Μια ιστορική αναδρομή στον ρόλο που έπαιξε η Τράπεζα της Ελλάδος το κρίσιμο πρώτο εξάμηνο του 2015, έκανε ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας Γιάννης Στουρνάρας σε άρθρο του στην Καθημερινή.
Όπως αναφέρει, «το πρώτο εξάμηνο του 2015 ήταν μία από τις κρισιμότερες περιόδους για την ελληνική οικονομία. Ήταν ταυτόχρονα και μια περίοδος που ανέδειξε τον ρόλο και τη συμβολή της Τράπεζας της Ελλάδος, ενός ανεξάρτητου και ιστορικού θεσμού, στη διατήρηση της ευστάθειας του χρηματοπιστωτικού συστήματος και, τελικά, στην παραμονή της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ.
Η άρνηση ορισμένων πολιτικών δυνάμεων να αποδεχτούν ότι η κρίση ήταν κυρίως αποτέλεσμα λανθασμένων επιλογών στην οικονομική πολιτική και ότι τα μνημόνια ήταν μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος, είχε αποπροσανατολίσει από την αρχή την κοινή γνώμη. Δίχασε την ελληνική κοινωνία σε δύο στρατόπεδα, σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς, και έφερε στο προσκήνιο έναν ιδιότυπο λαϊκισμό, καθώς και νέες πολιτικές δυνάμεις, οι οποίες αρνήθηκαν να δουν την πραγματικότητα και στηρίχτηκαν σε μια λαϊκιστική και ακραία ρητορική, εμποδίζοντας την επίτευξη ευρύτερων συναινέσεων προκειμένου να βγει η χώρα από την κρίση. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα μέλος της Ευρωζώνης που παρέμεινε για τόσο μεγάλο διάστημα σε πρόγραμμα προσαρμογής, σε αντίθεση με τις άλλες χώρες-μέλη που ήταν σε πρόγραμμα, αλλά έκλεισαν σύντομα τις εκκρεμότητές τους.
Το δεύτερο εξάμηνο του 2014 η οικονομική δραστηριότητα είχε αρχίσει, για πρώτη φορά μετά από έξι χρόνια, να σημειώνει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και τα «δίδυμα» ελλείμματα είχαν σχεδόν εξαλειφθεί. Μάλιστα, το τρίτο τρίμηνο του 2014 η ελληνική οικονομία ήταν η ταχύτερα αναπτυσσόμενη της Ευρωζώνης. Επιπλέον, εξαιτίας της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας, οι εξαγωγές είχαν αυξήσει το μερίδιό τους στη διεθνή αγορά. Οι περισσότεροι δείκτες ήταν ανοδικοί, η πρώτη απόπειρα εξόδου στις αγορές είχε στεφθεί με επιτυχία και ακόμα πιο σημαντικό ήταν το γεγονός ότι είχαν εδραιωθεί οι προϋποθέσεις για να βγει η Ελλάδα από την κρίση και να βαδίσει στον δρόμο της ανάπτυξης. Η Τράπεζα της Ελλάδος και όλοι οι διεθνείς οργανισμοί προέβλεπαν τότε άνοδο του ΑΕΠ το 2015, με ανάλογες προοπτικές και για το 2016. Τότε ήταν η κατάλληλη ευκαιρία να κλείσει η διαπραγμάτευση, γιατί η διαφορά που χώριζε τις δύο πλευρές ήταν μικρή, δραματικά μικρότερη από τα μέτρα του τρίτου μνημονίου, που ήρθε μετά.
Οι εξελίξεις όμως μετά τον Ιανουάριο του 2015 ανέτρεψαν το θετικό κλίμα που είχε αρχίσει να δημιουργείται στην οικονομία την αμέσως προηγούμενη χρονική περίοδο, και μάλιστα μετά από πολλές προσπάθειες και θυσίες. Αντί να γίνει το αυτονόητο, δηλαδή να συνεχιστούν οι προσπάθειες από εκεί που τις άφησε η προηγούμενη κυβέρνηση και οι οποίες προσπάθειες είχαν αρχίσει να παράγουν ορατά και ουσιαστικά αποτελέσματα, επιχειρήθηκε από τη νέα κυβέρνηση μια διαπραγμάτευση εντελώς διαφορετική, που στηρίχθηκε στη ρήξη, βασισμένη στη λανθασμένη πεποίθηση ότι οι εταίροι της Ελλάδας και οι δανειστές της θα φοβηθούν μια ενδεχόμενη ελληνική χρεοκοπία και την έξοδο της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ. Η πεποίθηση αυτή, όμως, ήταν εντελώς λανθασμένη, διότι το ευρώ είχε ήδη θωρακιστεί απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο ήδη από το 2012, με τη δημιουργία κατάλληλων μέσων πολιτικής, κυρίως με τα προγράμματα SMPs και OMTs της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), τη δημιουργία του EFSF και μετά του (πληρέστερου) ESM, και βεβαίως με την, έστω και ατελή, τραπεζική ένωση. Η χώρα οδηγήθηκε, μέσα από μια αδιέξοδη και ατέρμονη διαπραγμάτευση το πρώτο εξάμηνο του 2015, σε μια παρατεταμένη περίοδο αβεβαιότητας και στις δραματικές εξελίξεις που κορυφώθηκαν στα μέσα του 2015, πρώτα με το διαφαινόμενο αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις και στη συνέχεια με την επιβολή ελέγχων στις αναλήψεις μετρητών και στις μεταφορές κεφαλαίων από τις τράπεζες, αμέσως μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου 2015.
