Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν κυρώσεις, δολιοφθορές, κυβερνοεπιθέσεις και διπλωματικές διαπραγματεύσεις για να προσπαθήσουν να επιβραδύνουν τη μακρά πορεία του Ιράν προς την απόκτηση πυρηνικών όπλων.
Τα ξημερώματα Κυριακής, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ εξαπέλυσε μια επίδειξη ωμής στρατιωτικής ισχύος που και οι τέσσερις τελευταίοι προκάτοχοί του είχαν σκόπιμα αποφύγει, από φόβο μήπως βυθίσουν τις ΗΠΑ σε πόλεμο στη Μέση Ανατολή.
Αφού επί μέρες δήλωνε ότι δεν μπορούσε να αναλάβει ένα τέτοιο ρίσκο, διέταξε έναν στόλο βομβαρδιστικών B-2 να ρίξουν τις πιο ισχυρές συμβατικές βόμβες στις πιο κρίσιμες τοποθεσίες με τις τεράστιες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν - στη Νατάνζ, το Ισφαχάν και το Φορντό.
Αυτές οι επιθέσεις πρέπει να θεωρηθούν ως μέρος μιας συνολικής συνέχειας που ξεκίνησε με τον πόλεμο της Γάζας μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 και στη συνέχεια συνεχίστηκε με τις επιθέσεις του Ισραήλ στη Χεζμπολάχ (την υποστηριζόμενη από το Ιράν μαχητική ομάδα στον Λίβανο) και την πτώση του υποστηριζόμενου από το Ιράν καθεστώτος Άσαντ στη Συρία.
Για τον Τραμπ, η απόφαση να επιτεθεί στην πυρηνική υποδομή ενός εχθρικού έθνους αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο - και ενδεχομένως το πιο επικίνδυνο - στοίχημα της δεύτερης θητείας του. H αμερικανική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι ενεπλάκη σε μια πράξη πρόληψης, επιδιώκοντας να τερματίσει μια απειλή, όχι το ιρανικό καθεστώς. Αλλά δεν είναι καθόλου σαφές ότι οι Ιρανοί θα το αντιληφθούν έτσι.
Τώρα που ο Τραμπ έκανε το σημαντικό βήμα να εισέλθει στις ΗΠΑ σε έναν ακόμη πόλεμο στη Μέση Ανατολή, πού θα μπορούσαν να πάνε τα πράγματα από εδώ και πέρα; Υπάρχουν μερικά πιθανά σενάρια, σύμφωνα με το conversation.com.
Το Ιράν αντεπιτίθεται
Οι Ιρανοί γνωρίζουν ότι δεν έχουν τη δύναμη να αντιμετωπίσουν τις ΗΠΑ και ότι οι Αμερικανοί μπορούν να προκαλέσουν τεράστια ζημιά στη χώρα τους και ακόμη και να θέσουν σε κίνδυνο τη σταθερότητα του ιρανικού καθεστώτος.
Αυτό είναι πάντα το κύριο μέλημα του θρησκευτικού καθεστώτος με επικεφαλής τον Ανώτατο Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ - όλα τα άλλα είναι δευτερεύοντα σε αυτό.
Για να εκτιμήσουμε την πιθανή αντίδραση του Ιράν, μπορούμε να εξετάσουμε πώς αντέδρασε στην πρώτη δολοφονία από την κυβέρνηση Τραμπ του επικεφαλής της επίλεκτης Δύναμης Κουντς του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, Κασέμ Σουλεϊμανί, τον Ιανουάριο του 2020.
Το Ιράν δήλωσε ότι θα υπάρξει μια σημαντική αντίδραση, αλλά το μόνο που έκανε ήταν να εξαπολύσει ένα μπαράζ πυραύλων σε δύο αμερικανικές βάσεις στο Ιράκ, η οποία δεν προκάλεσε θανάτους στις ΗΠΑ και πολύ μικρές ζημιές. Μετά από αυτά τα συμβολικά αντίποινα, το Ιράν δήλωσε ότι το θέμα έκλεισε.
Η αντίδραση του Ιράν στις νέες αμερικανικές επιθέσεις πιθανότατα θα είναι προς αυτή την κατεύθυνση. Πιθανότατα δεν θα θέλει να εμπλακεί σε αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ εξαπολύοντας επιθέσεις εναντίον αμερικανικών εγκαταστάσεων στην περιοχή. Ο Τραμπ έχει υποσχεθεί να απαντήσει με δύναμη: «Το Ιράν, ο νταής της Μέσης Ανατολής, πρέπει τώρα να κάνει ειρήνη. Εάν δεν το κάνουν, οι μελλοντικές επιθέσεις θα είναι πολύ μεγαλύτερες και πολύ πιο εύκολες».
