Κατά τη διάρκεια της εγχώριας οικονομικής κρίσης το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα αυξήθηκε σημαντικά φτάνοντας το 27,5% το 2013 από 7,8% το 2008, για να μειωθεί στη συνέχεια επίσης σημαντικά και να κατέλθει σταδιακά στο 10,1% το 2024 τονίζει η Eurobank μέσα από το 7 Ημέρες Οικονομία. Η μείωση αυτή ήρθε ως αποτέλεσμα της οικονομικής ανάπτυξης αλλά και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στην οικονομία γενικότερα.
Σε αυτό το πλαίσιο παρουσιάζει ενδιαφέρον η διερεύνηση της εξέλιξης της χαλαρότητας της αγοράς εργασίας (labour market slack) στην Ελλάδα την περίοδο 2009-2024. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν ετήσια δεδομένα που δημοσιεύει η Eurostat που αφορούν τη συγκεκριμένη περίοδο τα οποία πρόσφατα επικαιροποιήθηκαν. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με τη Eurostat μία αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται ως χαλαρή όταν υφίσταται ανεκπλήρωτη ανάγκη για απασχόληση ή διαφορετικά η χαλαρότητα στην αγορά εργασίας περιλαμβάνει το σύνολο των ατόμων που δεν αξιοποιούνται πλήρως στην αγορά εργασίας αν και επιθυμούν να εργαστούν περισσότερο.
Σύμφωνα με τη Eurostat στον παραπάνω ορισμό περιλαμβάνονται
- οι άνεργοι (unemployed people)
- οι υποαπασχολούμενοι που εργάζονται υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης (underemployed part-time workers) οι οποίοι επιθυμούν να εργαστούν περισσότερες ώρες και είναι διαθέσιμοι για αυτό
- τα άτομα που είναι διαθέσιμα να εργαστούν αλλά δεν αναζητούν εργασία (persons available to work but not seeking)
- τα άτομα που αναζητούν εργασία αλλά δεν είναι άμεσα διαθέσιμα να εργαστούν (persons seeking work but not immediately available).
Σύμφωνα με τη Eurostat, οι δύο πρώτες κατηγορίες περιλαμβάνονται στον ορισμό του εργατικού δυναμικού ενώ οι δύο τελευταίες κατηγορίες περιλαμβάνονται στον ορισμό του μη οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Για να πραγματοποιηθούν όμως συγκρίσεις μεταξύ των τεσσάρων αυτών κατηγοριών και να αναλυθεί η χαλαρότητα στην αγορά εργασίας η Eurostat χρησιμοποιεί την έννοια του «εκτεταμένου» εργατικού δυναμικού (extended labour force) στο οποίο περιλαμβάνονται το εργατικό δυναμικό (δηλαδή το άθροισμα των απασχολούμενων και των ανέργων), τα άτομα που είναι διαθέσιμα να εργαστούν αλλά δεν αναζητούν εργασία και τα άτομα που αναζητούν εργασία αλλά δεν είναι άμεσα διαθέσιμα να εργαστούν. Έτσι, η χαλαρότητα στην αγοράς εργασίας αλλά και κάθε μία από τις τέσσερις συνιστώσες της εκφράζονται ως ποσοστό του «εκτεταμένου» εργατικού δυναμικού.
Ξεκινώντας την ανάλυση, προκύπτει ότι την περίοδο 2009-2024 η χαλαρότητα στην ελληνική αγορά εργασίας, ως ποσοστό του «εκτεταμένου» εργατικού δυναμικού, διαμορφώθηκε σε 24,7% και ήταν η δεύτερη υψηλότερη μετά την Ισπανία (27,2%) ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά σε ΕΕ-27 και ΕΖ-20 διαμορφώθηκαν σε χαμηλότερα επίπεδα (15,9% και 17,1% αντίστοιχα). Η εικόνα αυτή αιτιολογείται από το πολύ υψηλό ποσοστό ανεργίας που παρουσίασε η Ελλάδα την περίοδο της εγχώριας οικονομικής κρίσης καθώς αυτό διαμορφώνει το 71% περίπου του ποσοστού χαλάρωσης στην αγορά εργασίας. Ωστόσο, συγκρίνοντας το ποσοστό της Ελλάδας μεταξύ 2013 που παρουσίασε την υψηλότερη τιμή του (34,3%) και 2024 (14,4%), προκύπτει ότι μειώθηκε κατά 19,9 π.μ. που αποτελεί την ισχυρότερη μείωση μεταξύ των χωρών της ΕΕ-27.
