Το φαινόμενο των ελλείψεων στα φάρμακα και ειδικότερα των κρίσιμων ελλείψεων σε φάρμακα δεν περιορίζεται στην πατρίδα μας. Αποτελεί ένα πανευρωπαϊκό, διαχρονικό, πολυπαραγοντικό πρόβλημα το οποίο απασχολεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ), με το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο να αναζητά τις βαθύτερες αιτίες του και αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισής του.
Στην ειδική έκθεση 19/2025, που συνέταξε, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο διαπιστώνει πως τα μέτρα που έχει λάβει έως τώρα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον περιορισμό των ελλείψεων σε ευρείας χρήσεις και κρίσιμα φάρμακα είχαν μεν προστιθέμενη αξία αλλά δεν κατάφεραν να εξαλείψουν τα διαρθρωτικά προβλήματα.
Μολονότι οι συννομοθέτες είχαν ζητήσει ήδη από το 2017 την ενίσχυση της εντολής του EMA ώστε να περιλαμβάνει όλες τις ελλείψεις, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έλαβε μόλις το 2022 εντολή να υποστηρίξει τα κράτη μέλη στην προετοιμασία για ενδεχόμενες ελλείψεις και στην αντιμετώπισή κατά τη διάρκεια υγειονομικής κρίσης. Επιπλέον μόλις το 2023 η Επιτροπή πρότεινε την ανάθεση στον EMA εντολής που να αφορά όλες τις κρίσιμες ελλείψεις στην ΕΕ. Για τη βελτίωση της κατάστασης, δημιουργήθηκε το 2024 μια ευρωπαϊκή πλατφόρμα παρακολούθησης των ελλείψεων, στην οποία ωστόσο χρειάζεται να προστεθούν ακόμη πολλές λειτουργίες για να μπορεί να χρησιμοποιείται πλήρως
Μεταξύ των βασικών προτάσεων που έχουν τεθεί στο τραπέζι για την αντιμετώπιση του φαινομένου βρίσκεται λοιπόν η δημιουργία μίας ενιαίας ευρωπαϊκής πλατφόρμας δεδομένων (πλήρους λειτουργίας). Πρόκειται για ένα ισχυρό «εργαλείο», στο οποίο τα δεδομένα θα παρέχονται βάσει νόμου, (δηλαδή με υποχρεωτικό χαρακτήρα) και όχι από εθελοντική και προαιρετική πρωτοβουλία της φαρμακοβιομηχανίας και του εκάστοτε κράτους.
Δυστυχώς, αναφορικά με την δημιουργία και την λειτουργία σε πλήρη ισχύ της ενιαίας ευρωπαϊκής πλατφόρμας δεδομένων (του φαρμακευτικού αποθέματος κάθε χώρας, των κρίσιμων φαρμάκων και των ελλείψεων) βρισκόμαστε ακόμα σε πρώιμο στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας. Η Ευρώπη οφείλει να επισπεύσει τις διαδικασίες ώστε να μπορέσει να καταγραφεί στο άμεσο μέλλον ορατή βελτίωση στον τομέα των ελλείψεων σε φαρμακευτικά σκευάσματα, που έχουν δυσμενή επίπτωση στην υγεία των ασθενών, ενώ επιβαρύνουν και τις δαπάνες υγείας, μέσω της αποσταθεροποίησης και επιδείνωσης των νοσημάτων τους.
Αντιβιοτικά και παυσίπονα στο «μάτι του κυκλώνα»
Ελλείψεις φαρμάκων υπάρχουν διαχρονικά, αλλά το φθινόπωρο- χειμώνα του 2023 άγγιξαν επίπεδα ρεκόρ, όπου καταγράφηκαν πρωτοφανείς ελλείψεις σε αντιβιοτικά (με πρώτο στην λίστα την αμοξυκιλλίνη), παυσίπονα και αντιπυρετικά, άλλα παιδιατρικά σκευάσματα καθώς και αναισθησιολογικά και ογκολογικά φάρμακα. Το φαινόμενο είναι δύσκολο στην αντιμετώπιση του, καθώς είναι πολυπαραγοντικό. Οι βασικές αιτίες που τροφοδοτούν τις φαρμακευτικές ελλείψεις περιλαμβάνουν καταρχάς τις μεγάλες διακυμάνσεις στις τιμές των φαρμάκων, με το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο να «ακούει» την πρόταση για μια φιξ καθορισμένη τιμή ανά σκεύασμα σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες, αλλά να μην τη θεωρεί ρεαλιστική προοπτική. Τα γενόσημα φάρμακα είναι πιο φθηνά και μάλιστα σε ορισμένες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, που οι τιμές είναι πολύ χαμηλές, (π.χ. Ρουμανία) δεν υπάρχει πλέον στην παραγωγική βιομηχανία κίνητρο για να συνεχίσει η παραγωγή τους οπότε αντικαθίσταται από ακριβότερα (υποκατάσταση)-κάτι που το έχουμε βιώσει και στην Ελλάδα.
«Οι ελλείψεις φαρμάκων μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις για τους ασθενείς, υπονομεύουν τη δημόσια υγεία και κοστίζουν ακριβά για τους γιατρούς, τα φαρμακεία αλλά για και ολόκληρη τη χώρα κάθε φορά», δήλωσε ο Klaus Heiner Lehne, Μέλος του ΕΕΣ και επικεφαλής του ελέγχου. «Η ΕΕ χρειάζεται ένα αποτελεσματικό φάρμακο για να θεραπεύσει τις κρίσιμες ελλείψεις και να ξεριζώσει τα βαθύτερα αίτιά τους. Πέραν όλων των άλλων, είναι και θέμα ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας» πρόσθεσε.
