Τα θανατηφόρα ατυχήματα που σημειώνονται διαχρονικά στην Ελλάδα λόγω κακής συντήρησης των κτιρίων, κατασκευαστικών αστοχιών, αμέλειας ή μη τήρησης προδιαγραφών και κανονισμών σήμανσης συχνά καταγράφονται ως «ατυχή» περιστατικά ενώ οι υπεύθυνοι και οι αιτίες παραμένουν σε ένα συγκεχυμένο πλαίσιο. Οι περιπτώσεις του 59χρονου άνδρα που έχασε τη ζωή του λόγω πτώσης μαρμάρων από μπαλκόνι πολυκατοικίας ή του επτάχρονου παιδιού που τραυματίστηκε θανάσιμα αφού πέρασε μέσα από την τζαμαρία αποτελούν κάποιες μόνο από τις δεκάδες που καταγράφονται κάθε χρόνο από συναφή αίτια. Σοβαροί τραυματισμοί σε παιδιά και ενήλικες προκύπτουν από πτώσεις ντουλαπιών σε κουζίνες διαμερισμάτων, από σκουριασμένα κάγκελα στο μπαλκόνι τα οποία υποχωρούν με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους διαμένοντες ή επισκέπτες (σε ιδιωτικά και δημόσια κτίρια). Μετά από ένα τέτοιο ατύχημα η πρώτη ενέργεια στην οποία καταφεύγουν οι Αρχές είναι ο εντοπισμός του υπευθύνου. Η ρίζα του προβλήματος όμως είναι πολύ πιο βαθιά και κρύβεται στο γεγονός ότι ούτε σε αυτό τον τομέα η χώρα μας ακολουθεί τα διεθνή ή ευρωπαϊκά πρότυπα και τακτικές.
Στο εξωτερικό γίνονται υποχρεωτικές επιθεωρήσεις που δεν περιορίζονται μόνο σε πολύ βασικούς ελέγχους όπως είναι π.χ. εάν η κατασκευή είναι αντισεισμική, αλλά επεκτείνονται και στην πιστοποίηση των υλικών και εξαρτημάτων και στη συντήρησή και επιδιόρθωσή τους τόσο στα δημόσια όσο και στα ιδιωτικά κτίρια. Για παράδειγμα, εάν ένας νέος ενοικιαστής παραλάβει ένα διαμέρισμα και κατά την διαμονή του εντοπίσει μια διαρροή, τότε έρχεται πιστοποιημένος τεχνικός και ακολουθεί τις προδιαγραφές που είχαν τεθεί από τον κατασκευαστή. Τα υλικά και οι κατασκευές στις οικίες έχουν μία ταυτότητα που τα ακολουθεί όσα χέρια και να αλλάξουν και ο ένοικος/αγοραστής είναι εξαρχής ενημερωμένος για την ποιότητά τους, τη συντήρησή τους και τη γενικότερη κατάσταση και ασφάλεια του κτιρίου.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με εκπροσώπους του τεχνικού κόσμου, οι διαδικασίες φαίνεται ότι περιορίζονται στις απολύτως απαραίτητες , ειδικά όσον αφορά στα ιδιωτικά κτίρια που φιλοξενούν οικίες και διαμερίσματα. Και αυτό γιατί ενώ μπορεί να διενεργούνται κάποιοι βασικοί έλεγχοι στα κτίρια όπως είναι αυτοί που αφορούν στην αντισεισμική συμπεριφορά τους ή τα κτίρια επαγγελματικής χρήσης μπορεί να έχουν τεχνικό ασφαλείας ο οποίος διεξάγει σε περιοδική βάση συγκεκριμένους ελέγχους, τελικά, οι χρήστες ενός κτιρίου παραμένουν συχνά εκτεθειμένοι στους κινδύνους που αφορούν στην καθημερινή χρήση των χώρων και των υποδομών. Μετά από το σεισμό του 1999 και τους 143 νεκρούς που άφησε πίσω του (οι 39 στο εργοστάσιο της Ρικομέξ), υπήρξε μια σχετική κινητοποίηση όσον αφορά στα κτίρια που θα χτίζονταν στο εξής.
