Ροή
Την τελευταία περίοδο παρατηρούμε μια αναζωογόνηση των διαφόρων χρηματοδοτικών προγραμμάτων ενίσχυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία για τουλάχιστον 3-4 χρόνια είχαν σταματήσει. Η νέα προγραμματική περίοδος ΕΣΠΑ 2014-2020 έχει ήδη ξεκινήσει. Για παράδειγμα, πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι ξεκινάει η υποβολή προτάσεων για το διασυνοριακό πρόγραμμα Ελλάδας - Βουλγαρίας (Interreg V-A), καθώς και δεκατρία νέα προγράμματα ενίσχυσης επιχειρήσεων μέσω του ΕΣΠΑ (Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης). Επίσης, φαίνεται να έχουν ξεμπλοκάρει σειρά μεγάλων έργων τα οποία είχαν ενταχθεί στο προηγούμενο ΕΣΠΑ, λόγω αδυναμίας της χώρας μας να εισφέρει τη συμμετοχή της.
Αυτή η ροή χρημάτων προς την ελληνική οικονομία δημιουργία αισιοδοξία, αλλά και υπερβολικές προσδοκίες από την πλευρά της κυβέρνησης, των περιφερειών και άλλων φορέων για επιστροφή στην ανάπτυξη. Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η παροχή ρευστότητας στην ελληνική οικονομία με τη μορφή των επιδοτήσεων σε μικρά και μεγάλα έργα, ειδικά την περίοδο αυτή, αποτελεί μια μικρή ανάσα.
Ωστόσο, είναι δεδομένο ότι το σύστημα χρηματοδότησης που εφαρμόζει και επιβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εξαρχής δυσλειτουργικό, δυσκίνητο και τελικά δεν αποδίδει όσο θα περίμενε κανείς στην ανάπτυξη των ευρωπαϊκών κρατών και περιφερειών. Επιπλέον, οι δυσλειτουργίες που υπάρχουν στις ελληνικές κρατικές δομές και διαδικασίες σε καμία περίπτωση δεν εξασφαλίζουν ότι τα χρήματα αυτά θα αξιοποιηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Στην πραγματικότητα, οι ροές από το νέο ΕΣΠΑ, αλλά και από όποια άλλα προγράμματα αξιοποιηθούν στο επόμενο διάστημα, είναι κατά την άποψη του γράφοντος το αντίστοιχο του να ρίχνουμε νερό σε κουβά δίχως πάτο.
Γιατί τα προγράμματα αυτά είναι αντιπαραγωγικά
Τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα, παρότι αποτελούν μια πραγματικότητα για την ελληνική οικονομία από τη δεκαετία του 1980, παραμένουν για τους περισσότερους terra incognita. Ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται, μοιράζονται και υλοποιούνται είναι για το μέσο πολίτη (και όχι μόνο) ακατανόητος και αυτό εξ ορισμού αποτελεί μεγάλο πρόβλημα.
Ο σημαντικότερος λόγος που καθιστά αντιπαραγωγική αυτή τη μορφή ενίσχυσης των οικονομιών της Ευρώπης είναι οι πολύ δύσκαμπτοι όροι και προϋποθέσεις που ενσωματώνονται στις επιδοτήσεις. Πρακτικά, όλα αυτά τα χρόνια έχει δημιουργηθεί μια γραφειοκρατική δομή, τόσο από την ΕΕ και τα κράτη μέλη, όσο και από την πλευρά των δικαιούχων, η οποία "λυμαίνεται" τις χρηματοοικονομικές ροές.
Η διανομή των πόρων δεν γίνεται μόνο με βάση τις πραγματικές ανάγκες, αλλά συχνά (και μάλιστα όλο και περισσότερο) από την ικανότητα κρατών και περιφερειών να πιέσουν και να απορροφήσουν τη χρηματοδότηση. Ο όρος "pork-barrel" ο οποίος αναφέρεται στη μεταφορά χρηματοδοτήσεων με πολιτικά και τοπικά κριτήρια δεν είναι τυχαίο ότι χρησιμοποιείται ευρέως για τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα από όλο και περισσότερους.
Οι διαπραγματεύσεις σε επίπεδο ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τα χρηματοδοτικά προγράμματα είναι πάντα έντονη και η επιθυμία των ισχυρότερων κρατών για μεταφορά χρημάτων από το πεδίο της ευρωπαϊκής συνοχής (δηλ. της ενίσχυσης των λιγότερο ευνοημένων περιφερειών) προς όφελος των ανεπτυγμένων οικονομιών φαίνεται κάθε χρόνο να κερδίζει έδαφος.
