Η ΕΕ μπορεί να έχει επιτύχει τον στόχο να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 20% έως το 2020, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 αλλά ο ακόμη πιο φιλόδοξος στόχος για το 2030 και μετά ο οποίος απαιτεί διπλασιασμό της ετήσιας μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου που επιτεύχθηκε μεταξύ 2005 και 2020, αποτελεί μία πρόκληση η οποία θέτει στο επίκεντρο την εξοικονόμηση ενέργειας σε κρίσιμες δραστηριότητες. Τέτοιες είναι η θέρμανση και η ψύξη, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το ήμισυ της τελικής κατανάλωσης ενέργειας στα ευρωπαϊκά κράτη με τις κυβερνήσεις να υιοθετούν λύσεις όπως είναι η διεύρυνση χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και αποδοτικών, έξυπνων συστημάτων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε το 2022 η Eurostat, οι ανάγκες θέρμανσης και ψύξης της ΕΕ το 2020 αντιπροσώπευαν το ήμισυ της συνολικής ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας. Πρόκειται για ένα υψηλό ποσοστό το οποίο διατηρείται σε αυτά τα επίπεδα για πάνω από μια δεκαετία, παρά τις πολλές προσπάθειες της ΕΕ και των εθνικών κυβερνήσεων για μείωση των αναγκών θέρμανσης και ψύξης για την επίτευξη του κύριου στόχου της ΕΕ για εξοικονόμηση ενέργειας 20% έως το 2020.
Ο κτιριακός τομέας κατέχει τη μερίδα του λέοντος με τη θέρμανση εσωτερικών χώρων και νερού να αντιπροσωπεύουν περίπου το 60%, η ζήτηση βιομηχανικής θερμότητας αντιπροσωπεύει περίπου το ένα τρίτο των αναγκών θέρμανσης και ψύξης ενώ η υπόλοιπη ενέργεια που χρησιμοποιείται για θέρμανση και ψύξη καταναλώνεται στη γεωργία και στην ψύξη. Το 2020, η ζήτηση οικιακής και βιομηχανικής θέρμανσης και ψύξης ήταν μόλις 10% κάτω από το μέσο ετήσιο επίπεδο που παρατηρήθηκε από το 2005 έως το 2009, παρά το γεγονός ότι η πανδημία COVID-19 είχε καταστείλει τη βιομηχανική δραστηριότητα και ένας εξαιρετικά ήπιος χειμώνας μείωσε τις ανάγκες θέρμανσης στα περισσότερα κτίρια της Ευρώπης. Αυτό από τη μία πλευρά μπορεί να είναι αναμενόμενο αν ληφθεί υπ’ όψιν η παλαιότητα των κτιρίων, αλλά, από την άλλη, υποδηλώνει βραδεία πρόοδο στην επίτευξη μόνιμης μείωσης των αναγκών θέρμανσης και ψύξης.
Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, τα κτίρια κατανάλωναν περισσότερα από τα δύο πέμπτα (42%) της τελικής ενέργειας που χρησιμοποιήθηκε από όλους τους τομείς το 2020, καθιστώντας τα κύρια πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Τα νοικοκυριά κατανάλωναν τα δύο τρίτα αυτής της ενέργειας, ενώ, ιστορικά, οι βελτιώσεις της απόδοσης συχνά συμπίπτουν με υψηλότερα επίπεδα χρήσης θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας στα κτίρια, λόγω των αυξανόμενων μεγεθών και των χαμηλότερων ποσοστών πληρότητας των κατοικιών, των μειωμένων τιμών ενέργειας, της αυξανόμενης ζήτησης για ψύξη και της παρατεταμένης χρήσης περισσότερου ηλεκτρικού εξοπλισμού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η αυξημένη χρήση έχει αντισταθμίσει τα οφέλη της αυξημένης ενεργειακής απόδοσης σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει στατιστικές αρχές σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη.
Παράγοντας που ασκεί αρνητική επίδραση είναι η αύξηση της θερμοκρασίας τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, μεταξύ 2012 και 2021, η μέση ευρωπαϊκή θερμοκρασία γης ήταν ήδη σχεδόν 2°C υψηλότερη από το προβιομηχανικό επίπεδο. Έτσι, ενώ οι ανάγκες ψύξης κατοικιών αντιπροσωπεύουν επί του παρόντος λιγότερο από το 1% της συνολικής ενέργειας της ΕΕ που χρησιμοποιείται για θέρμανση και ψύξη στα κτίρια, καθώς οι μέσες θερμοκρασίες συνεχίζουν να αυξάνονται σε ολόκληρη την ΕΕ, η ζήτηση για ψύξη είναι πιθανό να αυξηθεί και η θέρμανση που σχετίζεται με συνθήκες χαμηλότερων θερμοκρασιών να μειωθεί.
