Η γενικευμένη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή, πέρα από την απώλεια ζωών, ειδικά των αθώων θυμάτων στον άμαχο πληθυσμό, τον λιμό, τις μεταναστευτικές ροές, το δράμα των ανθρώπων που ξεριζώνονται από τον τόπο τους, τις τεράστιες γεωπολιτικές και οικονομικές συνέπειες, έχει σημαντικές επιπτώσεις και στη δημόσια υγεία στον παγκοσμιοποιημένο πλέον πλανήτη μας.
Διαχρονικά, οι εμπόλεμες συρράξεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την αναζωπύρωση ξεχασμένων και αναδυόμενων λοιμώξεων, καθώς καταρρέουν οι δομές υγείας, επιδεινώνονται οι συνθήκες υγιεινής και διακόπτονται τα προγράμματα προληπτικού εμβολιασμού, με συνέπεια εκατομμύρια παιδιά κι ενήλικες να μην λαμβάνουν τις απαιτούμενες δόσεις εμβολίων και κατ’ αυτόν τον τρόπο να διαρρηγνύεται η ανοσία της αγέλης. Μελέτες του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Λοιμωδών Νοσημάτων (ECDC), του Αμερικανικού Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας (NIH) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO)φανερώνουν ότι μέχρι και νοσήματα που είχαν σχεδόν εξαλειφθεί σαν την πολιομυελίτιδα, επανακάμπτουν σε περιοχές-εστίες πολέμου.
Σε μια μελέτη μετανάλυσης 51 κλινικών ερευνών που καλύπτουν 13 λοιμώδη νοσήματα και συγκεκριμένα το AIDS/HIV, την ηπατίτιδα Β, τη φυματίωση, την χολέρα, τον κορονοϊό Sars Cov2, τον Έμπολα, την πολιομυελίτιδα, την ελονοσία, τη λεισμανίωση, την ιλαρά, την διφθερίτιδα, τον δάγκειο πυρετό και την οξεία βακτηριακή μηνιγγίτιδα, σε περιοχές με εμπόλεμες συρράξεις στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αφρική, από τον Οκτώβριο του 2023 μέχρι και το τέλος του 2024, καταδεικνύουν τους παράγοντες που ευθύνονται κυρίως για την επανεμφάνιση και αυξημένη διασπορά των λοιμωδών νοσημάτων, εκεί που αναζωπυρώνονται οι φλόγες του πολέμου.
Σε αυτούς τους παράγοντες περιλαμβάνεται οι εκτοπισμοί πληθυσμών η καταστροφή ζωτικών δομών του κράτους η δυσλειτουργία και οι ελλείψεις που αντιμετωπίζουν τα νοσοκομεία σε ανθρώπινο δυναμικό καθώς και υλικοτεχνολογικό και φαρμακευτικό απόθεμα κι εξοπλισμό, η διακοπή των προληπτικών προγραμμάτων-μεταξύ των οποίων των παιδιατρικών εμβολισμών ρουτίνας- τα εμπόδια, που συναντούν οι πολίτες αναφορικά με την πρόσβασή τους σε δομές υγείας, οι τραγικές συνθήκες υγιεινής που επικρατούν στους χώρους διαμονής των εκτοπισμένων, η διακοπή της αλυσίδας ομαλής τροφοδοσίας τροφίμων και φαρμάκων και η επιμόλυνση του νερού. Τα ευρήματα δείχνουν πως οι εμπόλεμες συρράξεις –διακρατικές ή εμφύλιου σπαραγμού-διαδραματίζουν τόσο άμεσο όσο και έμμεσο ρόλο στην επανεμφάνιση και διασπορά λοιμωδών νοσημάτων.
Παλαιότερα δεδομένα είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά για τις δραματικές επιπτώσεις που έχουν οι πόλεμοι στηνδημόσια υγεία, μετατρέποντας τις εστίες πολέμου σε περιοχές ανθρωπιστικής και υγειονομικής κρίσης. Ενδεικτικά, ο 10ετής πόλεμος στη Σιέρα Λεόνε (1991–2001) κατέστρεψε τις βασικές δομές του κράτους και οδήγησε στην απώλεια πολλών εργαζομένων σε διάφορους τομείς, οι οποίοι έχασαν την ζωή τους. Ανάμεσά τους χάθηκαν και πολλοί επαγγελματίες υγείας, αφήνοντας δυσαναπλήρωτο κενό στο διαλυμένο σύστημα υγείας.
