Ο ελληνικός πρωτογενής τομέας βρίσκεται σήμερα εγκλωβισμένος σε μια διπλή μέγγενη που απειλεί τη βιωσιμότητά του. Από τη μία πλευρά, η πρωτοφανής απορρύθμιση του μηχανισμού πληρωμών (ΟΠΕΚΕΠΕ) έχει εκμηδενίσει την προβλεψιμότητα των ενισχύσεων, στερεύοντας την αγορά από το αναγκαίο κεφάλαιο κίνησης ενώ από την άλλη, οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης, η κρίση που έχει προκαλέσει η ευλογιά στην αιγοπροβατοτροφία και οι χαμηλές τιμές σε πολλά προϊόντα, έχουν μετατρέψει το ρίσκο παραγωγής από πιθανότητα σε … βεβαιότητα.
Μέσα σε αυτό το τοπίο ακραίας αβεβαιότητας, ένα κρίσιμο ερώτημα πρέπει να απαντηθεί:
Τι γίνεται με τις τράπεζες;
Καθώς ο αγρότης βλέπει το κράτος να αποδεικνύεται πως δεν μπορεί να εγγυηθεί τη ροή των αγροτικών επιδοτήσεων, οι τράπεζες καλούνται να αποφασίσουν αν θα λειτουργήσουν ως «αμορτισέρ» της κρίσης ή ως επιταχυντής αυτής.. Για δεκαετίες, η τραπεζική χρηματοδότηση του αγροτικού τομέα βασιζόταν σε μια απλή παραδοχή: οι ευρωπαϊκές ενισχύσεις λειτουργούσαν ως η απόλυτη εξασφάλιση.
Οι τράπεζες προχρηματοδοτούσαν το κόστος παραγωγής, γνωρίζοντας ότι οι επιδοτήσεις, συχνά εκχωρημένες απευθείας σε αυτές, θα κάλυπταν το δάνειο. Σήμερα, η παραδοχή αυτή καταρρέει. Η χαοτική κατάσταση όσων αφορά τις αγροτικές επιδοτήσεις, με τις αμφισβητούμενες πληρωμές και τις ατελείωτες καθυστερήσεις, καθιστά τις ενισχύσεις μια αβέβαιη μεταβλητή που φυσικά οι τράπεζες δεν μπορούν πλέον να τις θεωρούν ως μια εξασφάλιση χρηματοδότησης.
- ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Τι σημαίνει η μη πληρωμή των αγροτικών επιδοτήσεων για όλους μας;
Ταυτόχρονα, το κλιματικό ρίσκο έχει αλλάξει «πίστα». Οι τράπεζες δεν καλούνται πλέον να τιμολογήσουν τον κίνδυνο μιας τοπικής χαλαζόπτωσης, αλλά το ρίσκο μιας ολικής καταστροφής της παραγωγής, όπως συνέβη στον θεσσαλικό κάμπο. Όταν η εξασφάλιση (επιδότηση) είναι αβέβαιη και το αντικείμενο της χρηματοδότησης (η παραγωγή) είναι εξαιρετικά ευάλωτο, η πιστοληπτική ικανότητα του μέσου αγρότη καταρρέει. Το αποτέλεσμα είναι η «στρόφιγγα» της χρηματοδότησης να σφίγγει επικίνδυνα.
Η νέα κρίση ρευστότητας δεν βρίσκει τον αγροτικό τομέα σε υγιή βάση. Τον βρίσκει ήδη επιβαρυμένο με σημαντικά μη εξυπηρετούμενα δάνεια από τις προηγούμενες κρίσεις. Η σημερινή ασφυξία έρχεται να επιδεινώσει δραματικά την ικανότητα εξυπηρέτησης αυτών των παλαιότερων οφειλών. Εδώ ανακύπτουν κρίσιμα ερωτήματα όσους διαχειρίζονται τέτοια χαρτοφυλάκια:
- Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο, σιωπηλό κύμα «κοκκινίσματος» αγροτικών δανείων;
- Πώς θα αντιδράσουν; Θα προχωρήσουν σε ρυθμίσεις, αναγνωρίζοντας τη συστημική φύση του προβλήματος, ή θα ενεργοποιήσουν διαδικασίες πλειστηριασμών αγροτικής γης;
Η διαχείριση των αγροτικών μη εξυπηρετούμενων δανείων σε μια περίοδο όπου ούτε οι συνεπείς παραγωγοί δεν μπορούν να εισπράξουν τα δεδουλευμένα τους από το κράτος, αποτελεί ένα τεστ για ολόκληρο το σύστημα διαχείρισης χρέους.
Τελικά πως θα πληρωθεί η Νέα Σπορά;
Το πρόβλημα είναι άμεσο. Ο αγρότης χρειάζεται χρήματα τώρα για να αγοράσει λιπάσματα, σπόρους και καύσιμα για την επόμενη σεζόν. Με τις επιδοτήσεις «παγωμένες», το χρηματοδοτικό κενό είναι τεράστιο. Θα καλύψουν οι τράπεζες αυτό το κενό; Η λογική της διαχείρισης ρίσκου υπαγορεύει πως, αν το κάνουν, θα το κάνουν με πολύ αυστηρότερους όρους, υψηλότερα επιτόκια και μόνο για τις μεγαλύτερες, πιο δομημένες και καθετοποιημένες αγροτικές επιχειρήσεις.
- ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Πώς θα προσελκύσουμε τη νέα γενιά στο αγροτικό επάγγελμα;
Μένει βέβαια να το δούμε και στην πράξη αφού όσο υπάρχουν καθυστερήσεις πληρωμών και ανασφάλεια, τόσο δυσχεραίνει η κατάσταση. Αυτό δημιουργεί ντε φάκτο έναν πρωτογενή τομέα δύο ταχυτήτων:
- Οι Μεγάλοι: Που έχουν πρόσβαση σε τραπεζική χρηματοδότηση και μπορούν να συνεχίσουν.
- Οι Μικρομεσαίοι: Που, χωρίς επιδοτήσεις και χωρίς δάνεια, είτε θα υπο-καλλιεργήσουν (με λιγότερα εφόδια, ρίχνοντας την ποιότητα και ποσότητα) είτε, στη χειρότερη περίπτωση, θα εγκαταλείψουν την παραγωγή.
Ο αγροτικός τομέας κινδυνεύει να βρεθεί εγκαταλελειμμένος και από τους δύο πυλώνες στήριξής του. Η αποτυχία του κράτους να λειτουργήσει ως αξιόπιστος πληρωτής πυροδοτεί μια λογική, αλλά οδυνηρή για γεωργούς και κτηνοτρόφους, αμυντική στάση από τις τράπεζες. Οι τράπεζες καλούνται να διαχειριστούν ένα ρίσκο που δεν προκάλεσαν οι ίδιες.
Χωρίς, όμως, νέα, ευέλικτα χρηματοδοτικά εργαλεία και ένα αξιόπιστο σύστημα κρατικών εγγυήσεων, ο αγρότης είναι καταδικασμένος. Και μαζί του, τίθεται σε κίνδυνο η επισιτιστική ασφάλεια και η οικονομική βιωσιμότητα ολόκληρης της ελληνικής υπαίθρου.
