Η ιλιγγιώδης ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται η γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού δημιουργεί νέες ανάγκες. Μια εξ’ αυτών αφορά τη δυνατότητα στήριξης των ηλικιωμένων ώστε να έχουν πρόσβαση στην αυτόνομη αξιοπρεπή διαβίωση ειδικά, αν πρόκειται για μοναχικά άτομα, που δεν μπορούν να βασιστούν στην βοήθεια των συγγενών τους. Σε αυτό τον τομέα είναι πολύτιμη η συμβολή της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) και της ρομποτικής, προκειμένου να δημιουργηθούν ρομποτικοί οικιακοί βοηθοί που θα συνδράμουν τους ηλικιωμένους στην καθημερινότητά τους.
Στη Μ. Βρετανία, ο Φιλανθρωπικός Οργανισμός «Κέντρο Για Καλύτερη Γήρανση» (Centre for Ageing Better) καταγράφει τις μεταβολές στη δημογραφική σύσταση της κοινωνίας και με βάση αυτά τα δεδομένα, δύο Ελληνίδες επιστήμονες του University College London, εξηγούν πώς οι έξυπνες τεχνολογίες μπορούν να βελτιώσουν την αυτονομία και την αξιοπρεπή διαβίωση των μεσήλικων και των ηλικιωμένων.
Ας ακούσουμε τι έχουν να μάς πουν η Δρ. Ευαγγελία Χρυσικού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Bartlett Faculty of the Built Environment του UCL, Ιδρύτρια και Διευθύντρια του μεταπτυχιακού προγράμματος M.Sc. Healthcare Facilities, πάνω στον προγραμματισμό και σχεδιασμό κτιρίων υγείας και η Δρ. Βιβή Αντωνοπούλου, ερευνήτρια στο παγκοσμίου φήμης Κέντρο Αλλαγής Συμπεριφοράς (Centre for Behaviour Change) του UCL.
Οι ανησυχητικοί αριθμοί του Δημογραφικού
Σύμφωνα με το Κέντρο για Καλύτερη Γήρανση, τα τελευταία 40 χρόνια, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών έχει αυξηθεί κατά 3,5 εκατ. στη Μ. Βρετανία και αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω. Η προχωρημένη ηλικία φέρνει μαζί της μια ευαλωτότητα, που αποτελεί ένας είδος βιοδείκτη, του πόσο γρήγορα μπορεί ο ηλικιωμένος άνθρωπος να ξεπεράσει ένα πρόβλημα υγείας. Αυτή η ευαλωτότητα θεωρείται και ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση άνοιας. Καθώς το προσδόκιμο ζωής επιμηκύνεται αναμένεται να αυξηθεί και ο αριθμός των ανοϊκών ασθενών. Έτσι, από 982.000 ασθενείς με κάποιου είδους άνοια, το 2024, η Μ. Βρετανία αναμένεται να βρεθεί με 1,4 εκατ. ανοϊκούς ασθενείς το 2040 (με πιο συχνή μορφή να είναι η νόσος Αλτσχάιμερ). Ανάλογη είναι η αυξητική τάση στην Ελλάδα, ξεκινώντας βέβαια από μικρότερο πληθυσμό, καθώς η χώρα μας διαθέτει περίπου το 1/6 του πληθυσμού της Μ. Βρετανίας. Ήδη στην Ελλάδα ζουν τουλάχιστον 200.000 ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ και η αύξηση αυτού του πληθυσμού ακολουθεί γραμμικά την εξέλιξη του δημογραφικού, ενώ αν συνυπολογιστούν οι φροντιστές στην οικογένεια, επηρεάζεται από την νόσο πληθυσμός 1 εκατ. ατόμων εντός των συνόρων. Συνεπώς επείγει να δούμε πώς οι έξυπνες τεχνολογίες, το ΑΙ και τα οικιακά ρομπότ μπορούν να υποστηρίξουν τις ανάγκες διαβίωσης των ηλικιωμένων ατόμων, που αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς. Κι αυτό γιατί η ιδρυματοποίηση των ασθενών και η μεταφορά τους σε οικοτροφεία μακροχρόνιας φροντίδας πέραν των άλλων προβλημάτων που έχει για τον ίδιο τον πάσχοντα (απομόνωση, στέρηση οικογενειακού κύκλου, μεταφορά σε έναν χώρο που δεν θυμίζει σπίτι) είναι και εξαιρετικά δαπανηρή για το κράτος.
