Στο προηγούμενο άρθρο μας αναλύσαμε το αμείλικτο δίλημμα που θέτει η έλλειψη εργατικών χεριών: Εκμηχάνιση ή Εγκατάλειψη. Καταλήξαμε ότι η μόνη λύση επιβίωσης είναι η τεχνολογία. Ωστόσο, εδώ προσκρούουμε στον «τοίχο» της ελληνικής πραγματικότητας: τον μικρό και πολυτεμαχισμένο κλήρο.
Όταν ο μέσος κλήρος είναι 50 ή 60 στρέμματα, η αγορά ενός σύγχρονου μηχανήματος συγκομιδής ή ενός συστήματος ευφυούς γεωργίας είναι οικονομικά ασύμφορη, αν όχι αδύνατη. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι: Ένας μεμονωμένος μικροκαλλιεργητής δεν μπορεί να αποσβέσει μια επένδυση αιχμής.
Άρα, βρισκόμαστε σε αδιέξοδο; Ξεκάθαρα Όχι! Απλώς βρισκόμαστε στο τέλος μιας εποχής. Της εποχής του… «μοναχικού» αγρότη.
Για δεκαετίες, το κυρίαρχο μοντέλο στην ελληνική ύπαιθρο ήταν αυτό της ατομικής προσπάθειας. Ο καθένας με το τρακτέρ του, ο καθένας με την αποθήκη του, ο καθένας με τον εξοπλισμό του και… τελικά ο καθένας μόνος του απέναντι στην αγορά. Αυτό το μοντέλο λειτουργούσε όσο υπήρχαν επιδοτήσεις και φθηνά εργατικά χέρια. Σήμερα, που και τα δύο είναι σε έλλειψη αυτό το μοντέλο φαίνεται πως μάλλον έχει χρεοκοπήσει.
Το κόστος παραγωγής (ενέργεια, εφόδια) έχει εκτοξευθεί, ενώ η διαπραγματευτική δύναμη του μεμονωμένου παραγωγού είναι μηδενική. Αγοράζει ακριβά (στη λιανική) τα εφόδια του και πουλάει φθηνά (στη χονδρική) το προϊόν του. Σε αυτό το περιβάλλον, η προσπάθεια να επενδύσει μόνος του σε ακριβή τεχνολογία ισοδυναμεί, μάλλον, με οικονομική αυτοκτονία.
Το «τραύμα» των Συνεταιρισμών
Η λύση είναι προφανής και εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο: Οικονομίες Κλίμακας μέσω Συνεργειών. Ομάδες Παραγωγών, Συνεταιρισμοί, Clusters ή ακόμα και συνεργασίες μεγάλων «οικογενειακών εκμεταλλεύσεων».
Στην Ελλάδα οι παραπάνω λέξεις κουβαλούν ένα βαρίδι. Η κακοδιαχείριση, η κομματοκρατία και οι πτωχεύσεις ιστορικών συνεταιρισμών στο παρελθόν έχουν δημιουργήσει ένα βαθύ τραύμα εμπιστοσύνης. Ο Έλληνας αγρότης φοβάται ακόμα το «μαζί» γιατί στο παρελθόν το πλήρωσε ακριβά και μάλιστα ο φόβος αυτός μεταφέρεται από γενιά σε γενιά και εμποδίζει την ανάπτυξη συνεργατικών σχημάτων.
Όμως, το παρελθόν δεν μπορεί να υποθηκεύσει το μέλλον. Σήμερα, δεν μπορούμε να μιλάμε για τους συνεταιρισμούς της δεκαετίας του '80. Πρέπει να μιλάμε για σύγχρονα επιχειρηματικά σχήματα, με επαγγελματικό management, που δεν έχουν στόχο τον συνδικαλισμό, αλλά τη μείωση του κόστους σε κάθε τομέα δραστηριότητας τους (κόστη παραγωγής, εμπορίας, λειτουργίας, κλπ) και την αύξηση της κερδοφορίας.
Η συνεργασία σήμερα δεν είναι ιδεολογία, είναι business plan. Είναι ο μόνος τρόπος για να επιτευχθούν τρεις κρίσιμοι στόχοι:
1. Διαμοιρασμός Κόστους Επένδυσης: Για παράδειγμα ένα drone ψεκασμού ή μια ραβδιστική μηχανή τελευταίας τεχνολογίας είναι ακριβή για έναν, αλλά φθηνή για δέκα και ακόμα φθηνότερη για περισσότερους. Η κοινή χρήση εξοπλισμού μειώνει δραματικά το πάγιο κόστος ανά στρέμμα.
2. Διαπραγματευτική Ισχύς: Μια ομάδα που αγοράζει λιπάσματα για 5.000 στρέμματα πετυχαίνει εντελώς διαφορετικές τιμές από τον αγρότη που αγοράζει για 50. Το ίδιο ισχύει και στην πώληση του προϊόντος προς τη βιομηχανία ή το σούπερ μάρκετ.
3. Πρόσβαση σε Χρηματοδότηση: Οι τράπεζες και τα επενδυτικά ταμεία (ακόμα και τα Σχέδια Βελτίωσης) βλέπουν πολύ πιο θετικά τα οργανωμένα, συνεργατικά σχήματα που παρουσιάζουν βιωσιμότητα και χαμηλότερο ρίσκο.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνει κανείς πως η πραγματικότητα είναι σκληρή αλλά ξεκάθαρη. Ο μικρός, μεμονωμένος αγρότης που αρνείται να συνεργαστεί, δεν θα μπορέσει να ακολουθήσει τις εξελίξεις. Δεν θα μπορέσει να εκσυγχρονιστεί και, νομοτελειακά, θα εκτοπιστεί από την αγορά.
Το δίλημμα πλέον δεν είναι «αν θέλουμε» να συνεργαστούμε. Το δίλημμα είναι αν θα επιλέξουμε τις συνέργειες (με οποιαδήποτε μορφή) για να γίνουμε ανταγωνιστικοί ή αν θα περιμένουμε παθητικά τη στιγμή που θα αναγκαστούμε να πουλήσουμε τη γη μας σε αυτούς που το έκαναν. Ο καιρός του «μοναχικού καβαλάρη» στον ελληνικό κάμπο μάλλον έχει τελειώσει.
