Του Γιάννη Υφαντόπουλου*
Ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» υποστηρίζει ότι «Η Ευζωία είναι το ύψιστο αγαθό και ο τελικός σκοπός του ανθρώπου» Ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» αναφέρει ότι «Το ΕΥΖΗΝ είναι η ΕΥΖΩΙΑ της Ψυχής». Στο ίδιο πνεύμα η 70η Σύνοδος του ΟΗΕ στον τρίτο στόχο για την βιώσιμη ανάπτυξη των αναπτυγμένων και υπανάπτυκτων χωρών της υφηλίου προτείνει την «εξασφάλιση υγιούς ζωής και την προώθηση της ευημερίας για όλους σε όλες τις ηλικίες».
Στο άρθρο αυτό θα συνδυάσουμε διαφορετικές ιστορικές πηγές με τις επιστήμες της δημόσιας υγείας και των οικονομικών της υγείας για να εξετάσουμε τη διαχρονική εξέλιξη της επιβίωσής μας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Επιπλέον θα αποτολμήσουμε κάποιες προβλέψεις για την Ευζωία μας το 2050.
Ιστορική Αναδρομή
Κατά την αρχαιότητα, πολλές ιστορικές πηγές από την Αίγυπτο, την Ελλάδα και τη Ρώμη εκτιμούν την μακροζωία να κυμαίνεται από 20 έως 35 χρόνια. Οι πόλεμοι, οι μολυσματικές ασθένειες, ο υποσιτισμός και τα υψηλά ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας καταγράφονται ως οι κύριοι παράγοντες για τη σύντομη διάρκεια ζωής. Τον Μεσαίωνα (500–1500 μ.Χ.) οι μεγάλοι δολοφόνοι όπως ο Μαύρος Θάνατος (πανούκλα) είχαν σημαντικό αντίκτυπο στη μείωση του πληθυσμού. Το προσδόκιμο ζωής κυμάνθηκε γύρω στα 30 με 40 χρόνια.
Με την εγκαθίδρυση της αγροτικής επανάστασης, (1500-1800) η βελτίωση στη διατροφή και τις συνθήκες υγιεινής αύξησαν το προσδόκιμο ζωής στα 30 έως 40 χρόνια. Η Βιομηχανική Επανάσταση (18ος–19ος αιώνας) βελτίωσε κατά 10 χρόνια το προσδόκιμο ζωής φθάνοντας στα 40-50 χρόνια. Τον 20ον αιώνα η πρόοδος στην ιατρική, στην υγιεινή, στη διατροφή τις συνθήκες διαβίωσης, στις μεταρρυθμίσεις των συστημάτων υγείας για καθολική κάλυψη του πληθυσμού διπλασίασαν το προσδόκιμο ζωής ξεπερνώντας τα 70 χρόνια. Ο 21ος αιώνας και η ψηφιακή επανάσταση συνέβαλε μεν στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης στα 85 χρόνια για τις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά ταυτόχρονα επιδείνωσε τις ανισότητες υγείας ανάμεσα σε φτωχούς και πλούσιους καθώς και ανάμεσα στα δημοκρατικά και ολιγαρχικά πολιτικά καθεστώτα Το χάσμα επιβίωσης μεταξύ των εθνών έφτασε τα 33,5 χρόνια το 2022. Η μικρότερη τιμή στο προσδόκιμο επιβίωσης καταγράφηκε στο Τσαντ, τη Νιγηρία και την Κεντρική Αφρική (52,5 χρόνια) και η υψηλότερη στο Μονακό, το Χονγκ Κονγκ και την Ιαπωνία. (86 χρόνια).
Ευζωία και προσδόκιμο επιβίωσης
Ένας δείκτης της ευζωίας ενός πληθυσμού είναι το προσδόκιμο επιβίωσης που μετρά την μακροβιότητα των πολιτών και έχει χρησιμοποιηθεί ευρύτατα σε πολλές έρευνες. Εξετάζοντας την διαχρονική εξέλιξη της μακροβιότητας των Ελλήνων (μπλε σκιασμένη γραμμή στην εικόνα 1) για την περίοδο των τελευταίων 62 χρόνων (1960-2022) σε σύγκριση με τον μέσο όρο των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ορισμένων χωρών της Κεντροανατολικής Ευρώπης παρατηρούμε μια σημαντική βελτίωση της κατάστασης υγείας των Ελλήνων σε σχέση με τον μέσο Ευρωπαίο πολίτη. Την χρονική περίοδο 1960-2019 οι Έλληνες κέρδισαν 12,4 χρόνια επιβίωσης έναντι 12,3 στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 (μέσος όρος), 10,2 στην Πολωνία και 9,8 στην Ρουμανία. Οι παράγοντες που συνέβαλαν στην αύξηση αυτή είναι πολλοί και ποικίλλουν από Χώρα σε Χώρα ανάλογα με το πολιτικό καθεστώς, την οργανωτική δομή, τις μεταρρυθμίσεις, την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης και τους ρυθμούς κοινωνικό οικονομική ανάπτυξης.