Σε ετήσια βάση αυξήθηκε από 13,6% το 2009 σε 32,5% κατά μέσο όρο την πενταετία 2012-2016 ενώ από το 2014 ξεκίνησε η αποκλιμάκωσή του η οποία ήταν εντονότερη την περίοδο 2017-2019 (-2,2 π.μ. ανά έτος κατά μέσο όρο) και την τριετία 2021-2023 (-3,1 π.μ.). Παράλληλα, από το 2023 η χαλαρότητα στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα, ως ποσοστό του εκτεταμένου εργατικού δυναμικού, είναι χαμηλότερη από το μέσο ποσοστό της ΕΖ-20 την περίοδο 2009-2024 (17,1%) και το 2024 από το αντίστοιχο μέσο ποσοστό της ΕΕ-27 (15,9%). Συνολικά, το εθνικό ποσοστό από το 2020 και μετά συγκλίνει εντονότερα προς τα αντίστοιχα ποσοστά της ΕΕ-27 και ΕΖ-20 ενώ στα επιμέρους φύλα, η σύγκλιση είναι ταχύτερη στους άνδρες και πιο αργή στις γυναίκες.
Προχωρώντας στις επιμέρους συνιστώσες, μετά το ποσοστό ανεργίας που έχει τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην διαμόρφωσή της χαλαρότητας, ακολουθεί το ποσοστό των υποαπασχολούμενων που εργάζονται υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης (3,7% του «εκτεταμένου» εργατικού δυναμικού κατά μέσο όρο την υπό εξέταση περίοδο) με τον αριθμό των ατόμων που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία να κυμαίνεται μεταξύ 252,0 χιλ. (2016) και 108,0 χιλ. (2024). Σε ετήσια βάση το σχετικό ποσοστό αυξήθηκε την περίοδο 2009-2016 και στη συνέχεια ακολούθησε συνεχώς καθοδική πορεία και το 2024 κατήλθε στα επίπεδα του 2009.
Η άνοδος του σχετικού ποσοστού την περίοδο μεταξύ 2009-2016 συνδέεται προφανώς με την οικονομική κρίση, την απώλεια χιλιάδων θέσεων μόνιμης απασχόλησης που οδήγησε πλήθος ατόμων στην αναζήτηση εργασίας με καθεστώς μερικής απασχόλησης προκειμένου να ανακτήσουν μέρος του απολεσθέντος εισοδήματός τους. Συγκριτικά με την ΕΕ-27, την 12ετία 2012-2023 το ποσοστό της Ελλάδας ήταν υψηλότερο αλλά η μεταξύ τους διαφορά μετά το 2019 σταδιακά περιορίζεται και το 2024 το ποσοστό της Ελλάδας είναι χαμηλότερο από το ποσοστό της ΕΕ-27. Στην Ελλάδα το συγκεκριμένο ποσοστό είναι διαχρονικά υψηλότερο στις γυναίκες συγκριτικά με τους άνδρες (4,8% κατά μέσο όρο έναντι 2,8%).
Έπονται τα άτομα που είναι διαθέσιμα να εργαστούν αλλά δεν αναζητούν εργασία όπου το σχετικό ποσοστό μεταξύ 2009 και 2019 σχεδόν διπλασιάστηκε (133,4 χιλ. άτομα κατά μέσο όρο) ενώ τη διετία που ξέσπασε η υγειονομική κρίση (2020-2021) ενισχύθηκε περαιτέρω (196,5 χιλ. κατά μέσο όρο) για να κατέλθει στη συνέχεια σταδιακά και το 2024 να διαμορφωθεί στα επίπεδα του 2009 (84,0 χιλ. άτομα). Η άνοδος του σχετικού ποσοστού την περίοδο 2012-2019 πιθανόν δείχνει ότι τα περισσότερα άτομα που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία είχαν αποθαρρυνθεί από τη μακροχρόνια απουσία τους από την αγορά εργασίας και πλέον δεν αναζητούσαν ενεργά απασχόληση. Η άνοδος του ποσοστού τη διετία της υγειονομικής κρίσης με την εφαρμογή του lockdown πιθανόν δείχνει ότι τα περισσότερα άτομα που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία επέλεξαν να παραμείνουν στις οικίες τους για να φροντίζουν τα παιδιά τους λόγω διακοπής των σχολικών μαθημάτων δια ζώσης ή/και τα ηλικιωμένα μέλη των οικογενειών τους. Σε αυτή την κατηγορία το ποσοστό ανεργίας των γυναικών είναι υπερδιπλάσιο από αυτό των ανδρών όλη την υπό εξέταση περίοδο (4,0% έναντι 1,8% το μέσα ποσοστά). Συγκριτικά με την ΕΕ-27 το ποσοστό της Ελλάδας όλα τα έτη – με εξαίρεση το 2021 – είναι χαμηλότερο.