Το ζητούμενο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015 ήταν απλό: η υπογραφή μιας συμφωνίας χρηματοδοτικής στήριξης, ώστε η Ελλάδα να απομακρυνθεί από τον κίνδυνο της πτώχευσης. Η Τράπεζα της Ελλάδος συνέβαλε με όλες τις δυνάμεις της στην επίτευξη αυτού του στόχου, τη στιγμή που τα σύννεφα πύκνωναν πάνω από τη χώρα, και τόνιζε ότι μια τέτοια συμφωνία θα ήταν σε θέση να καλύψει το έδαφος που είχε χαθεί μέσα στους πρώτους μήνες του 2015 με τις ατέρμονες και εν πολλοίς ανερμάτιστες διαπραγματεύσεις, οι οποίες στηρίζονταν σε λανθασμένες παραδοχές για το τι θα πράξουν οι δανειστές.
Καθ' όλο το δύσκολο αυτό εξάμηνο, η Τράπεζα της Ελλάδος επιτέλεσε το καθήκον της, που είναι, με βάση το Καταστατικό της και τους κανόνες του Ευρωσυστήματος, η διαφύλαξη της νομισματικής και χρηματοοικονομικής σταθερότητας και η ενίσχυση της ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος.
Συγκεκριμένα, η Τράπεζα της Ελλάδος:
Ενημέρωνε με έγκυρα στοιχεία την κυβέρνηση, τα πολιτικά κόμματα, καθώς και την κοινή γνώμη με τις Εκθέσεις και τις παρεμβάσεις της. Με τις ανακοινώσεις και τη συμμετοχή της στον δημόσιο διάλογο προσπάθησε να παρουσιάσει την πραγματική κατάσταση με έναν κατανοητό τρόπο, τις συνέπειες μιας αποτυχίας στις διαπραγματεύσεις, καθώς και να προσφέρει σε όλους τους πολίτες αξιόπιστη και έγκαιρη πληροφόρηση σχετικά με τις διαθέσιμες επιλογές και τις συνακόλουθες επιπτώσεις τους. Ιδιαίτερα δραματικές ήταν οι προειδοποιήσεις που υπήρχαν στην Έκθεση της 17ης Ιουνίου 2015, μία ακριβώς ημέρα πριν από το εξίσου δραματικό και τελικά αποτυχημένο Eurogroup του Ιουνίου.
Αντέδρασε άμεσα και με υπεύθυνο τρόπο ώστε να αποφευχθεί, από τις πρώτες κιόλας ημέρες της νέας κυβέρνησης, ενδεχόμενη σύγκρουσή της με την ΕΚΤ, μετά τη δήλωση του τότε υπουργού Οικονομικών προς τον πρόεδρο του Eurogroup, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, ότι η Ελλάδα δεν θα αποπληρώσει τα ομόλογα ANFA's και SMPs του Ευρωσυστήματος.
Απέστειλε μετέπειτα επιστολές, τόσο στον πρωθυπουργό όσο και στους καθ' ύλην αρμόδιους υπουργούς, παρέχοντας στοιχεία για τις συνέπειες μιας αποτυχίας στις διαπραγματεύσεις, ιδιαίτερα στο τραπεζικό σύστημα, και τον κίνδυνο επιβολής κεφαλαιακών ελέγχων (capital controls). Σε ορισμένες περιπτώσεις οι επαφές αυτές έγιναν και διά ζώσης.
Αντιστάθηκε επιτυχώς στις πιέσεις της τότε κυβέρνησης να φορτώσει στις ελληνικές τράπεζες το ρίσκο της χρηματοδότησης του κρατικού ελλείμματος, παραβιάζοντας το όριο αγοράς εντόκων γραμματίων, μετά τη διαφαινόμενη αποτυχία επίτευξης συμφωνίας στο Eurogroup.
Παρείχε χρηματοδότηση στις τράπεζες μέσω του Έκτακτου Μηχανισμού Ρευστότητας (ELA), εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο την απαραίτητη ρευστότητα στην αγορά. Όταν έγινε αντιληπτό ότι οι διαπραγματεύσεις στο Eurogroup δεν πρόκειται να τελεσφορήσουν (όπως τελικά έγινε) και συνεπώς η Ελλάδα δεν θα είχε την κάλυψη προγράμματος, η ΕΚΤ κατάργησε την επιλεξιμότητα των κρατικών ομολόγων ως ενεχύρων για πράξεις χρηματοδότησης των ελληνικών τραπεζών μέσα από τον κανονικό μηχανισμό χρηματοδότησής της. Από το σημείο αυτό και μετά, η παροχή ρευστότητας γινόταν από την ΤτΕ μέσω του ELA.