Πλέον, όταν ξεκινάει μια οικοδομή, ο ελεγκτής δόμησης διενεργεί ελέγχους κατά τη θεμελίωση και όταν τοποθετούνται τα τούβλα και ακολουθεί ένα τελικός έλεγχος. Ωστόσο, αυτά τα μέτρα δεν δείχνουν να προστατεύουν πλήρως τους επισκέπτες και χρήστες των κτιρίων. Και αυτό επειδή οι βασικοί αυτοί έλεγχοι στη φάση που διενεργούνται δεν μπορούν να προβλέψουν εάν π.χ θα πέσει μια γκαραζόπορτα επειδή δεν έχει ραούλ, εάν οι τζαμαρίες έχουν το απαιτούμενο πάχος ή όταν είναι λεπτές( π.χ 4 χιλιοστά) εάν φέρουν την προβλεπόμενη σήμανση ώστε να την δει ο χρήστης και να μην κινδυνέψει να περάσει από μέσα. Ομοίως, ο ιδιοκτήτης ενός σπιτιού μπορεί να μην είναι σε θέση να γνωρίζει εάν τα δάπεδα είναι κατάλληλα από άποψη ολισθηρότητας και τελικά να τοποθετεί ως δάπεδο μπάνιου, πλακάκια τοίχου με μεγάλο συντελεστή ολισθηρότητας. Κατά την ίδια λογική, σχεδόν κανείς δεν ελέγχει κατά τη χρήση ενός διαμερίσματος εάν τα ντουλάπια της κουζίνας είναι κρεμασμένα σε μελαμίνες και οι βίδες έχουν σαπίσει με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν λόγω του μεγάλου φορτίου να καταπλακώσουν όποιον βρίσκεται από κάτω. Ακόμη και στα κάγκελα που τοποθετούνται στα μπαλκόνια δεν γίνεται κάποιος έλεγχος για το εάν υπάρχουν οριζόντια στοιχεία τα οποία μπορούν να χρησιμεύσουν ως σκάλα σε μικρά παιδιά με κατεύθυνση το …. κενό.
Εκπρόσωποι του κατασκευαστικού κλάδου και ειδικοί επιστήμονες έχουν κατά καιρούς επισημάνει το πρόβλημα των ελλιπών ελέγχων στο κτιριακό απόθεμα της χώρας. Μάλιστα, έχουν διατυπωθεί και πολύ συγκεκριμένες προτάσεις οι οποίες μέχρι στιγμής όχι μόνο δεν έχουν εφαρμοστεί αλλά δεν φαίνεται καν να υπάρχει πρόθεση διαβούλευσης. Ενδεικτικά αναφέρονται οι προτάσεις των κ. κ. Διονύση Ι. Κλαδάκη και Θεοφάνη Κάκου, οι οποίοι σε σχετική δημοσίευση με τίτλο «Σκέψεις και προτάσεις για την ασφάλεια των κτιρίων και την υγιεινή διαβίωση των πολιτών» (www.e-archimedes.gr) είχαν υποδείξει - χωρίς ωστόσο να έχει αξιοποιηθεί μέχρι στιγμής η συγκεκριμένη παρέμβαση - ορισμένα βήματα για τον έλεγχο των κτιρίων. Όπως σημειώνουν, η υπάρχουσα νομοθεσία περιλαμβάνει πλήθος διατάξεων για την ασφάλεια και την υγιεινή των κτιρίων και στο πλαίσιο αυτό πρέπει να βρεθούν τρόποι ενεργοποίησης και εφαρμογής αυτών των διατάξεων σε μια λογική ανάλογη με εκείνη του ΚΕΝΑΚ.
