Η επερχόμενη Πράξη για την Κυκλική Οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Circular Economy Act – CEA) μπαίνει στο τελικό στάδιο διαμόρφωσης, με τη διαχείριση αποβλήτων, τα δευτερογενή υλικά και τις δημόσιες συμβάσεις να βρίσκονται στο επίκεντρο. Το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο φιλοδοξεί να επιταχύνει τη μετάβαση από το γραμμικό στο κυκλικό μοντέλο, ωστόσο το πραγματικό διακύβευμα δεν βρίσκεται στη στόχευση αλλά στη δυνατότητα ενιαίας εφαρμογής σε όλα τα κράτη-μέλη.
Σε αυτό το σημείο παρεμβαίνει ο Κλάδος Αποβλήτων της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ), καταθέτοντας θέσεις που εστιάζουν στα δομικά κενά του σημερινού πλαισίου: ανισότητες εποπτείας, αποσπασματικούς κανόνες και αυξημένο επενδυτικό ρίσκο.
Ανισότητες εποπτείας και πρόβλημα εφαρμογής
Η εποπτική και ελεγκτική ικανότητα στη διαχείριση αποβλήτων διαφέρει σημαντικά από δήμο σε δήμο και από χώρα σε χώρα. Αυτό μεταφράζεται σε διαφορετικό κόστος συμμόρφωσης και διοικητικές καθυστερήσεις και στρεβλώσεις στην αγορά των κυκλικών υλικών. Το αποτέλεσμα είναι ένα κατακερματισμένο πεδίο, στο οποίο οι επιχειρήσεις καλούνται να λειτουργήσουν με διαφορετικούς κανόνες ανάλογα με τη γεωγραφία.
Η συζήτηση για την CEA, επομένως, δεν αφορά μόνο στόχους ανακύκλωσης ή επαναχρησιμοποίησης, αλλά τη δημιουργία μηχανισμών διακυβέρνησης που να διασφαλίζουν ισονομία και προβλεψιμότητα σε όλη την ΕΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, η ενίσχυση των ανεξάρτητων ρυθμιστικών αρχών αναδεικνύεται ως κρίσιμος παράγοντας ελέγχου και επιτήρησης της αγοράς.
Χωρίς κοινά κριτήρια, δεν υπάρχει ενιαία αγορά υλικών
Ένα από τα πιο «βαριά» σημεία της συζήτησης αφορά τον αποχαρακτηρισμό των αποβλήτων. Η απουσία εναρμονισμένων ευρωπαϊκών κριτηρίων για το πότε ένα υλικό παύει να θεωρείται απόβλητο και μετατρέπεται σε προϊόν δημιουργεί νομικά και διοικητικά εμπόδια. Αυξάνει το κόστος συναλλαγών και περιορίζει την κυκλοφορία δευτερογενών υλικών, ακόμη και όταν αυτά πληρούν τεχνικές προδιαγραφές.
Η θέσπιση δεσμευτικών κριτηρίων σε επίπεδο ΕΕ για βασικά ρεύματα αποβλήτων, όπως τα πλαστικά, τα ελαστικά, τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων και τα υφάσματα, θεωρείται προϋπόθεση για να λειτουργήσει πραγματικά η ενιαία αγορά κυκλικών πρώτων υλών.
Δημόσιες συμβάσεις ως μοχλός αλλά με όρους
Οι δημόσιες συμβάσεις εμφανίζονται ως βασικό εργαλείο πολιτικής, ικανό να δημιουργήσει σταθερή ζήτηση για κυκλικά προϊόντα και υπηρεσίες. Ωστόσο, χωρίς ενιαία πλαίσια παρακολούθησης και τεχνική υποστήριξη των αναθετουσών αρχών, ο κίνδυνος είναι να μετατραπούν σε αποσπαστικές πρακτικές με περιορισμένο αντίκτυπο.
Η ανάγκη για εναρμονισμένους δείκτες απόδοσης και κοινό ευρωπαϊκό σύστημα παρακολούθησης επανέρχεται ως κεντρικό ζητούμενο, ώστε οι δημόσιες συμβάσεις να λειτουργούν με μετρήσιμα αποτελέσματα και όχι ως τυπική συμμόρφωση.
Η χρηματοδότηση και το επενδυτικό ρίσκο
Το χρηματοδοτικό σκέλος αποτυπώνει το πραγματικό μέγεθος της πρόκλησης. Την περίοδο 2019-2023, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων χρηματοδότησε έργα κυκλικής οικονομίας ύψους 3,83 δισ. ευρώ, με το 16% να κατευθύνεται στον τομέα διαχείρισης αποβλήτων. Παρά τη ροή κεφαλαίων, τα έργα κυκλικής οικονομίας εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερους χρόνους απόδοσης και αυξημένο ρίσκο, ειδικά όταν συνδυάζονται με νέες τεχνολογίες και επιχειρηματικά μοντέλα.
Η ύπαρξη δανείων, εγγυήσεων και συμμετοχικού κεφαλαίου δεν αρκεί από μόνη της. Χωρίς σταθερό κανονιστικό περιβάλλον, οι επενδύσεις παραμένουν επιλεκτικές και περιορισμένες.
Τιμολόγηση, κόστος και κοινωνική αποδοχή
Ιδιαίτερη βαρύτητα αποκτά και το ζήτημα της τιμολόγησης των υπηρεσιών διαχείρισης αποβλήτων. Τα τιμολόγια καλούνται να ισορροπήσουν ανάμεσα στην κάλυψη του πραγματικού κόστους λειτουργίας και στη διατήρηση κοινωνικά αποδεκτών χρεώσεων. Η ενσωμάτωση περιβαλλοντικών και κοινωνικών δεικτών στα πλαίσια κόστους και επενδύσεων αντιμετωπίζεται ως εργαλείο πολιτικής, που μπορεί να κατευθύνει συμπεριφορές και να περιορίσει μη βιώσιμες πρακτικές.
Όπως επισημαίνει η ΡΑΑΕΥ, η επιτυχία της Πράξης για την Κυκλική Οικονομία δεν θα κριθεί από το εύρος των στόχων, αλλά από την ικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εφαρμόσει ενιαίους, λειτουργικούς και προβλέψιμους κανόνες σε όλα τα κράτη-μέλη. Η απουσία κοινών κριτηρίων, αξιόπιστης εποπτείας και σταθερού ρυθμιστικού πλαισίου αυξάνει το επενδυτικό ρίσκο και υπονομεύει τη δημιουργία πραγματικής ενιαίας αγοράς για τα δευτερογενή υλικά. Σε αυτό το πλαίσιο, το στοίχημα της κυκλικής οικονομίας μετατοπίζεται από τη διακήρυξη προθέσεων στη σκληρή δοκιμασία της εφαρμογής.
