Στην παραδοσιακή οικονομία, ο αγρότης πληρωνόταν για ό,τι παρήγαγε πάνω από το έδαφος: καρπούς, φρούτα, γάλα. Στην οικονομία του μέλλοντος, που ήδη ανατέλλει, φαίνεται πως θα αρχίσει να πληρώνεται και για όσα συμβαίνουν μέσα στο έδαφος.
Ο λόγος για τη Δέσμευση Άνθρακα (Carbon Farming). Μια έννοια που μέχρι χθες ακουγόταν σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας για την ελληνική ύπαιθρο, σήμερα μετατρέπεται ταχύτατα σε ένα νέο, δυνητικά κερδοφόρο, επιχειρηματικό μοντέλο.
Η ιδέα είναι απλή αλλά επαναστατική: Ο αγρότης δεν είναι πλέον μόνο παραγωγός τροφής. Είναι διαχειριστής ενός τεράστιου φυσικού «φίλτρου» που αφαιρεί διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από την ατμόσφαιρα και το αποθηκεύει στο έδαφος. Και αυτή η υπηρεσία, στην εποχή του ESG και της Κλιματικής Κρίσης, έχει τιμή… και μάλιστα σύντομα μπορεί και να πληρώνεται.
Πώς λειτουργεί η «πράσινη» μπίζνα;
Μεγάλες πολυεθνικές, αεροπορικές εταιρείες, βιομηχανίες και τράπεζες ψάχνουν απεγνωσμένα τρόπο να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα (Net Zero targets). Όταν δεν μπορούν να μειώσουν άλλο τις δικές τους εκπομπές, αγοράζουν «Πιστώσεις Άνθρακα» (Carbon Credits) από τρίτους που δεσμεύουν ρύπους για λογαριασμό τους.
Εδώ μπαίνει ο αγρότης. Εφαρμόζοντας πρακτικές όπως η ελάχιστη κατεργασία εδάφους, η χρήση καλλιεργειών εδαφοκάλυψης και η μείωση των χημικών λιπασμάτων καθώς και η μείωση άσκοπων μετακινήσεων του, το χωράφι μετατρέπεται σε «αποθήκη» άνθρακα. Πιστοποιημένοι φορείς μετρούν τον τόνο του δεσμευμένου άνθρακα, εκδίδουν το πιστοποιητικό και ο αγρότης θα μπορεί να το πουλάει στην ελεύθερη αγορά.
Ξαφνικά, το χωράφι αποκτά ένα δεύτερο εισόδημα, ανεξάρτητο από την τιμή του σιταριού ή του βαμβακιού, το οποίο μέχρι και σήμερα κανείς δε μπορούσε να φανταστεί.
Ευκαιρία ή παγίδα;
Όσο γοητευτικό κι αν ακούγεται, το Carbon Farming δεν είναι (ακόμα) η εύκολη λύση για τα οικονομικά αδιέξοδα του Έλληνα παραγωγού. Κρύβει σημαντικές προκλήσεις:
1. Το Κόστος Πιστοποίησης: Η διαδικασία μέτρησης και πιστοποίησης του άνθρακα είναι ακριβή και πολύπλοκη. Για τον μικρό Έλληνα παραγωγό που καλλιεργεί κατά μέσο όρο 50 στρέμματα, το κόστος αυτό μπορεί να είναι απαγορευτικό, καθιστώντας το μοντέλο βιώσιμο μόνο μέσω συνεργατικών σχημάτων (και εδώ βλέπουμε πως για άλλη μια φορά, οι συνέργειες είναι μονόδρομος).
2. Η Ασταθής Τιμή: Η αγορά άνθρακα είναι ένα χρηματιστήριο. Η τιμή του τόνου CO2 αυξομειώνεται. Κανείς δεν εγγυάται σταθερό εισόδημα.
3. Ο Κίνδυνος του «Greenwashing»: Υπάρχει ο φόβος οι αγρότες να δεσμευτούν σε συμβόλαια που θα τους αφαιρούν τον έλεγχο της γης τους ή θα τους επιβάλλουν καλλιεργητικές πρακτικές που μειώνουν την παραγωγή τροφίμου, προς όφελος των ρύπων.
Παρόλα αυτά, η τάση είναι μη αναστρέψιμη. Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) ήδη πριμοδοτεί τα οικολογικά σχήματα, ενώ οι τράπεζες αρχίζουν να συνδέουν τη χρηματοδότηση με το περιβαλλοντικό σκορ της εκμετάλλευσης. Στη χώρα μας ήδη αναμένονται προγράμματα (εντός του 2026) που θα πριμοδοτούν καλλιέργειες για τη μείωση αυτών των ρύπων ενώ μεταξύ αυτών των καλλιεργειών είναι και το βαμβάκι, το οποίο τελευταία, ιδίως λόγω του κόστους παραγωγής αλλά και της εμπορικής του τιμής έχει «χτυπηθεί» σημαντικά και εγκαταλείπεται από πολλούς παραγωγούς.
Το Carbon Farming δεν έρχεται για να αντικαταστήσει την παραγωγή τροφής – αυτό θα ήταν καταστροφικό. Έρχεται ωστόσο για να προσθέσει μια νέα ροή εσόδων και να δώσει αξία σε κάτι που μέχρι σήμερα θεωρούσαμε δεδομένο: την υγεία του εδάφους.
Το ερώτημα για τον Έλληνα αγρότη δεν είναι αν θα μπει σε αυτή την αγορά, αλλά πώς θα μπει. Η απάντηση θα κριθεί από την οργάνωση και την ενημέρωση του κλάδου τώρα, που η αγορά ακόμα διαμορφώνεται…
