίτλο “US Tariffs and Greek Exports” («Οι αμερικανικοί δασμοί και οι ελληνικές εξαγωγές»), εκπόνησαν ο ερευνητής στο Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή και διδάσκων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Στέλιος Γιαννουλάκης, ο Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή Άγγελος Κανάς, η Καθηγήτρια Οικονομικών στην Adam Smith Business School του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή Μαρίνα-Ελίζα Σπαλιάρα και ο Συντονιστής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή και Καθηγητής Οικονομικών στην Adam Smith Business School του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης Γιάννης Τσουκαλάς.
Με γνώμονα ότι οι εξαγωγές αποτελούν βασική συνιστώσα της ανάπτυξης της οικονομίας και της κατάστασης του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας, το ερευνητικό δοκίμιο επιδιώκει να εντοπίσει τις ευπάθειες αλλά και την ικανότητα προσαρμογής των εξαγωγών της χώρας μας, αντλώντας χρήσιμα συμπεράσματα από το αντίστοιχο προηγούμενο της αλλαγής της αμερικανικής εμπορικής πολιτικής κατά την πρώτη θητεία του Nτόναλντ Τραμπ.
Το 2018 οι ΗΠΑ επέβαλαν επιπρόσθετο δασμό 25% σε προϊόντα χάλυβα και 10% σε προϊόντα αργιλίου που εισάγονταν στις ΗΠΑ, ενώ το 2019 προστέθηκαν δασμοί 25% σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εξάγονταν στις ΗΠΑ και τα οποία περιλάμβαναν, μεταξύ άλλων, αγροδιατροφικά προϊόντα, συσκευασμένα φρούτα και λαχανικά, τσιμέντο, κρασιά, μηχανήματα και μηχανές, ηλεκτρικές συσκευές, φάρμακα, ορυκτά καύσιμα.
Από τη λίστα των ελληνικών προϊόντων που ήταν αντικείμενο δασμών εξαιρέθηκαν τρία βασικά εξαγώγιμα είδη: οι ελιές, το ελαιόλαδο και η φέτα. Αυτά τα τρία προϊόντα αποτελούν το «γκρουπ ελέγχου» (control group) στο οικονομετρικό υπόδειγμα της μελέτης. Το control group χρησιμοποιείται για να εκτιμηθεί και να γίνει κατανοητό τι θα είχε συμβεί στους κλάδους που υπέστησαν τους δασμούς εάν οι τελευταίοι δεν είχαν επιβληθεί.
Οι ελληνικές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ και τον κόσμο
Ακολουθώντας ανοδική τάση – η οποία επιταχύνθηκε από το 2020 –, οι συνολικές εξαγωγές της Ελλάδας διαμορφώθηκαν το 2024 στα 53,3 δισ. ευρώ (από 10,85 δισ. ευρώ το 2000), ενώ οι εξαγωγές προς τις ΗΠΑ έφθασαν τα 2,6 δισ. ευρώ (έναντι 0,63 δισ. ευρώ το 2000). Μολονότι οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν περίπου το 4,9% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών αγαθών και συνεισφέρουν περίπου το 1% του ελληνικού ΑΕΠ, αποτελούν τον σημαντικότερο εμπορικό εταίρο της χώρας μας εκτός ΕΕ και έναν από τους πέντε σημαντικότερους εξαγωγικούς προορισμούς της.
Κατά τα έτη επιβολής πρόσθετων δασμών, τόσο οι ελληνικές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ όσο και συνολικά προς τον κόσμο μειώθηκαν, ανερχόμενες το 2020 σε 1,3 δισ. ευρώ (εξαγωγές προς τις ΗΠΑ) και 35,1 δισ. ευρώ (εξαγωγές προς τον κόσμο), από 1,6 δισ. ευρώ και 39,5 δισ. ευρώ αντίστοιχα το 2018. Εντούτοις, αυτό μπορεί να οφείλεται και σε άλλους παράγοντες, όπως η εμπορική διαταραχή εξαιτίας της πανδημίας COVID-19 και η συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ έναντι του δολαρίου και άλλων νομισμάτων σε συνδυασμό με τη διαφορά του πληθωρισμού.
