Η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν που ξεκίνησε νωρίς το πρωί της Παρασκευής ακολούθησε ένα ιλιγγιώδες 24ωρο κατά το οποίο η διεθνής κοινότητα επέπληξε την Τεχεράνη για την πυρηνική του κακοδιοίκηση, με Ιρανούς αξιωματούχους να διαμηνύουν ότι θα αντιδράσουν επιταχύνοντας την πυρηνικοποίηση με αποτέλεσμα να συσσωρευθούν σημάδια για ένα επικείμενο χτύπημα σε μία κρίσιμη στιγμή για τη παγκόσμια οικονομία.
Τις ώρες πριν από την επίθεση, ειδικοί στην περιοχή δήλωσαν ότι πίστευαν πως η επιθετική στάση του Ισραήλ - η οποία ώθησε τις ΗΠΑ να αρχίσουν να μετακινούν προσωπικό από τη Μέση Ανατολή - θα μπορούσε να είχε ως στόχο να αποσπάσει παραχωρήσεις από την Τεχεράνη στις πυρηνικές συνομιλίες που θα άρχιζαν την Κυριακή με την κυβέρνηση Τραμπ.
Ωστόσο, η κατάσταση ήταν αρκετά ρευστή για να ανησυχήσει τους μακροχρόνιους παρατηρητές της περιοχής. Η απειλή της στρατιωτικής πίεσης μπορεί να αποκτήσει δική της σημειολογία, δήλωσε στους Times of Israel η Σίρα Έφρον, διευθύντρια έρευνας του Ισραηλινού Φόρουμ Πολιτικής, η οποία έχει συμβουλεύσει τις ισραηλινές κυβερνήσεις σε αμυντικά ζητήματα, πριν το Ισραήλ κάνει την κίνησή του.
«Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η κίνηση του Ισραήλ να επιτεθεί στο Ιράν θα μπορούσε να πιέσει τις πλευρές να καταλήξουν σε μια συμφωνία που ευνοεί το Ισραήλ, η οποία θα ήταν η πλήρης διάλυση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Το πρόβλημα με μια τέτοια πίεση είναι ότι το Ισραήλ δεν μπορεί να ελέγξει τα αποτελέσματα», είπε.
Η ίδια εκτιμά ότι θα ήταν καλύτερα για το Ισραήλ να μείνει στην άκρη και να προσπαθήσουν οι ΗΠΑ να αφιερώσουν χρόνο στην προσπάθεια επίτευξης συμφωνίας.
«Προαιώνιοι» εχθροί
Το Ισραήλ και το Ιράν ήταν σύμμαχοι από τη δεκαετία του 1950 κατά τη διάρκεια της βασιλείας του τελευταίου μονάρχη του Ιράν, του Σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλεβί, αλλά η φιλία τερματίστηκε απότομα με την Ισλαμική επανάσταση στο Ιράν το 1979. Οι νέοι ηγέτες του Ιράν ζήτησαν την καταστροφή του Ισραήλ, καταδικάζοντας το εβραϊκό κράτος ως ιμπεριαλιστική δύναμη στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν έχει υποστηρίξει ομάδες που πολεμούν τακτικά το Ισραήλ, ιδίως τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ και τους αντάρτες Χούθι, τους οποίους οι ΗΠΑ θεωρούν τρομοκρατικές οργανώσεις.
Αυτή η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν έχει διαμορφώσει τη Μέση Ανατολή εδώ και δεκαετίες. Ήταν σε μεγάλο βαθμό σε χαμηλή ένταση, καθώς οι δύο πλευρές επιτίθονταν η μία στην άλλη, ως επί το πλείστον αθόρυβα και στην περίπτωση του Ιράν συχνά μέσω πληρεξουσίου, αποφεύγοντας έναν ολοκληρωτικό πόλεμο.
Οι εχθροπραξίες εντάθηκαν μετά το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ του Ισραήλ και της παλαιστινιακής οργάνωσης Χαμάς, η οποία υποστηρίζεται από το Ιράν, τον Οκτώβριο του 2023. Έκτοτε, οι χώρες έχουν ανταλλάξει πυρά η μία εναντίον της άλλης σε μεμονωμένα περιστατικά χρησιμοποιώντας πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Μια κλιμάκωση σε ανοιχτό πόλεμο θα μπορούσε να είναι μια πραγματική πιθανότητα εν μέσω εστίασης στις πυρηνικές δυνατότητες του Ιράν. Το Ισραήλ, το οποίο πιστεύεται ευρέως ότι διαθέτει δικά του πυρηνικά όπλα, θεωρεί εδώ και καιρό την δυνατότητα του Ιράν να κατασκευάσει ατομικά όπλα ως απειλή για την ύπαρξή του.