Σύνθετο πρόβλημα η αυτόνομη διαβίωση των ηλικιωμένων
Η Ευαγγελία Χρυσικού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Bartlett Faculty of the Built Environment του UCL, Ιδρύτρια και Διευθύντρια του μεταπτυχιακού προγράμματος M.Sc. Healthcare Facilities, επισημαίνει πως το πρόβλημα της στέγασης είναι εξαιρετικά περίπλοκο. Από τη μια το δημογραφικό εξελίσσεται ταχύτατα και από την άλλη δεν είναι πάντοτε εύκολο να εκσυγχρονίσουμε τις κατοικίες μας σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που απαιτεί καταρχάς η κλιματική αλλαγή και κατά δεύτερον η ηλικία. Τα περισσότερα οικήματα στη Γηραιά Ήπειρο είναι παλιά και γερνούν (σαν τους ανθρώπους) και η πιθανότητα να τα γκρεμίσουμε και να τα ξαναχτίσουμε εκ βάθρων όπως θα έπρεπε (για καλύτερη και αυτόνομη διαβίωση) είναι ουτοπική.
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια υπογραμμίζει ότι δεν μπορούμε να απαλλαχθούμε από τα παλιά οικήματα που είχαν δημιουργηθεί σε άλλες εποχές, με άλλες ανάγκες, άλλες προδιαγραφές και για τελείως διαφορετική δημογραφική κατανομή του πληθυσμού. Συνεπώς για να καλύψουμε τις σημερινές ανάγκες θα πρέπει να σκεφτούμε διαφορετικά, πέρα από τον κτιριακό σχεδιασμό. Ο σχεδιασμός σπιτιών ώστε να είναι «φιλικά» προς τους ηλικιωμένους έχει σημαντικά πλεονεκτήματα αλλά επειδή υπόκειται και σε πρακτικούς περιορισμούς (γκρέμισμα, ανακαίνιση, υψηλά κόστη), η τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει μια εναλλακτική οδό για την στήριξη των προχωρημένης ηλικίας συμπολιτών μας.
Έξυπνες οικιακές τεχνολογίες
Η πρόοδος σε έξυπνες οικιακές τεχνολογίες που συμπεριλαμβάνει και τα ρομπότ (οικιακούς βοηθούς) μπορεί στο μέλλον να βοηθήσει τους ηλικιωμένους να ζουν με πλήρη αυτονομία, αλλά για την ώρα το εγχείρημα βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Το βασικό εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί είναι πως ενώ τα οικιακά ρομπότ έχουν ικανοποιητική απόδοση στο ελεγχόμενο εργαστηριακό περιβάλλον, βρίσκουν δυσκολία μέσα στα σπίτια τα οποία διαθέτουν μικρότερους χώρους και υπάρχουν παντού έπιπλα. Για να βρει λύσεις, το πρότζεκτ που χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα του UCL «Μεγάλες προκλήσεις» (UCL Grand Challenges) έφερε σε επαφή ειδικούς, που εργάζονται στη ρομποτική, την περίθαλψη και την αρχιτεκτονική.
Το ρομπότ Mylo και η δημιουργία ρομπότ για ασθενείς με άνοια
Η διεπιστημονική ομάδα που δημιουργήθηκε επισκέφθηκε σπίτια ηλικιωμένων και Μονάδες Φιλοξενίας Ηλικιωμένων συγκεντρώνοντας δεδομένα «αληθινού κόσμου», όπως αποκαλούνται. Στη συνέχεια οι ειδικοί δημιούργησαν οικιακά μοντέλα 3D και βάσει αυτών μελέτησαν πώς μπορεί να βελτιωθεί η απόδοση των ρομπότ, δηλαδή πώς μπορούν οι ρομποτικοί οικιακοί βοηθοί να προγραμματιστούν και να εκπαιδευτούν στο να ξεπερνούν εμπόδια. Στο πρότζεκ χρησιμοποιήθηκε ένα ανθρωποειδές ρομπότ, που ονομάζεται Mylo.