Δραματική αύξηση της βρεφικής θνησιμότητας
Επίσης, ο πόλεμος επέφερε την κατάρρευση των προγραμμάτων εμβολιασμού έναντι της φυματίωσης, της διφθερίτιδας, του κοκκύτη, του τετάνου, της πολιομυελίτιδας και της ιλαράς που είχαν ξεκινήσει από το 1974. Το 1990 τουλάχιστον το 75% των παιδιών ηλικίας 12 έως 23 μηνών είχαν πλήρως εμβολιαστεί κατά την ομαλή διενέργεια των εμβολιασμών με συνέπεια η βρεφική θνησιμότητα στη Σιέρα Λεόνε να μειωθεί από 163 θανάτους ανά 1000 γεννήσεις (στο διάστημα 1985–1987) σε 70 θανάτους ανά 1000
γεννήσεις (στο διάστημα 1988–1989). Στο τέλος του 10ετούς πολέμου μόλις το 30% των νηπίων κάτω της ηλικίας των 3 ετών είχαν εμβολιαστεί ολοκληρωμένα.
Τα προγράμματα εμβολιασμού δεν διακόπηκαν τελείωςαλλά η παράλειψη της χορήγησης των αναμνηστικών δόσεων και ο ατελής εμβολιασμός ευθύνονται για το γεγονός ότι έως το 2005, το 35% των παιδιών στη Σιέρα Λεόνε (280 παιδιά στα 1000) πέθαναν σε νηπιακή ηλικία. Επίσης κατά την διάρκεια των συρράξεων πολλά παιδιά γεννήθηκαν σε καταυλισμούς και σε πρόχειρα καταφύγια, χωρίς την τήρηση των συνθηκών υγιεινής και χωρίς τα προαπαιτούμενα ενός υγειονομικού περιβάλλοντος, με συνέπεια να υπάρξουν σοβαρέςε πιπλοκές τόσο στο νεογνό όσο και στη μητέρα.
Τα παραδείγματα του κίτρινου πυρετού και της πολιομυελίτιδας
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 μια επιδημία κίτρινου πυρετού έπληξε χώρες της Αφρικής στις οποίες γινόντουσαν στρατιωτικές επιχειρήσεις και κατά συνέπεια και εκτοπισμοί πληθυσμών. Οι χώρες στις οποίες εντοπίστηκε κυρίως η έξαρση του κίτρινου πυρετού περιλαμβάνουν την Αγκόλα, τη Λιβερία, την Ακτή του Ελεφαντοστού, τη Σιέρα Λεόνε τη Γουινέα και το Σουδάν. Μόνο στο Σουδάν, το 2005, η θνησιμότητα από τον κίτρινο πυρετό έφτασε σε ποσοστό 25%, από την ελλιπή ιατρική αντιμετώπιση των κρουσμάτων, παρότι η νόσος σε κανονικές υγειονομικές συνθήκες έχει ήπια εξέλιξη.
Μεγάλος αντίκτυπος υπήρξε επίσης στην πρόοδο που είχε συντελεστεί έως τότε στον τομέα της πολιομυελίτιδας. Τα προγράμματα εμβολιασμού που «έτρεξαν» από το 1988, οδήγησαν σε μείωση κατά 18 φορές των κρουσμάτων στις χώρες της Αφρικανικής ηπείρου. Το 2001, καταγράφηκε ο μικρότερος αριθμός κρουσμάτων πολιομυελίτιδας στην ιστορία της ανθρωπότητας, με μόλις 485 κρούσματα να ταυτοποιούνται.
Ωστόσο από την αμέσως επόμενη χρονιά, η πολιομυελίτιδα άρχισε να φουντώνει ξανά καθώς πολλά προγράμματα εμβολιασμού διακόπηκαν εξαιτίας εμπόλεμων συρράξεων. Οι συρράξεις στη Σομαλία που ξεκίνησαν το 1991 και συνεχίζονται έως σήμερα έχουν επίσης προκαλέσει κλυδωνισμούς στον προληπτικό εμβολιασμό έναντι της πολιομυελίτιδας, με μόλις το 35% του τοπικού πληθυσμού να έχει λάβει και τις 3 απαιτούμενες δόσεις του εμβολίου. Μια επιδημική έξαρση πολιομυελίτιδας καταγράφηκε τότε στο Μογκαντίσου και μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2006 (ένα χρόνο μετά) οι 14 από τις 16 περιφέρεις της χώρας είχαν πληγεί.
Το 2004 καταγράφηκε το πρώτο κρούσμα πολιομυελίτιδας στο Νταρφούρ και μέχρι τον Ιανουάριο του 2005 είχαν καταγραφεί 105 κρούσματα. Αργότερα τον Οκτώβριο του 2013, κρούσματα πολιομυελίτιδας καταγράφηκαν στη Συρία η οποία υποφέρει από εμφύλιες συρράξεις από το 2011.