Μεγάλες διακυμάνσεις στις τιμές των φαρμάκων
Τα καινοτόμα φάρμακα που βρίσκονται σε καθεστώς προστασίας πατέντας είναι κατά πολύ ακριβότερα και σε σύγκριση με την Ευρώπη, η Αμερική διαθέτει έως και 30% φθηνότερα τα γενόσημα, αλλά πολύ πιο ακριβά τα καινοτόμα. Στις αιτίες των φαρμακευτικών ελλείψεων συμμετέχει και η αποβιομηχάνιση της Ευρώπης. Στη δεδομένη συγκυρία οι μεγάλες παραγωγικές μονάδες βρίσκονται στην Κίνα και την Ινδία, δηλαδή στην Ασία-γεγονός που αποτελεί αναπτυξιακή ευκαιρία για την Ελλάδα, η οποία διαθέτει ισχυρή εγχώρια φαρμακοβιομηχανία και μπορεί να καταστήσει την πατρίδα μας κόμβο παραγωγής φαρμάκων και hub καινοτομίας της ΝΑ Ευρώπης. Στο φαινόμενο των ελλείψεων στα φάρμακα, συμμετέχουν και οι παράλληλες εξαγωγές, που έχουν αποτελέσει για χρόνια πληγή στην Ελλάδα και εντείνουν τις ελλείψεις σε εκείνες τις χώρες (σαν την πατρίδα μας) που οι τιμές των φαρμάκων είναι χαμηλές, οπότε υπάρχει ισχυρό κίνητρο για την εξαγωγή τους σε άλλα κράτη όπως η Γαλλία και η Γερμανία που οι τιμές τους είναι πολλαπλάσιες.
Ελλείψεις σε 136 κρίσιμα σκευάσματα κατέγραψε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων
Στο διάστημα Οκτώβρης του 2023-Οκτώβρη του 2024 αναφέρθηκαν στον ΕΜΑ ελλείψεις 136 κρίσιμων φαρμάκων που αφορούσαν και τα ράφια των ιδιωτικών φαρμακείων και τα νοσοκομειακά φάρμακα. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω στα βασικά φάρμακα που κατέγραψαν τις μεγαλύτερες και πιο παρατεταμένες ελλείψεις περιλαμβάνονται τα αντιβιοτικά, τα παυσίπονα και αντιπυρετικά, τα αναισθησιολογικά, κάποια ογκολογικά, όπως και παιδιατρικά σκευάσματα (κυρίως για αναπνευστικές παθήσεις και εισπνεόμενα), φάρμακα για το διαβήτη, καρδιολογικά και οφθαλμολογικά κολλύρια.
Υποχρεωτική εφαρμογή νομικού πλαισίου, για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο
Μέχρι τώρα η παροχή δεδομένων- για τις ελλείψεις και την εφοδιαστική αλυσίδα- στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ) από τις φαρμακευτικές εταιρείες, ανά κράτος παραμένει μια προαιρετική και εθελοντική διαδικασία, χωρίς υφιστάμενο νομικό πλαίσιο. Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο προτείνει να καταστεί η διαδικασία υποχρεωτική και να δημιουργηθεί ένα πλήρες πλαίσιο επιβολής και λειτουργίας του νόμου. Επίσης η αντιμετώπιση των ελλείψεων να αναχθεί σε μείζονος σημασίας στρατηγική για την ασφάλεια και την αυτονομία κάθε χώρας.
Οι προτάσεις του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου έχουν συμβουλευτικό χαρακτήρα και εναπόκειται στις κυβερνήσεις των Ευρωπαϊκών κρατών να νομοθετήσουν με γνώμονα αυτές και να φροντίσουν να εφαρμοστεί η νομοθεσία, ώστε οι ελλείψεις να εντοπίζονται έγκαιρα και να γίνονται παρεμβάσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα, για να καλυφθούν, χωρίς αυτές οι παρεμβάσεις να είναι σε βάρος άλλων κρατών. Αναφορικά με το πως θα διαμορφωθούν οι κρίσιμες ελλείψεις φαρμάκων φέτος (το φθινόπωρο και τον χειμώνα), το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο απάντησε ότι δεν διαθέτει μια μαγική κρυσταλλική σφαίρα για να «διαβάσει» το μέλλον, αλλά εκτιμά ότι οι ελλείψεις φαρμάκων θα είναι παρόμοιες ή και χειρότερες σε σύγκριση με το 2024. Τον Μάρτιο του 2025, η Επιτροπή πρότεινε μια βιομηχανική πολιτική για τα φάρμακα μέσω πράξης για τα φάρμακα κρίσιμης σημασίας, με στόχο τη βελτίωση της παραγωγής και του εφοδιασμού με φάρμακα κρίσιμης σημασίας εντός της ΕΕ. Τα συγκεκριμένα μέτρα της ΕΕ για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων τρωτών σημείων της αλυσίδας εφοδιασμού θα εξαρτηθούν από τη θέσπιση και την εφαρμογή της προτεινόμενης νομοθεσίας.