Συγκεκριμένα, προτείνουν όλα τα κτίρια να επιθεωρούνται τακτικά από εξειδικευμένους μηχανικούς στα χρησιμοποιούμενα υλικά κατασκευής και να συντηρούνται δεόντως, ιδιαίτερα όσον αφορά σε θέματα ασφαλείας και υγιεινής διαβίωσης (στατική επάρκεια, υγρασία). Δεύτερον, κατά την κατασκευή πρέπει να λαμβάνεται πρόνοια για τη δυνατότητα επιθεώρησης των κρίσιμων σημείων του φέροντα οργανισμού τους και των εγκαταστάσεων. Τρίτον, οι κατασκευαστές και συντηρητές των κτιρίων και των εγκαταστάσεών τους οφείλουν να παρέχουν σαφείς οδηγίες χρήσης και συντήρησης κατά την παράδοσή τους, όπως ισχύει και για κάθε άλλο προϊόν της αγοράς. Τέταρτον, τα κτίρια πρέπει να κατατάσσονται σε κατηγορίες από άποψη δομικής ασφάλειας και πέμπτον, το ισχύον νομικό πλαίσιο θα πρέπει να κωδικοποιηθεί και να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις επιθεώρησης, συντήρησης και στοιχειώδους επισκευής. Σε αυτή τη λογική, εισάγονται οι έννοιες της περιοδικής επιθεώρησης και συντήρησης των φερόντων στοιχείων των κατασκευών υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν μελέτες ή αποτύπωση των γεωμετρικών χαρακτηριστικών των φερόντων στοιχείων με ένδειξη των υλικών κατασκευής για όλα ανεξαιρέτως τα κτίρια στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Όπως εκτιμούν, πρόκειται για μια εργασία η οποία σε αρκετές περιπτώσεις καταλήγει επίπονη όμως επιτρέπει τη σύνθεση της «ταυτότητας του κτιρίου» και είναι ιδιαίτερα χρήσιμα σε περίπτωση άμεσου μετασεισμικού ελέγχου.
Κατά το πρότυπο της ενεργειακής επιθεώρησης και της χορήγησης ενεργειακού πιστοποιητικού προτείνουν να διενεργείται ανά μικρότερα ή μεγαλύτερα τακτά χρονικά διαστήματα έλεγχος από πιστοποιημένους μηχανικούς στα κτίρια και να συμπληρώνεται ένα check list τηρούμενων προδιαγραφών οι οποίες ωστόσο θα εξασφαλίζουν την ασφαλή διέλευση και διαβίωση μέσα σε αυτά. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να ελέγχεται κάθε πότε βάφεται ένα κτίριο (καθώς το χρώμα εκτός από το αισθητικό κομμάτι χρησιμεύει και για την προστασία της υποκείμενης στρώσης από φυσικές/βιολογικές δράσεις) ώστε όταν διατίθεται π.χ ένα διαμέρισμα προς πώληση σε μια πολυκατοικία, ο αγοραστής να αποκτά γνώση της κατάστασης του ακινήτου και του τρόπου συντήρησής του.
Προφανώς, το να κληθούν οι ένοικοι/ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων μιας πολυκατοικίας ή μονοκατοικίας να καταβάλουν ένα ποσό της τάξεως των π.χ. 200 ευρώ ανά δύο ή τρία χρόνια μπορεί να επιβαρύνει τον οικογενειακό προϋπολογισμό, ειδικά σε μια εποχή συμπίεσης των εισοδημάτων όπως είναι αυτή που διανύουμε. Ωστόσο, δεδομένου ότι η λύση των επιδοτήσεων δεν μπορεί να εφαρμόζεται όταν δεν υπάρχει ο απαραίτητος δημοσιονομικός χώρος (ή ακόμη και εάν εφαρμοστεί μπορεί να είναι πρακτικά άχρηστη εάν τα κριτήρια είναι υπερβολικά αυστηρά), η ευθύνη –η οποία προφανώς είναι και ατομική εκτός από κρατική - περνάει στα χέρια των ιδιωτών.
