Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δημοσιεύει νέες οδηγίες προς τις χώρες-μέλη, αναφορικά με την αντιμετώπιση των άμεσων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων από τις αιφνίδιες και σοβαρές περικοπές που έχει υποστεί η εξωτερική του χρηματοδότηση, για τη διενέργεια ζωτικών προγραμμάτων υγείας. Οι νέες περικοπές– επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ- προκαλούν σοβαρές διαταραχές στην παροχή βασικών υπηρεσιών υγείας σε πληθώρα χωρών στον πλανήτη.
Σε νέο οδικό χάρτη που συντάσσει ο ΠΟΥ, με τίτλο «Αντιδρώντας στην έκτακτη ανάγκη χρηματοδότησης της υγείας: Άμεσα μέτρα και μακροπρόθεσμες αλλαγές», ο Οργανισμός παρέχει επιλογές πολιτικής υγείας για τις χώρες-μέλη, που πλήττονται, ώστε να αντιμετωπίσουν τους ξαφνικούς χρηματοπιστωτικούς κλυδωνισμούς, που προκαλούνται από αυτές τις δραστικές περικοπές. Παράλληλα, ενισχύει την προσπάθεια βιώσιμης χρηματοδότησης των Εθνικών Συστημάτων Υγείας.
Περικοπές έως 40% στην χρηματοδότηση των προγραμμάτων υγείας
Η εξωτερική στήριξη που προσφέρει ο ΠΟΥ στον τομέα της υγείας προβλέπεται να μειωθεί κατά 30% έως 40% το 2025 σε σύγκριση με το 2023, γεγονός που επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στις υγειονομικές υπηρεσίες των χωρών χαμηλού και μεσαίου κατά κεφαλήν εισοδήματος.
Τα δεδομένα έρευνας του ΠΟΥ από 108 χώρες χαμηλού και μεσαίου κατά κεφαλήν εισοδήματος, που συλλέχθηκαν τον Μάρτιο του 2025 δείχνουν ότι οι περικοπές χρηματοδότησης έχουν μειώσει την παροχή κρίσιμων υπηρεσιών υγείας, συμπεριλαμβανομένης της μητρικής φροντίδας, του προληπτικού εμβολιασμού, της ετοιμότητας και της αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών στον τομέα της υγείας, καθώς και της επιτήρησης λοιμωδών ασθενειών, σε ποσοστό έως και 70% σε ορισμένες χώρες.
Επιπλέον, περισσότερες από 50 χώρες αναφέρουν μαζικές απώλειες θέσεων εργασίας υγειονομικών και σημαντικές διαταραχές στα προγράμματα κατάρτισης των εργαζομένων στον τομέα της υγείας. Συνεπώς, ταυτόχρονα μειώνεται ο αριθμός των εργαζομένων και πλήττεται η κατάρτισή των εναπομεινάντων επαγγελματιών υγείας, σε ένα διπλό χτύπημα, για την πρόσβαση στην περίθαλψη και την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας.
Οι ξαφνικές και απρογραμμάτιστες περικοπές στην οικονομική στήριξη έχουν πλήξει σκληρά πολλές χώρες, κοστίζοντας ζωές και θέτοντας σε κίνδυνο τα οφέλη στον τομέα της υγείας που έχουν κερδηθεί με κόπο τις τελευταίες δεκαετίες.
Ωστόσο, σε κάθε κρίση κρύβεται πάντα μια ευκαιρία και στην προκειμένη περίπτωση υπάρχει μια ευκαιρία για τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος να περιορίσουν την εξάρτηση τους από την οικονομική βοήθεια και να στραφούν στην βιώσιμη αυτονομία και ανάπτυξη, βασισμένη σε εγχώριους πόρους. Να αποκτήσουν δηλαδή πιο βιώσιμα συστήματα υγείας.
Οι νέες οδηγίες του ΠΟΥ θα βοηθήσουν τις χώρες να κινητοποιήσουν, να κατανείμουν, να ιεραρχήσουν και να χρησιμοποιήσουν καλύτερα τα ίδια κεφάλαιά τους για να υποστηρίξουν την παροχή υπηρεσιών υγείας που προστατεύουν τους πιο ευάλωτους, όπως επισημαίνει ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ, Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus.
Οι νέες περικοπές χρηματοδότησης για το 2025 επιδεινώνουν τις μακροχρόνιες προκλήσεις χρηματοδότησης της υγείας για τις χώρες χαμηλού και μεσαίου κατά κεφαλήν εισοδήματος, συμπεριλαμβανομένων των αυξανόμενων χρεών, του πληθωρισμού, της οικονομικής αβεβαιότητας, των υψηλών άμεσων δαπανών, της συστηματικής υποχρηματοδότησης του προϋπολογισμού και της μεγάλης εξάρτησης από την εξωτερική βοήθεια. Σε αυτούς τους παράγοντες θα πρέπει να προστεθούν και οι νέες ανάγκες που δημιουργούνται από ακραία καιρικά φαινόμενα, καθώς και από την αναζωπύρωση αναδυόμενων λοιμώξεων και την εμφάνιση νέων παθογόνων εξαιτίας της εξελισσόμενης κλιματικής κρίσης.