Οι επιδιώξεις των ΗΠΑ
Ο Στιβ Γουίτκοφ, ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή επιδιώκει μια συμφωνία που θα επέτρεπε στο Ιράν και σε άλλες χώρες πρόσβαση σε ουράνιο εμπλουτισμένο σε επίπεδα μη οπλισμού σε μια υπεράκτια εγκατάσταση. Το Ιράν επιμένει ότι μια τέτοια εγκατάσταση πρέπει να βρίσκεται στο Ιράν.
Η συχνά δηλωμένη έλλειψη ενθουσιασμού του Τραμπ για στρατιωτική δράση φάνηκε να εμποδίζει μέχρι πρότινος τυχόν ισραηλινά σχέδια για χτύπημα στο Ιράν. Το Ισραήλ, κατά τις περισσότερες εκτιμήσεις, χρειάζεται την υποστήριξη των ΗΠΑ για να πραγματοποιήσει μια εξαιρετικά αποτελεσματική επίθεση.
Ωστόσο, το Ισραήλ τον τελευταίο καιρό επιδίωκε όλο και περισσότερο να δείξει ότι μπορεί να δράσει μόνο του. Και Ισραηλινοί αξιωματούχοι είχαν πει στους Αμερικανούς ομολόγους τους ότι το Ισραήλ είναι έτοιμο να χτυπήσει, ανέφερε το CBS την Πέμπτη, επικαλούμενο ανώνυμους αξιωματούχους. Όταν είχε ερωτηθεί για την επικείμενη ισραηλινή επίθεση, ο Τραμπ είπε πριν από δύο ημέρες: «Δεν θέλω να πω επικείμενη, αλλά φαίνεται ότι είναι κάτι που θα μπορούσε κάλλιστα να συμβεί».
Η απόφαση της ΔΟΑΕ και το παρασκήνιο
Η πλειοψηφία των κρατών μελών του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) ψήφισε την Πέμπτη υπέρ της καταδίκης του Ιράν για τη μη συμμόρφωσή του με τη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων, την οποία έχει υπογράψει. Το Ιράν, σύμφωνα με την ΔΟΑΕ, δεν επέτρεπε στους επιθεωρητές να φτάσουν σε βασικές τοποθεσίες.
Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει τα κράτη μέλη να παραπέμψουν τη μη συμμόρφωση του Ιράν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο δύναται να άρει τις κυρώσεις που είχαν ανασταλεί το 2015, όταν οι ΗΠΑ, υπό τον τότε πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, μεσολάβησαν για μια συμφωνία άρσης των κυρώσεων για την κατάργηση των πυρηνικών όπλων μεταξύ μεγάλου μέρους του πλανήτη και του Ιράν.
Ο Τραμπ αποχώρησε από τη συμφωνία το 2018, λέγοντας ότι ήταν άχρηστη, αλλά ορισμένα κράτη εξακολουθούν να είναι συμβαλλόμενα μέρη. Μερικά, ειδικά στην Ευρώπη, επιθυμούν να επιβάλουν εκ νέου τις κυρώσεις, καθώς είναι εξοργισμένα με την Τεχεράνη, επειδή συμμάχησε με τη Ρωσία στην εισβολή της στην Ουκρανία. Η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία έχουν ορίσει προθεσμία τον Αύγουστο για να συμμορφωθεί το Ιράν, διαφορετικά θα ξεκινήσουν τη διαδικασία επαναφοράς.
Το Ιράν έδειξε αμέσως τα δόντια του, λέγοντας ότι θα ενισχύσει τις δυνατότητες εμπλουτισμού του, εγκαινιάζοντας μια νέα εγκατάσταση και αντικαθιστώντας τις παλαιωμένες φυγοκεντρικές συσκευές.
