Βήμα σημειωτόν για τον εξορθολογισμό και την αύξηση των τριών δημοφιλέστερων επιδομάτων του ΟΠΕΚΑ (επίδομα τέκνων, επίδομα στέγασης, Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα), καθώς παρότι είχαν εξαγγελθεί από τον Πρωθυπουργό σχεδόν έναν χρόνο πριν, στο πλαίσιο της ΔΕΘ 2024, δεν έχουν προχωρήσει ακόμη, για τέσσερις λόγους:
- η θέσπιση περιουσιακών -εκτός από εισοδηματικών - κριτηρίων για τη χορήγησή τους, θα άφηναν «εκτός» επιδομάτων δύο στους δέκα σημερινούς δικαιούχους
- έρχεται το Εθνικό Μητρώο Παροχών μέχρι το τέλος του έτους, που θα ξεκαθαρίσει το αλαλούμ που επικρατεί με τα επιδόματα
- μελετάται η στοχευμένη οικονομική ενίσχυση των οικογενειών, ως κίνητρο για την τόνωση του γεννήσεων (τηρουμένων των δημοσιονομικών δυνατοτήτων)
- το νέο μέτρο της επιστροφής ενοικίου κάθε Νοέμβριο ενδέχεται να «εκτροχιάσει» τη χορήγηση επιδόματος στέγασης για την κατηγορία των δικαιούχων που εμπίπτει και στις δύο παροχές.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η κυβέρνηση δεν φαίνεται διατεθειμένη να θεσπίσει νέους «κόφτες» στη χορήγηση των επιδομάτων, θέτοντας έτσι εν αναμονή το σχέδιο μεταρρύθμισης που προωθούσε, μέχρι να ξεκαθαρίσει το τοπίο στο είδος των παροχών που θέλει να ενισχύσει.
Πάντως σε πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις διαπιστώνεται ότι, παρά τις μεταρρυθμίσεις, τα επιδόματα στην Ελλάδα παραμένουν κατακερματισμένα, ενώ κομβικό ρόλο στη στήριξη του εισοδήματος των ελληνικών νοικοκυριών παίζουν οι συντάξεις και όχι οι κοινωνικές παροχές, καθώς εξασφαλίζουν μια σταθερή ροή μηνιαίου εισοδήματος στα μέλη τους.
Μάλιστα, οι συντάξεις υπολογίζεται ότι μειώνουν το ποσοστό φτώχειας πριν από όλες τις μεταβιβάσεις κατά 25% (ποσοστό υψηλότερο από τις άλλες χώρες της ΕΕ-15), ενώ η αντίστοιχη συμβολή των υπόλοιπων κοινωνικών μεταβιβάσεων υπολογίζεται στο 3,8%
Σύμφωνα με τη διαΝΕΟσις, οι έκτακτες συνθήκες της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης κατά κάποιον τρόπο «γκρέμισαν» κάποια από όσα «χτίστηκαν» με τις προηγούμενες μεταρρυθμίσεις, προσθέτοντας νέα, έκτακτα επιδόματα.
Όπως διαπιστώνουν ωστόσο, οι συντάξεις συμβάλουν πολλές φορές περισσότερο στην καταπολέμηση της φτώχειας και των ανισοτήτων στη χώρα από τα στοχευμένα επιδόματα. Ασφαλώς, το επίπεδο της δαπάνης για τις συντάξεις είναι και αυτό πολλαπλάσιο, και οι συντάξεις στη μεγάλη πλειοψηφία τους αφορούν μεγαλύτερους σε ηλικία αποδέκτες, αντίθετα με τα επιδόματα.
Είναι σίγουρα ενδεικτικό ότι στην αρχή της κρίσης, το 2009, περίπου 1 στους 5 φτωχούς (21,6%) ήταν συνταξιούχος, ενώ προς το τέλος της, το 2018, το ποσοστό αυτό ήταν κατά περισσότερες από 8 μονάδες μειωμένο, στο 13,3%. Αντίστροφα, το ποσοστό των ανέργων μεταξύ των φτωχών υπερδιπλασιάστηκε την ίδια περίοδο.
Οι συγγραφείς της έρευνας, με συντονιστή τον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και Πρόεδρο του ΚΕΠΕ, Παναγιώτη Λιαργκόβα, υποστηρίζουν πως οι ετήσιες δαπάνες για κοινωνικές παροχές (πλην συντάξεων) την περίοδο 2017-2024 ήταν μεταξύ 4% και 6,6% του ΑΕΠ, ενώ μετά το 2021 ήταν σταθερά πάνω από 5,3% του ΑΕΠ. Μόνο οι δαπάνες που αφορούν τα κοινωνικά επιδόματα του ΟΠΕΚΑ και τα επιδόματα ανεργίας της ΔΥΠΑ, ετησίως, ανέρχονται σε 5 με 6 δισ. ευρώ, δηλαδή 2,2% με 3,2% του ΑΕΠ.
Την ίδια στιγμή, μόνο κατά τα έτη 2020 και 2021, για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού δαπανήθηκαν 33 δισ. ευρώ από το ελληνικό κράτος, ένα ποσό που όμως δεν περιλαμβάνει μόνο επιδόματα. Αλλά και το διάστημα 2022-2023 θεσπίστηκαν νέες μορφές επιδομάτων και ενισχύσεων, όπως τα «pass» (π.χ. Power Pass, Fuel Pass, Market Pass) με το συνολικό κόστος για αυτά, να είναι μεγαλύτερο των 9 δισ. ευρώ, δηλαδή πάνω από 5% του ΑΕΠ.
Τι προτείνει η διαΝΕΟσις
- Τα εισοδηματικά κριτήρια για τις παροχές του κοινωνικού κράτους προφανώς και πρέπει να διατηρηθούν
- Είναι αναγακία η κατάρτιση ενός Ειδικού Σχεδίου Μεσοπρόθεσμης Στρατηγικής Κοινωνικής Πολιτικής με στόχο τη δημιουργία ενός σταθερού θεσμικού πλαισίου μεταρρυθμίσεων κοινωνικού και αναπτυξιακού χαρακτήρα
- Οι πολιτικές των voucher ή pass μπορεί πράγματι να κριθούν επιτυχημένες σε πολλές οικονομίες της Ευρωζώνης, όχι όμως σε μια οικονομία, όπως η ελληνική, όπου ο ιδιωτικός τομέας έχει χαμηλή παραγωγικότητα και μεγάλη εξάρτηση από εισαγωγές
- Η κωδικοποίηση των επιδομάτων και όλων των εμπλεκόμενων μερών σε αυτά ανά περιφέρεια ή και δήμο θα μπορούσε να συμβάλει στην άμβλυνση περιφερειακών ανισοτήτων.