Το κείμενο εργασίας επικεντρώνεται σε 20 κλάδους με εξαγωγές προς τις ΗΠΑ για το διάστημα 2000-2024. Για το 2024, οι εξαγωγές προς τις ΗΠΑ αυτών των κλάδων ανερχόταν στο ποσό των 1,98 δισ. ευρώ, καλύπτοντας περίπου το 76% της συνολικής αξίας των εξαγωγών προς τις ΗΠΑ για το συγκεκριμένο έτος.
Μέση ετήσια αξία των εξαγωγών προς τις ΗΠΑ ανά κατηγορία προϊόντων την περίοδο 2000-2024 (σε εκατ. ευρώ)
- Αλιεύματα (Ψάρια): 18,4\
- Λαχανικά: 1
- Φρούτα: 14
- Ροφήματα: 1
- Ελαιώδεις καρποί: 2
- Παρασκευασμένα λαχανικά, φρούτα εκτός από ελιές: 60
- Κρασιά: 10
- Τσιμέντα υδραυλικά: 65
- Ορυκτά καύσιμα: 320
- Φαρμακευτικά: 2
- Υλικά: 23
- Χάλυβας: 7
- Τεχνουργήματα από χάλυβα: 74
- Αργίλιο: 80
- Μηχανήματα: 28,3
- Ηλεκτρικές συσκευές: 71,8
- Αεροπλοΐα: 57,5
- Ελιές: 100
- Ελαιόλαδο: 30
- Τυρί φέτα: 27
Τα βασικά συμπεράσματα της ανάλυσης
Από την ανάλυση των στοιχείων που επεξεργάστηκε το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, προέκυψαν τα ακόλουθα κύρια συμπεράσματα:
- Στο σύνολο των κλάδων που εξετάστηκαν οι δασμοί οι οποίοι επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ την περίοδο 2018-2019 προκάλεσαν μικρή συνολική μείωση της αξίας των εξαγωγών ελληνικών προϊόντων.
- Οι επιμέρους επιπτώσεις των δασμών ανά κλάδο παρουσιάζουν μεγάλη ανομοιογένεια:
- 8 κλάδοι υπέστησαν στατιστικά σημαντική μείωση των εξαγωγών [«Αλιεύματα (Ψάρια)», «Τσιμέντα υδραυλικά», «Παρασκευασμένα λαχανικά, φρούτα εκτός από ελιές», «Ορυκτά καύσιμα», «Τεχνουργήματα από χάλυβα», «Κρασιά», «Ελαιώδεις καρποί», «Ηλεκτρικές συσκευές»). Η μείωση των εξαγωγών σε σύγκριση με την ομάδα προϊόντων τα οποία εξαιρέθηκαν από τους δασμούς κυμάνθηκε από 15% («Παρασκευασμένα λαχανικά, φρούτα εκτός από ελιές») έως 85% («Τεχνουργήματα από χάλυβα»].
- 5 κλάδοι γνώρισαν στατιστικά σημαντική αύξηση των εξαγωγών («Αργίλιο», «Μηχανήματα», «Φρούτα», «Λαχανικά», «Φαρμακευτικά»). Η αύξηση κυμάνθηκε από 10% («Φαρμακευτικά») έως 37% («Αργίλιο»). Μια ενδεχόμενη ερμηνεία αυτού του ευρήματος είναι ότι οι εξαγωγείς των προϊόντων αυτών κατάφεραν να εφαρμόσουν στρατηγικές αποφυγής (αντιμετώπισης) των δασμών ή είχαν την ευελιξία να απορροφήσουν τις συνέπειές τους στις τιμές.