Είναι επίσης ασαφές για πόσο καιρό θα είναι σε θέση το Ιράν να συνεχίσει αυτόν τον πόλεμο. Αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσους βαλλιστικούς πυραύλους και εκτοξευτές έχουν απομείνει. Εκτιμάται ότι είχε περίπου 2.000 πυραύλους ικανούς να φτάσουν στο Ισραήλ στην αρχή του πολέμου. Ορισμένες εκτιμήσεις λένε ότι το Ιράν έχει εκτοξεύσει 700 από αυτούς, άλλες λένε περίπου 400. Όποιος και αν είναι ο αριθμός, τα αποθέματά του μειώνονται γρήγορα.
Το Ισραήλ έχει επίσης καταστρέψει περίπου το ένα τρίτο των εκτοξευτών βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν. Εάν το Ισραήλ είναι σε θέση να τους καταστρέψει όλους, το Ιράν θα έχει πολύ περιορισμένη ικανότητα να αντεπιτεθεί.
Το Ιράν υποχωρεί
Πριν εμπλακούν οι ΗΠΑ στη σύγκρουση, το Ιράν δήλωσε ότι ήταν έτοιμο να διαπραγματευτεί, αλλά δεν θα το έκανε όσο το Ισραήλ εξακολουθούσε να επιτίθεται.
Έτσι, ένα σενάριο είναι ότι μπορεί τώρα να επιτευχθεί κάποιο είδος συμβιβασμού, στον οποίο το Ισραήλ ανακοινώνει κατάπαυση του πυρός και το Ιράν και οι ΗΠΑ συμφωνούν να επαναλάβουν τις διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης.
Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου δήλωσε ότι δεν εμπιστεύεται τη διαδικασία των διαπραγματεύσεων και δεν θέλει να σταματήσει τις στρατιωτικές ενέργειες του Ισραήλ μέχρι να καταστραφούν ολοσχερώς όλες οι πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Έχει επίσης βομβαρδίσει τους τερματικούς σταθμούς πετρελαίου και φυσικού αερίου του Ιράν για να ασκήσει ακόμη μεγαλύτερη πίεση στο καθεστώς.
Ωστόσο, το καθεστώς έχει δείξει ότι είναι απίστευτα αποφασισμένος να μην χάσει το κύρος του. Βρισκόταν υπό μεγάλη πίεση σε διαφορετικές χρονικές στιγμές κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ τη δεκαετία του 1980 και ποτέ δεν σκέφτηκε να παραδοθεί μέχρι που ένας αμερικανικός πύραυλος κατέρριψε κατά λάθος ένα ιρανικό επιβατικό αεροσκάφος, σκοτώνοντας 290 ανθρώπους.
Το Ιράν στη συνέχεια συμφώνησε σε μια εκεχειρία με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ. Αλλά ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ διήρκεσε οκτώ χρόνια, προκαλώντας περίπου ένα εκατομμύριο θανάτους. Και όταν ο τότε ανώτατος ηγέτης, Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, συμφώνησε στην εκεχειρία, είπε ότι ήταν «χειρότερη από το να πιει κανείς δηλητήριο».
Δεδομένης της κατάστασης των στρατιωτικών δυνατοτήτων του Ιράν, ο Χαμενεΐ, ο νυν ανώτατος ηγέτης, θα μπορούσε να παραδοθεί απλώς για να προσπαθήσει να διατηρήσει το καθεστώς. Αλλά αυτό θα ήταν μια μεγάλη υποχώρηση από την πλευρά του.
Το καθεστώς είναι πολύ αντιδημοφιλές, αλλά ο ιρανικός λαός έχει έντονα το πατριωτικό στοιχείο - πιστός στη χώρα του, αν όχι στο καθεστώς. Αν και είναι δύσκολο να μετρηθεί η κοινή γνώμη σε μια χώρα 90 εκατομμυρίων ανθρώπων, πολλοί Ιρανοί δεν θα ήθελαν να διαταχθούν να κάνουν οτιδήποτε από τις ΗΠΑ ή το Ισραήλ και θα προτιμούσαν να συνεχίσουν να πολεμούν.
Βέβαια, το αντίθετο της απολυταρχίας δεν είναι απαραίτητα η δημοκρατία. Θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι το χάος. Το Ιράν έχει μια σειρά από διαφορετικές εθνοτικές ομάδες και μπορεί να υπάρχουν τεράστιες διαφωνίες σχετικά με το τι θα πρέπει να αντικαταστήσει το κληρικό καθεστώς, σε περίπτωση που αυτό πέσει.
Σε αυτό το στάδιο, το καθεστώς πιθανότατα θα είναι σε θέση να αντέξει. Και ακόμα κι εάν ο Χαμενεΐ πεθάνει ξαφνικά, το καθεστώς πιθανότατα θα είναι σε θέση να τον αντικαταστήσει γρήγορα.
Αν και δεν γνωρίζουμε τον πιθανό διάδοχό του, το καθεστώς είχε άφθονο χρόνο να το σχεδιάσει αυτό. Όσοι βρίσκονται σε ανώτερες θέσεις θα γνωρίζουν επίσης ότι μια διαμάχη για τη διαδοχή μετά τον Χαμεϊνί θα έθετε πραγματικά σε κίνδυνο το καθεστώς.