Στην τρίτη κατηγορία, δηλαδή τα άτομα που αναζητούν εργασία αλλά δεν είναι άμεσα διαθέσιμα να εργαστούν, το σχετικό ποσοστό την υπό εξέταση περίοδο κυμάνθηκε σε πολύ χαμηλά επίπεδα (0,5% του «εκτεταμένου» εργατικού δυναμικού, 23,0 χιλ. κατά μέσο όρο), ενώ σε σύγκριση με την ΕΕ-27 το ποσοστό της Ελλάδας σχεδόν σε όλα τα έτη της υπό εξέτασης περιόδου είναι χαμηλότερο. Και εδώ το ποσοστό των γυναικών είναι διαχρονικά υψηλότερο από αυτό το ανδρών (0,6% κατά μέσο όρο έναντι 0,3%).
Σημειώνεται ότι τόσο στην ΕΕ-27 όσο και στην ΕΖ-20 η κατάταξη των συνιστωσών διαφοροποιείται ελαφρά καθώς μετά το ποσοστό ανεργίας ακολουθούν τα άτομα που είναι διαθέσιμα να εργαστούν αλλά δεν αναζητούν εργασία, οι υποαπασχολούμενοι που εργάζονται υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης και τα άτομα που αναζητούν εργασία αλλά δεν είναι άμεσα διαθέσιμα να εργαστούν.
Από τη σύντομη ανάλυση που προηγήθηκε προκύπτει ότι η χαλαρότητα στο σύνολο της ελληνικής αγοράς εργασίας, ως ποσοστό του «εκτεταμένου» εργατικού δυναμικού, μετά τα πολύ υψηλά επίπεδα της την περίοδο της οικονομικής κρίσης έχει περιοριστεί σημαντικά. Ενώ η Ελλάδα παρουσίαζε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ-27 την τετραετία 2012-2015 και το υψηλότερο την περίοδο 2016-2020, αυτό πλέον έχει μειωθεί πολύ – προσεγγίζοντας τα αντίστοιχα ποσοστά της ΕΕ-27 και της ΕΖ-20 – αν και ακόμα παραμένει σχετικά υψηλό (έκτο υψηλότερο μεταξύ των χωρών της ΕΕ-27 το 2024). Παρόμοια είναι η εικόνα στην περίπτωση των ανδρών και των γυναικών, με τη σύγκλιση για τους πρώτους να είναι πιο γρήγορη και την χαλαρότητα να είναι υψηλότερη στις γυναίκες. Η αποκλιμάκωσή – που ξεκίνησε το 2014 – ήταν εντονότερη την περίοδο 2017-2019 και την τριετία 2021-2023, ενώ συνολικά την περίοδο 2013-2024 ήταν η ισχυρότερη μεταξύ των χωρών-μελών της ΕΕ-27 (-19,9 π.μ.). Την υψηλότερη συμβολή στην αποκλιμάκωση την συγκεκριμένη περίοδο είχε η συνιστώσα του ποσοστού ανεργίας (-16,9 π.μ.) και ακολούθησαν με πολύ μικρότερη συνεισφορά οι κατηγορίες που αφορούν τους υποαπασχολούμενους που εργάζονται υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης (-1,8 π.μ.) και τα άτομα που είναι διαθέσιμα να εργαστούν αλλά δεν αναζητούν εργασία (-1,3 π.μ.).
Η επίμονη χαλαρότητα στο σύνολο της αγοράς εργασίας στην Ελλάδα, παρά τις παραπάνω τάσεις – αλλά και την αύξηση των μικτών μηνιαίων αποδοχών ανά εργαζόμενο4 – πιθανόν να οφείλεται στην αναντιστοιχία των προσόντων που αναζητούν οι εργοδότες από τους υποψήφιους εργαζόμενους και αυτών που οι τελευταίοι κατέχουν καθώς και στην χαμηλή συμμετοχή γυναικών και νέων στην αγορά εργασίας (από τα χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής στην ΕΕ-27). Σε αυτό το πλαίσιο περαιτέρω βελτίωση της αποτελεσματικότητας της αγοράς εργασίας και μείωσης του χάσματος της ανεργίας θα επέλθει με τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που θα συμβάλουν στην αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών αλλά και των νέων καθώς και την ανάπτυξη πολιτικών που θα συμβάλουν στην εκπαίδευση/επανακατάρτιση του εργατικού δυναμικού – ιδίως των μακροχρόνια ανέργων – σε ικανότητες και δεξιότητες που χρειάζονται στην αγορά εργασίας. Οι παραπάνω αλλαγές κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικές καθώς θα επιταχύνουν τον ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας και θα αμβλύνουν τις επιπτώσεις στο ΑΕΠ από τη μείωση/γήρανση του πληθυσμού και από το επενδυτικό κενό που παρουσιάζει η ελληνική οικονομία το οποίο θα χρειαστεί ακόμη χρόνο για να καλυφθεί.