Φρόντισε για τον εφοδιασμό και του πιο απομακρυσμένου τραπεζικού υποκαταστήματος με τραπεζογραμμάτια. Σε κανένα ATM δεν δημιουργήθηκε πρόβλημα, ειδικά μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος και τις πρώτες ημέρες των capital controls, τότε που όλοι έσπευδαν να κάνουν αναλήψεις.
Συνέβαλε καθοριστικά στην επιτυχή ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, που ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2015, χωρίς να σημειωθεί καμία αναταραχή στο πιστωτικό σύστημα.
Υπέβαλε προτάσεις για την επίλυση του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε συνεργασία με την κυβέρνηση και το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
Συνεργάστηκε αποτελεσματικά με τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (SSM) της ΕΚΤ και ολοκλήρωσε εγκαίρως τον έλεγχο ποιό τητας στοιχείων ενεργητικού (AQR)των τραπεζών.
Συνέβαλε στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων για τους συναλλασσομένους και στήριξε με το προσωπικό και την τεχνογνωσία της τις εργασίες της Επιτροπής Έγκρισης Τραπεζικών Συναλλαγών, μέσω της οποίας χορηγούντο οι άδειες για τη μεταφορά κεφαλαίων στο εξωτερικό.
Παρείχε στήριξη προς το Δημόσιο σε πολλές δραστηριότητές του, παραμένοντας πάντοτε εντός του πλαισίου της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που μεταξύ άλλων ρυθμίζει τις σχέσεις εθνικών κεντρικών τραπεζών και ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. Σε μία από τις κρισιμότερες στιγμές της κρίσης, στις 8 Μαΐου 2015, η Τράπεζα της Ελλάδος παρενέβη στο ΔΝΤ ώστε να πληρωθούν οφειλόμενα χρεολύσια του Ελληνικού Δημοσίου προς το ΔΝΤ από τον λογαριασμό SDR Holdings στο ΔΝΤ.
Το κόστος για την ελληνική οικονομία της διαπραγμάτευσης το πρώτο εξάμηνο του 2015 ήταν πολύ υψηλό. Σε σχετική ομιλία μου στη Βουλή, στην Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων, είχα ισχυριστεί, βασιζόμενος στη σύγκριση των δυναμικών προβολών του δημόσιου χρέους που έκανε το ΔΝΤ αφενός στο τέλος του 2014 και αφετέρου τον Ιούλιο του 2015, ότι το κόστος αυτό ανέρχεται σε 85 δισ. ευρώ περίπου.
Όποια μέθοδο και να χρησιμοποιήσει κάποιος, το κόστος προκύπτει πολύ σημαντικό. Ακόμα και αν αγνοηθούν εντελώς τα δυναμικά στοιχεία, η στατική ανάλυση, δηλαδή ανάλυση σε παρελθόντα χρόνο και με γεγενημένα αποτελέσματα, δείχνει κόστος κοντά στα 50 δισ. ευρώ.
Η σημαντικότερη όμως επίπτωση από τη διαπραγμάτευση του πρώτου εξαμήνου του 2015 ήταν η αβεβαιότητα και η απώλεια της εμπιστοσύνης, που είχε κερδηθεί με πολύ κόπο έως τα τέλη του 2014. Ας μην ξεχνάμε ότι απωλέσθησαν 45 δισ. ευρώ περίπου καταθέσεων, επιβλήθηκαν έλεγχοι κεφαλαίων με σημαντικό πρόσθετο κόστος για την οικονομία, ενώ χρειάστηκαν νέα κεφάλαια για τις τράπεζες. Και αυτά μετά από δύο εκλογικές αναμετρήσεις, ένα δημοψήφισμα και μακρόσυρτες διαπραγματεύσεις χωρίς στόχο και αποτελέσματα. Τα μηνύματα που εξέπεμπε τότε η χώρα ήταν αντιφατικά και προκαλούσαν σύγχυση στους εταίρους της και στις αγορές.
Η συμφωνία της 12ης Ιουλίου 2015, με την ευρεία συναίνεση που διαμορφώθηκε στη Βουλή των Ελλήνων, ανέκοψε τη δυσμενή και αβέβαιη πορεία της οικονομίας κατά το πρώτο εξάμηνο εκείνης της χρονιάς.
Για να κερδηθεί όμως ξανά η εμπιστοσύνη προς την Ελλάδα, απαιτήθηκε πολύς κόπος, μεγάλο κόστος και πολύς χρόνος. Τα μαθήματα αυτής της κρίσιμης περιόδου δεν πρέπει ποτέ να ξεχαστούν».