Η δρ. Βιβή Αντωνοπούλου, ερευνήτρια στο παγκοσμίου φήμης Κέντρο Αλλαγής Συμπεριφοράς του UCL προσθέτει από τη δική της μεριά πως η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική έχουν τεράστιες δυνατότητες να υποστηρίξουν τον γηράσκοντα πληθυσμό, όμως συμβαίνει συχνά να μην καταφέρνουν να καλύψουν τις ανάγκες των ατόμων για τις οποίες σχεδιάστηκαν. Είναι, συνεπώς, σημαντικό να ενσωματώνουμε σε αυτά τα πρότζεκτ την επιστήμη της συμπεριφοράς ώστε να κατανοήσουμε πως οι ευάλωτοι συμπολίτες μας και τα άτομα με άνοια έχουν πιο περίπλοκες ανάγκες. «Θέλουμε να διαπιστώσουμε τι «δουλεύει» και τι «δεν δουλεύει» με αυτή την πληθυσμιακή ομάδα, ώστε να βελτιώσουμε τα προβλήματα» υπογραμμίζει η Δρ. Βιβή Αντωνοπούλου.
Στο πλαίσιο του πρότζεκτ, με τη συναίνεση των εμπλεκόμενων φορέων τοποθετήθηκαν για ημερήσιες δοκιμές δύο ρομπότ-οικιακοί βοηθοί σε δύο σπίτια ηλικιωμένων, ώστε να διερευνηθεί σε βάθος η αλληλεπίδραση ανθρώπων και υπολογιστών με AI λογισμικά.
Η δρ. Αντωνοπούλου επισημαίνει πως ο στόχος του πρότζεκτ είναι να διαπιστωθεί σε βάθος η αλληλεπίδραση του ατόμου με το ρομποτικό βοηθό, αν δημιουργείται κατ’ αυτόν τον τρόπο μια νέα συνήθεια, αν η σχέση με τον ρομποτικό βοηθό γίνεται μέρος της ρουτίνας του ηλικιωμένου ή τον «ενοχλεί», είναι δηλαδή κάτι που δεν μπορεί να το αφομοιώσει. Υπό το φως αυτών των δεδομένων οι ειδικοί εκτιμούν πως θα μπορέσουν να ενσωματώσουν τεχνικές αλλαγής συμπεριφοράς στις εφαρμογές της ρομποτικής, ώστε οι οικιακοί βοηθοί-ρομπότ που θα δημιουργηθούν να μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα σε άτομα που βρίσκονται για παράδειγμα σε πρώιμα στάδια του Αλτσχάιμερ.
Συνδεσιμότητα ανθρώπων με ρομπότ
Παρότι ακόμα βρισκόμαστε σε αρχικά στάδια, υπάρχουν χρήσιμα δεδομένα που προκύπτουν όπως το ότι τα ρομπότ με στρογγυλεμένο σχήμα –καμπύλες γραμμές και όχι γωνίες- έχουν καλύτερη αλληλεπίδραση με τους ηλικιωμένους. Τα οικιακά ρομπότ θυμίζουν στους ανθρώπους τις ώρες του φαγητού, να πιούν επαρκή ποσότητα υγρών και να πάρουν τα φάρμακα τους. Κατά την αναπληρώτρια καθηγήτρια Ευαγγελία Χρυσικού πολύ σημαντική είναι η εξατομίκευση στον σχεδιασμό του ρομποτικού βοηθού ώστε να υπάρξει αξιόπιστη συνδεσιμότητα, δηλαδή ο ηλικιωμένος να συνδέεται καλύτερα με το ρομπότ (του).
Επόμενος στόχος του πρότζεκτ είναι ο σχεδιασμός εξειδικευμένων ρομπότ για την υποστήριξη της καθημερινής διαβίωσης των ατόμων με άνοια. Σε αυτή την περίπτωση οι ρομποτικοί βοηθοί θα πρέπει να μπορούν να αναγνωρίζουν την ανησυχία, τη σύγχυση του ηλικιωμένου ασθενή και να αντιδρούν κατάλληλα, για να τον βοηθήσουν. «Η τεχνολογία προχωρά και ανοίγει νέες δυνατότητες. Είμαστε αισιόδοξοι πως τα ρομπότ θα βοηθήσουν στο μέλλον τους ανθρώπους να ζουν με ανεξαρτησία στο σπίτι τους για πολύ περισσότερα χρόνια, ώστε να μειωθεί η ανάγκη να μεταφερθούν σε Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων ή ιδρύματα», καταλήγει η Δρ. Χρυσικού.