Η δαπάνη υγείας αποτελεί επένδυση
Οι νέες οδηγίες του ΠΟΥ προτρέπουν τις Κυβερνήσεις να καταστήσουν την υγεία πολιτική και δημοσιονομική προτεραιότητα στους κρατικούς προϋπολογισμούς, ακόμη και σε περιόδους κρίσης, θεωρώντας τις δαπάνες για την υγεία όχι ένα κόστος που πρέπει να συγκρατηθεί, αλλά μια επένδυση στην κοινωνική σταθερότητα, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την οικονομική ανθεκτικότητα.
Από την εγχώρια επιστημονική κοινότητα, ο Κώστας Αθανασάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ) επισημαίνει ότι οι δαπάνες υγείας πρέπει να αντιμετωπίζονται ως επένδυση και όχι με την στείρα λογική της δαπάνης, καθώς είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ευζωία του κάθε λαού, το ΑΕΠ της εκάστοτε χώρας και έχουν υψηλή ανταποδοτικότητα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα προγράμματα εμβολιασμού, όπου για κάθε 1 ευρώ που δαπανά ο κρατικός προϋπολογισμός, επιστρέφονται ως εξοικονόμηση από 8-24 ευρώ.
Οι βασικές συστάσεις του ΠΟΥ
Ο Οδικός Χάρτης του ΠΟΥ περιλαμβάνει συστάσεις πολιτικής δράσης που αφορούν στους εξής πυλώνες: Πρώτον, να δοθεί προτεραιότητα στις υπηρεσίες υγείας στις οποίες έχουν πρόσβαση οι πολίτες που ανήκουν στα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα. Επίσης, να προστατευτούν οι προϋπολογισμοί υγείας και η χρηματοδότηση των βασικών υπηρεσιών υγείας. Να βελτιωθεί, παράλληλα, η αποδοτικότητα του συστήματος υγείας μέσω καλύτερων προμηθειών, μειωμένων γενικών εξόδων και στρατηγικών αγορών.
Επίσης να ενσωματωθούν στα Συστήματα Υγείας τα ολοκληρωμένα μοντέλα παροχής υπηρεσιών που βασίζονται στην ΠΦΥ, με την ενσωμάτωση εξωτερικά χρηματοδοτούμενων υπηρεσιών για συγκεκριμένες ασθένειες. Τέλος, να αξιοποιηθεί το εργαλείο της αξιολόγησης των τεχνολογιών υγείας, ώστε κάθε ευρώ ή δολάριο που δαπανάται να πιάνει τόπο.
Παραδείγματα καλής πρακτικής
Αρκετές χώρες έχουν ήδη λάβει αποφασιστικά μέτρα για την ενίσχυση των συστημάτων υγείας τους και την προστασία των προγραμμάτων με βασικές υπηρεσίες υγείας. Έτσι, η Κένυα, η Νιγηρία και η Νότια Αφρική έχουν ήδη διαθέσει πρόσθετα κονδύλια του κρατικού προϋπολογισμού για την υγεία ή αναμένουν την έγκριση του κοινοβουλίου για περαιτέρω αυξήσεις.
Η Νιγηρία αύξησε τον προϋπολογισμό της για την υγεία κατά 200 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για να αντισταθμίσει τα ελλείμματα βοήθειας, επενδύοντας περισσότερα χρήματα στον εμβολιασμό, την αντιμετώπιση επιδημιών και τη διενέργεια προγραμμάτων υψηλής προτεραιότητας (για ευάλωτες ομάδες).
Η Γκάνα προχώρησε σε άρση του ανώτατου ορίου του ειδικού φόρου κατανάλωσης για τον εθνικό οργανισμό ασφάλισης υγείας, με αποτέλεσμα την αύξηση του προϋπολογισμού στην υγεία κατά 60%. Επίσης, δρομολόγησε ένα τολμηρό πλαίσιο για τον επαναπροσδιορισμό της παγκόσμιας διακυβέρνησης, της χρηματοδότησης και των συνεργασιών στον τομέα της υγείας και της ανάπτυξης που ονομάζεται «Accra Reset».
Τέλος, η Ουγκάντα έχει χαράξει μια σαφή πολιτική ατζέντα για την ολοκλήρωση των υπηρεσιών και των προγραμμάτων υγείας, με στόχο τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και τη διατήρηση της παροχής των υπηρεσιών, χωρίς τον κίνδυνο περικοπών.
Οι νέες οδηγίες βασίζονται στη δέσμευση του ΠΟΥ για καθολική κάλυψη υγείας, που στηρίζεται στο ολοκληρωμένο και ισχυρό δίκτυο υπηρεσιών πρωτοβάθμιας υγείας (ΠΦΥ). Ο οδικός χάρτης ευθυγραμμίζεται και με τις υφιστάμενες εντολές της Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας, συμπεριλαμβανομένων των ψηφισμάτων για την «Ενίσχυση της χρηματοδότησης της υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο» και την «Οικονομία της υγείας για όλους».
Ο ΠΟΥ και οι εταίροι του δεσμεύονται να παρέχουν τεχνική υποστήριξη, δεδομένα και εκπαίδευση για τη διαχείριση των κρίσεων χρηματοδότησης της υγείας σε κάθε χώρα, μέσω και του νέου Κόμβου Γνώσης UHC.
Πρόκειται για μια συνεργασία του ΠΟΥ με την κυβέρνηση της Ιαπωνίας και την Παγκόσμια Τράπεζα, που πρόκειται να τεθεί σε λειτουργία τον Δεκέμβριο του 2025.