Η εμπλοκή των ΗΠΑ είναι περιορισμένη
Σύμφωνα με τη νέα δημοσκόπηση των The Economist και YouGov, που δημοσιεύθηκε στις 17 Ιουνίου, το 60% των Αμερικανών ήταν αντίθετοι στην εμπλοκή στη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, με μόνο το 16% να τάσσεται υπέρ. Μεταξύ των Ρεπουμπλικανών, το 53% ήταν αντίθετο με τη στρατιωτική δράση.
Έτσι, αυτές οι επιθέσεις δεν ήταν μια προφανώς δημοφιλής κίνηση μεταξύ των Αμερικανών επί τις παρούσες συνθήκες. Ωστόσο, εάν πρόκειται για μεμονωμένο γεγονός και καταφέρει να φέρει ένα γρήγορο τέλος στον πόλεμο, ο Τραμπ πιθανότατα θα χειροκροτηθεί από την πλειοψηφία των Αμερικανών.
Σε περίπτωση ωστόσο που υπάρξουν σοβαρές επιθέσεις σε αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή, θα μπορούσαν να υπάρξουν περισσότερες αρνητικές αντιδράσεις μεταξύ των Αμερικανών.
Ένα άλλο ερώτημα είναι εάν τα 400 κιλά ουρανίου – εμπλουτισμένου κατά 60% - του Ιράν έχουν καταστραφεί στην επίθεση των ΗΠΑ. Εάν δεν έχουν καταστραφεί, και ανάλογα με το πόση ζημιά έχει προκληθεί στις φυγοκεντρικές του συσκευές, το Ιράν μπορεί να είναι σε θέση να ανακατασκευάσει το πυρηνικό του πρόγραμμα σχετικά γρήγορα. Και θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερο κίνητρο να εμπλουτίσει περαιτέρω αυτό το ουράνιο σε καθαρότητα 90%, ή σε επίπεδο όπλου, για την κατασκευή μιας πυρηνικής συσκευής.
Ο αντίκτυπος στην αγορά πετρελαίου
Η περαιτέρω πολιτική αποσταθεροποίηση στο Ιράν «θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικά υψηλότερες τιμές πετρελαίου που θα διατηρηθούν για παρατεταμένες χρονικές περιόδους», δήλωσε στο CNBC η Νατάσα Κάνεβα, επικεφαλής της παγκόσμιας έρευνας εμπορευμάτων στην JPMorgan.
Υπήρξαν οκτώ περιπτώσεις αλλαγής καθεστώτος σε μεγάλες χώρες παραγωγής πετρελαίου από το 1979, σύμφωνα με την JPMorgan. Οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν κατά 76% κατά μέσο όρο στο αποκορύφωμά τους μετά από αυτές τις αλλαγές, πριν υποχωρήσουν για να σταθεροποιηθούν σε μια τιμή περίπου 30% υψηλότερη σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από την κρίση, σύμφωνα με την τράπεζα.
Για παράδειγμα, οι τιμές του πετρελαίου σχεδόν τριπλασιάστηκαν από τα μέσα του 1979 έως τα μέσα του 1980, μετά την ιρανική επανάσταση που ανέτρεψε τον Σάχη και έφερε την Ισλαμική Δημοκρατία στην εξουσία, σύμφωνα με την JPMorgan. Αυτό πυροδότησε μια παγκόσμια οικονομική ύφεση.
H επανάσταση στη Λιβύη εκτόξευσε τις τιμές του πετρελαίου από 93 δολάρια ανά βαρέλι τον Ιανουάριο του 2011 σε 130 δολάρια ανά βαρέλι μέχρι τον Απρίλιο του ίδιου έτους. Αυτή η απότομη αύξηση των τιμών συνέπεσε με την ευρωπαϊκή κρίση χρέους και σχεδόν προκάλεσε παγκόσμια ύφεση, σύμφωνα με την τράπεζα.
Η αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν θα είχε πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου από την επανάσταση του 2011 στη Λιβύη, επειδή το Ιράν είναι πολύ μεγαλύτερος παραγωγός, δήλωσε ο Μοντέλ.
Εάν το καθεστώς στο Ιράν πιστεύει ότι αντιμετωπίζει υπαρξιακή κρίση, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το απόθεμά του από πυραύλους μικρής εμβέλειας για να στοχεύσει ενεργειακές εγκαταστάσεις στην περιοχή και πετρελαιοφόρα στον Περσικό Κόλπο, δήλωσε η Χελίμα Κροφτ, επικεφαλής παγκόσμιας στρατηγικής εμπορευμάτων στην RBC Capital Markets.
Η Τεχεράνη θα μπορούσε επίσης να προσπαθήσει να ναρκοθετήσει τα Στενά του Ορμούζ, από όπου περνά περίπου το 20% του παγκόσμιου πετρελαίου, δήλωσε η Κροφτ.