Επίσης, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι τα ευρωπαϊκά προγράμματα συνοχής δεν οδηγούν αυτόματα σε μεγαλύτερη ανάπτυξη των πιο φτωχών περιφερειών. Όπως έχει προκύψει εδώ και δεκαετίες, οι φτωχότερες περιφέρειες τελικά μπορούν να απορροφήσουν αποδοτικά ένα μέρος των χρημάτων, ενώ το υπόλοιπο μένει αδιάθετο.
Η κατασπατάληση στη χώρα μας
Τα χρόνια της κρίσης γίναμε μάρτυρες στη χώρα μας μιας κατασπατάλησης των ευρωπαϊκών πόρων σε έργα μη παραγωγικά και κατακερματισμένα, τα οποία εκτελέστηκαν κατά κύριο λόγο από τους ΟΤΑ. Αντίθετα, σχεδόν όλες οι παραγωγικές επενδύσεις έμειναν στον αέρα.
Βασικοί λόγοι ήταν από τη μια ότι οι επιχειρήσεις δεν ήταν σε θέση να ενταχθούν στις χρηματοδοτήσεις, ούτε ήταν διατεθειμένες να επενδύσουν σε έργα για τα οποία η κρατική συμμετοχή δεν ήταν δεδομένη (και τελικά δε δόθηκε). Από την άλλη, το κράτος φάνηκε να προτιμά την υλοποίηση εύκολων, γρήγορων και χωρίς ιδιαίτερο σχεδιασμό έργων.
Ειδικά στην Ελλάδα, δεν υπήρχαν εθνικοί πόροι και κανονική χρηματοδότηση, με αποτέλεσμα ακόμα και επιτυχημένα ή απαραίτητα έργα να σταματούν. Επίσης, οι δομές έγκρισης, υλοποίησης και ελέγχου όλων των έργων που έχουν τρέξει μέχρι σήμερα (και αναμένουμε να τρέξουν το επόμενο διάστημα) αποτελούν μνημείο διαφθοράς και ικανοποίησης μικροκομματικών και τοπικιστικών συμφερόντων.
Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι τα προγράμματα αυτά προϋποθέτουν φορολογικά και ασφαλιστικά ενήμερες επιχειρήσεις, κάτι το οποίο σήμερα στην Ελλάδα είναι μακρινό όνειρο για τους περισσότερους επιχειρηματίες. Το γεγονός ότι τα επιχειρηματικά δάνεια έχουν πρακτικά στερέψει, αλλά και ότι η διαδικασία απόδοσης φορολογικής ενημερότητας από το ελληνικό δημόσιο αποτελεί περίπλοκη και συχνά παράλογη διαδικασία στην πραγματικότητα αποκλείει μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων.
Τα αποτελέσματα και το μέλλον
Το αποτέλεσμα είναι ότι με τον τρόπο που έχουν δομηθεί διαχρονικά τα προγράμματα αυτά:
- Αποκλείονται οι μικρές επιχειρήσεις (όπως είναι οι περισσότερες στην Ελλάδα και όχι μόνο)
- Δημιουργούνται διευρωπαϊκά δίκτυα τα οποία παραμένουν μη βιώσιμα χωρίς τις επιδοτήσεις
- Επιδοτούνται οι περιφέρειες με βάση το ΑΕΠ κατά κεφαλή, τη στιγμή που είναι σαφές ότι αυτός ο δείκτης δεν αποτυπώνει αποτελεσματικά τις κοινωνικές συνθήκες στις ευρωπαϊκές περιφέρειες.
Με βάση όλα τα παραπάνω, νομίζω ότι το νέο ΕΣΠΑ και όλες οι υπόλοιπες ροές χρημάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα αποτελέσουν σταγόνα στον ωκεανό. Εφόσον θέλουμε η χώρα μας να βγει από το αρνητικό οικονομικό σπιράλ, θα χρειαστεί να σχεδιαστεί ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, να κατευθυνθούν οι χρηματοδοτήσεις προς τις ανάγκες αυτού του μοντέλου και να λυθούν χρόνια γραφειοκρατικά προβλήματα στις δομές υλοποίησης των ευρωπαϊκών προγραμμάτων στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, θα χρειαστεί μια αναμόρφωση της φορολογικής διοίκησης, αλλά και της αδειοδότησης επενδύσεων. Κάτι τέτοιο για την ώρα φαντάζει μακρινό όνειρο.