Ο Τραμπ έχει θέσει πολλαπλές προθεσμίες για μια συμφωνία, αλλά αυτές έχουν έρθει και παρέλθει χωρίς συνέπειες. Μία λήγει τώρα, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει την εντολή απόσυρσης μη απαραίτητου προσωπικού των ΗΠΑ από την περιοχή.
Στην πιο πρόσφατη δε τηλεφωνική τους επικοινωνία τη Δευτέρα, ο Τραμπ είπε στον Νετανιάχου ότι προτιμά να περιμένει τις συνομιλίες που θα άρχιζαν την Κυριακή, ανέφερε το Axios.
Άλλωστε, ο Τραμπ πρόσφατα μεσολάβησε για μια συμφωνία με τις πολιτοφυλακές Χούθι στην Υεμένη τερματίζοντας τις επιθέσεις σε αμερικανικά πλοία που διέσχιζαν παρακείμενα ύδατα, παρότι οι πολιτοφυλακές συνέχισαν να χτυπούν το Ισραήλ.
Αυτό που έκανε τώρα το Ισραήλ είναι μια περιορισμένη επίθεση αντί για ένα χτύπημα που θα ακύρωνε ολόκληρο το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, με το οποίο ο Τραμπ θα ένιωθε πιο άνετα, στέλνοντας παράλληλα ένα μήνυμα στους Ιρανούς για το τί είναι ικανοί να κάνουν. Ενδεχομένως, το Ισραήλ να ενθαρρύνθηκε σε αυτό το χτύπημα από τον αποκεφαλισμό της ηγεσίας της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, καθώς για χρόνια, η μαζική παρουσία της Χεζμπολάχ στον Λίβανο ήταν αποτρεπτικός παράγοντας για την ισραηλινή δράση.
Μπορεί να χτυπηθεί το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν;
Μια ισραηλινή αεροπορική επίθεση στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν θα ήταν μια ακραία επιλογή και ενδεχομένως να είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί με επιτυχία, επισημαίνει το Bloomberg. Οι πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν είναι πολυάριθμες και διασκορπισμένες σε όλη τη χώρα. Τα πιο σημαντικά περιουσιακά στοιχεία έχουν μετακινηθεί υπόγεια τα τελευταία χρόνια σε μια προσπάθεια να αποφευχθούν τυχόν ζημιές.
Αυτό δεν έχει σταματήσει τις μικρότερης κλίμακας επιχειρήσεις δολιοφθοράς που αποδίδονται συστηματικά στο Ισραήλ. Πιστεύεται ευρέως ότι το Ισραήλ βρίσκεται πίσω από τη δολοφονία στην Τεχεράνη πέντε Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων από το 2010. Και το 2021, το Ιράν κατηγόρησε το Ισραήλ για μια έκρηξη σε μια βασική εγκατάσταση εμπλουτισμού.
Το Ισραήλ λέει ότι κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της αεράμυνας του Ιράν και μεγάλο μέρος της ικανότητάς του να κατασκευάζει πυραύλους στην ανταλλαγή του Οκτωβρίου 2024 μεταξύ των δύο χωρών. Εάν αυτές οι δυνατότητες έχουν εξουδετερωθεί, το Ισραήλ θα αντιμετωπίσει πολύ λιγότερη αντίσταση σε μια μεμονωμένη επίθεση.
Ωστόσο, αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών έχουν προειδοποιήσει ότι μια επίθεση στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν μπορεί μόνο να καθυστερήσει, όχι να καταστρέψει, την ικανότητα της χώρας να συνδυάσει τις τεχνολογίες που απαιτούνται για την κατασκευή ενός ατομικού όπλου. Επιπλέον, οποιαδήποτε επίθεση θα περιπλεκόταν από το γεγονός ότι τα πιο προηγμένα μαχητικά αεροσκάφη του Ισραήλ θα χρειάζονταν εναέριο ανεφοδιασμό για να χτυπήσουν το Ιράν και να επιστρέψουν με ασφάλεια στην πατρίδα τους.
Ανώτερος στρατιωτικός αξιωματούχος, υπεύθυνος για την προστασία του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, τον οποίο επικαλείται το Bloomberg, δήλωσε τον Απρίλιο του 2024 ότι η στοχοποίηση των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν από το Ισραήλ, θα ωθούσε την Τεχεράνη να επανεξετάσει τις πολιτικές της γύρω από αυτό που περιγράφει ως ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα.