- 4 κλάδοι («Ροφήματα», «Αεροπλοΐα», «Χάλυβας», «Υλικά») δεν εμφάνισαν στατιστικά αξιόλογη μεταβολή.
Η ανομοιογενής αυτή εικόνα επιβεβαιώθηκε και από την ανάλυση σε επίπεδο επιχείρησης. Αξιοσημείωτη περίπτωση αποτελεί ο κλάδος του αργιλίου, στον οποίο οι επιχειρήσεις σημείωσαν σημαντικές αυξήσεις στις εξαγωγές, γεγονός που υποδεικνύει πιθανά πλεονεκτήματα ειδικά για τον συγκεκριμένο κλάδο.
Συστάσεις για τις πολιτικές χρηματοδότησης του εξαγωγικού εμπορίου και των εξαγωγικών πιστώσεων
Μολονότι η συνολική επίδραση των αμερικανικών δασμών της περιόδου 2018-2019 στις ελληνικές εξαγωγές προκύπτει πως ήταν περιορισμένη, το γεγονός ότι υπήρξαν αρκετοί κλάδοι που επηρεάστηκαν αρνητικά αναδεικνύει την ανάγκη να εντοπιστούν και να στηριχθούν στοχευμένα οι εξαγωγικοί κλάδοι που είναι πιο ευάλωτοι σε δυσμενείς εμπορικές διαταραχές.
Στο πλαίσιο αυτό, η μελέτη παροτρύνει για ανακατεύθυνση των εξαγωγών προς νέες διεθνείς αγορές, αλλά τονίζει ότι αυτή συνεπάγεται κόστος. Συνεπώς, «ένα κομβικό εργαλείο πολιτικής θα πρέπει να είναι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή συστημάτων χρηματοδότησης των εξαγωγών με βάση τις ταμειακές ροές για να βοηθηθούν οι επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν εσωτερική ρευστότητα ή λειτουργική ευελιξία ώστε να αντεπεξέλθουν γρήγορα σε εμπορικές διαταραχές».
Κρίσιμο ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή καλείται να διαδραματίσει ο τραπεζικός τομέας, όπως τονίζουν οι ερευνητές του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, «παρέχοντας τα κατάλληλα χρηματοδοτικά μέσα που βοηθούν τις επιχειρήσεις να διατηρήσουν τη ρευστότητα και τη σταθερότητα κατά τη φάση προσαρμογής. Παράλληλα, οι επιχορηγήσεις εξαγωγών και οι δημόσιες εγγυήσεις εξαγωγικών πιστώσεων μπορούν να ελαφρύνουν περαιτέρω το βάρος». Γι’ αυτό, υπογραμμίζεται η ανάγκη ενίσχυσης του ρόλου της Ελληνικής Εταιρείας Εξαγωγικών Πιστώσεων Α.Ε. (πρώην Οργανισμού Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων) ως προς την παροχή χρηματοδοτικής συνδρομής, πιστωτικής ασφάλισης και εγγυήσεων για την προώθηση της διεθνοποίησης της ελληνικής οικονομίας και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των εξαγωγέων σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς.
Τέλος, προτείνεται να εξεταστούν επίσης προσωρινά μέτρα ανακούφισης των πληττόμενων εξαγωγέων, όπως μειώσεις μη μισθολογικού κόστους ή ενέργειας, με στόχο την άμεση ελάφρυνσή τους, τη διατήρηση της απασχόλησης και της επιχειρησιακής συνέχειας, καθώς και να υλοποιηθούν πρωτοβουλίες κατάρτισης για την ενίσχυση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού. «Στοχευμένα κίνητρα, συμπεριλαμβανομένων επιδοτήσεων ή φοροαπαλλαγών, μπορούν επιπροσθέτως να συμβάλουν στην αντιστάθμιση του αυξημένου κόστους που συνδέεται με τους δασμούς και στη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας των τιμών χωρίς να επιβαρύνονται οι καταναλωτές», σημειώνει το κείμενο εργασίας του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή.