Επιβίωση και Πολιτικός κύκλος
Είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε περαιτέρω, την επίδραση των πολιτικών εξελίξεων στους δείκτες υγείας. Η Ελλάδα πριν την προσχώρησή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, (την τότε ΕΟΚ,} παρουσίαζε χαμηλότερα επίπεδα προσδόκιμου επιβίωσης σε σχέση με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μετα την δικτατορία, και την επαναεγκαθίδρυση της δημοκρατίας στη Χώρα μας, σε συνδυασμό με την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, αυξήθηκε και το προσδόκιμο επιβίωσης ξεπερνώντας τον μέσο όρο των 27 Ευρωπαϊκών Κρατών Μελών. (βλ εικόνα 1). Στον αντίποδα βρέθηκαν οι Χώρες της Ανατολικής Ευρώπης με σημαντικές αποκλείσεις από την γενικότερη τάση επιβίωσης των υπολοίπων Χωρών της Δυτικής και Νότιας Ευρώπης. Ενδιαφέρον παράδειγμα μελέτης αποτελεί η Ρουμανία όπου λόγω του ολοκληρωτικού καθεστώτος του Τσαουσέσκου, οι δείκτες επιβίωσης παρουσίασαν στασιμότητα και σημαντικές αποκλείσεις από τον μέσο όρο των ΕΕ-27. Οι Ρουμάνοι «πλήρωσαν με την ζωή τους» το καθεστώς αυτό, χάνοντας πολύτιμα χρόνια επιβίωσης. Μετα την ένταξη της Ρουμανίας και της Πολωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε σημαντικά παρουσιάζοντας εντυπωσιακές συγκλίσεις με τις υπόλοιπες Χώρες της ΕΕ-27. Η προσχώρηση στην «Ευρωπαϊκή Οικογένεια» συνέβαλλε στην εξωστρέφεια, στο άνοιγμα της οικονομίας και στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης λόγω της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.
Ωστόσο, ό,τι κερδήθηκε σε όρους διαβίωσης της τελευταίας δεκαετίας απολέσθηκε λόγω της επιδημίας του COVID-19 μέσα στα τελευταία 2 χρόνια. Η Ελλάδα έχασε 1,5 έτος, η Πορτογαλία 0,4 χρόνια, η Πολωνία 2,4, η Ρουμανία 2,8 και ο μέσος Ευρωπαίος 1,2 χρόνια από την ζωή του.
Προβλέψεις για το 2050
Το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής προβλέπεται να αυξηθεί σημαντικά έως το 2050, κυρίως λόγω των συνεχιζόμενων εξελίξεων στη δημόσια υγεία, την ιατρική, την τεχνητή νοημοσύνη, και την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη. Το παγκόσμιο προσδόκιμο επιβίωσης θα αυξηθεί από 73,6 χρόνια το 2022 σε 78,1 έτη το 2050. (Αύξηση κατά 4,5 έτη) Οι γυναίκες θα φθάσουν τα 80,5 έτη και οι άνδρες τα 76 έτη.
Στην Ελλάδα από μελέτες μας που έχουν εκπονηθεί στο Πανεπιστήμιο Αθηνών προβλέπεται ότι το προσδόκιμο ζωής θα αυξηθεί από 79 χρόνια για τους άνδρες το 2024 στα 84 χρόνια το 2050 και από 83 χρόνια στις γυναίκες το 2024 θα φθάσουν στα 87 χρόνια το 2050. Η ευεξία στην Ελλάδα του 2050 θα έχει μεταμορφωθεί σημαντικά, Οι βασικές πτυχές αύξησης της μακροζωίας στην Ελλάδα θα αποδοθούν1) στην πρόληψη και πρώιμη ανίχνευση των χρόνιων παθήσεων (καρδιαγγειακών, αναπνευστικών, καρκίνων ) 2) στην ψηφιακή και τεχνολογική μεταμόρφωση του συστήματος υγείας με την εφαρμογή της Τηλεϊατρικής και της Τεχνητής Νοημοσύνης στη διάγνωση και πρόληψη, στην εξατομικευμένη φροντίδα και στην επιτάχυνση ανακάλυψης νέων θεραπειών και φαρμάκων.3) στην κλιματική αλλαγή και τα κύματα καύσωνα που ζούμε ήδη αυτές τις μέρες και 4) στην ολιστική προσέγγιση της σωματικής και ψυχικής υγείας με έμφαση στην Μεσογειακή Διατροφή και στη φυσική δραστηριότητα.
Η Υγεία και η Ευεξία στην Ελλάδα το 2050 θα χαρακτηρίζονται από ένα πιο τεχνολογικά προηγμένο, εξατομικευμένο και προληπτικό σύστημα φροντίδας. Ωστόσο, η διαχείριση του γηράσκοντοςπληθυσμού και η αντιμετώπιση των χρόνιων παθήσεων θα αποτελέσουν την κεντρική πρόκληση, απαιτώντας συνεχή προσαρμογή, καινοτομία και επενδύσεις για να εξασφαλιστεί ότι οι Έλληνες θα ζουν όχι μόνο περισσότερο, αλλά και με καλύτερη ποιότητα ζωής.
*Ο καθηγητής Γιάννης Υφαντόπουλος (D.Phil.) είναι ένας ιδιαίτερα αναγνωρισμένος Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας του ΕΚΠΑ στην Ελλάδα και το Εξωτερικό. Πρόσφατα αναγορεύθηκε Επίτιμος Καθηγητής του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ) και αξιολογήθηκε από το πανεπιστήμιο Stanford των ΗΠΑ μεταξύ του 2% των επιφανέστερων οικονομολόγων παγκοσμίως. Έχει εκτεταμένη ερευνητική δραστηριότητα και συμβουλευτική εμπειρία σε Διεθνείς Οργανισμούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ΟΟΣΑ και Π.Ο.Υ.