Στροφή στις εναλλακτικές πηγές ενέργειας
Η ΕΕ ακολουθεί στρατηγική απομάκρυνσης από τα ορυκτά καύσιμα αλλά αυτά χρησιμοποιούνται ακόμη σε σημαντικό βαθμό για την κάλυψη των αναγκών της βιομηχανίας και των νοικοκυριών. Στην τηλεθέρμανση, η οποία προμηθεύει περίπου το 10% της θερμότητας της ΕΕ και είναι πιο συνηθισμένη στη βόρεια, κεντρική και ανατολική Ευρώπη, τα ορυκτά καύσιμα συνεισέφεραν το 2020 περισσότερο από τα δύο τρίτα (69%) όλων των καυσίμων που καίγονται σε σταθμούς συνδυασμένης θερμότητας και ηλεκτροπαραγωγής.
Οι ανανεώσιμες ενέργειας, η γεωθερμία, οι αντλίες θερμότητας και η βιομάζα αποτελούν εναλλακτικές βιώσιμες λύσεις για την κάλυψη των αναγκών θέρμανσης και ψύξης.
Το 2020, οι ΑΠΕ αντιπροσώπευαν μόνο το 23% της τελικής ενέργειας που χρησιμοποιείται για θέρμανση και ψύξη από όλες τις πηγές στην ΕΕ.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, το μερίδιο της ανανεώσιμης ενέργειας που χρησιμοποιείται για θέρμανση και ψύξη αυξήθηκε με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι την περίοδο 2005-2015. Παρά αυτόν το βραδύτερο ρυθμό, σε επίπεδο ΕΕ, μέχρι το 2020 εξακολουθούσε να είναι ελαφρώς υψηλότερο από το αναμενόμενο για το 2020 (22,4%) με βάση τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν τα κράτη μέλη το 2010 στα εθνικά σχέδια δράσης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Η μεγάλη πρόκληση για το 2030
Σε σχετική πρόσφατη αναφορά, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, αναφέρει ότι εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θέσουν ως προτεραιότητα την ενεργειακή απόδοση και κατευθύνουν τις προσπάθειες στην καλύτερη μόνωση των κτιρίων, οι συνολικές ανάγκες θέρμανσης και ψύξης θα μειωθούν. Αυτό, με τη σειρά του, θα μειώσει την ανάγκη για επενδύσεις σε θέρμανση και ψύξη ενώ η βελτίωση της αποδοτικότητας των κτιρίων μπορεί επίσης να μειώσει τις κοινωνικές ανισότητες και να συμβάλει στην άμβλυνση της ενεργειακής φτώχειας. Η ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης του κτιριακού αποθέματος μέσω υψηλότερων ετήσιων ρυθμών ανακαίνισης, σε συνδυασμό με πιο φιλόδοξα πρότυπα για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, όπως προβλέπεται στην πρόσφατη αναδιατυπωμένη πρόταση της Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων, θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην απομάκρυνση του άνθρακα από τη θέρμανση. και την ψύξη των κτιρίων μέχρι το 2030. Όμως, από την άλλη, τα μέτρα ενεργειακής απόδοσης από μόνα τους θα είναι ανεπαρκή για την απαλλαγή από άνθρακα της θέρμανσης και της ψύξης, ενώ τα ορυκτά καύσιμα εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ως κύρια πηγή ενέργειας.
Για την ΕΕ και τα κράτη μέλη της, η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές θέρμανσης και ψύξης αποτελεί σημαντική πρόκληση για την επίτευξη των κλιματικών στόχων για το 2030 και το 2050 και τη διασφάλιση ότι οι θεμελιώδεις ενεργειακές ανάγκες, όπως η θέρμανση κατοικιών, μπορούν να καλυφθούν με μεγαλύτερη ασφάλεια από ό,τι σήμερα. Ωστόσο, οι εθνικοί φορείς χάραξης πολιτικής αντιμετωπίζουν πολύ διαφορετικές προκλήσεις και ευκαιρίες για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές θέρμανσης και ψύξης, επειδή η διαθεσιμότητα βιώσιμων ενεργειακών πόρων και η ζήτηση για θέρμανση και ψύξη από τα κτίρια και τη βιομηχανία ποικίλλουν σημαντικά σε επίπεδο χώρας και σε περιφερειακό επίπεδο.
Για να ανταποκριθούν στην πρόκληση, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αξιολογήσουν τις δυνατότητες της βιώσιμης αγοράς για τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και ανάκτηση απορριμμάτων και να επινοήσουν συστήματα αντικατάστασης συστημάτων θέρμανσης με ορυκτά καύσιμα για να αυξήσουν την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και πηγών αποβλήτων για θέρμανση και ψύξη σε όλους τους τομείς. Προς αυτή την κατεύθυνση, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να ορίσουν σαφείς καταληκτικές ημερομηνίες για τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων σε όλες τις αγορές ενέργειας και ιδιαίτερα στη θέρμανση.
