Θα μπορούσε τελικά το ευρώ να ανταγωνιστεί το δολάριο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα; Μέχρι πρόσφατα, φαινόταν μακρινή προοπτική, εξακολουθώντας να είναι λίαν δύσκολο.
Ωστόσο, ο εμπορικός πόλεμος του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ έχει ήδη «σβήσει» τρισεκατομμύρια από τις χρηματιστηριακές αγορές τις τελευταίες εβδομάδες, στέλνοντας το δολάριο χαμηλότερα έναντι σχεδόν όλων των σημαντικών νομισμάτων, καθώς οι επενδυτές στρέφονται προς τον χρυσό, το γιεν και τις ευρωπαϊκές μετοχές.
Η πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, δήλωσε σε πρόσφατη ομιλία της ότι το σημερινό έκρυθμο και μεταβαλλόμενο περιβάλλον δημιουργεί ευκαιρία για το ευρώ, το οποίο θα πρέπει να την αδράξει και να «φτιάξει την παγκόσμια στιγμή του». Ωστόσο, δεν θα αποκτήσει επιρροή από μόνο του, θα πρέπει να την κερδίσει και αυτό συνεπάγεται βαθιές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της Ευρωζώνης.
Λίγες ημέρες νωρίτερα, και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας, είχε πει αντίστοιχα ότι το ευρώ θα μπορούσε να υποκαταστήσει σταδιακά το δολάριο ως διεθνές αποθεματικό νόμισμα, χωρίς ωστόσο αυτό να μπορεί να γίνει από τη μία μέρα στην άλλη.
Λείπει η πολιτική βούληση
Πολλά πρέπει να πάνε σωστά πολιτικά για να συμβεί αυτό, όμως οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων της ΕΕ δεν έχουν καλό ιστορικό σε αυτό, εκτιμά ο Euobserver.
Ένας βασικός μοχλός πίσω από τη δημιουργία του ευρώ ήταν να λειτουργήσει ως αντίβαρο στο δολάριο, αλλά αργότερα οι αξιωματούχοι της ΕΕ και της ΕΚΤ άφησαν σε μεγάλο βαθμό τη διεθνή επέκταση του ευρώ στις δυνάμεις της αγοράς, παραμελώντας, και ενίοτε αποθαρρύνοντας μια σοβαρή ώθηση για την ενίσχυση του παγκόσμιου ρόλου του.
Η υποδομή υπάρχει, αυτό που λείπει είναι η πολιτική βούληση, αφού οι ηγέτες της ΕΕ δεν φαίνονται και πολύ πρόθυμοι να προχωρήσουν σε περαιτέρω ενοποίηση των αγορών κεφαλαίου, της ενιαίας αγοράς, της άμυνας, και φυσικά να προωθήσουν τη συλλογική χρηματοδότηση, καθώς ο κοινός δανεισμός παραμένει «ταμπού» για τη Γερμανία και τις «φειδωλές» χώρες του Βορρά.
To τελευταίο διάστημα, το δολάριο υποχωρεί έναντι άλλων νομισμάτων και τα επιτόκια του αμερικανικού χρέους αυξάνονται. Μέχρι στιγμής, αυτές οι κινήσεις είναι σχετικά μέτριες και μπορεί να μην αντιπροσωπεύουν τίποτα περισσότερο από το χάος στην αγορά. Ωστόσο, υποδηλώνουν μια πιθανή αποδυνάμωση της εμπιστοσύνης στη σταθερότητα και την ασφάλεια του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος - κάτι που δεδομένης της αλλοπρόσαλλης συμπεριφοράς του Τραμπ, θα έπρεπε να αναμένεται.
Αυτό σημαίνει ότι η ΕΕ μπορεί να έχει μια ευκαιρία που δίνεται μια φορά σε έναν αιώνα να παρέχει αυτή τη σταθερότητα και ασφάλεια σε κυβερνήσεις και επενδυτές αφαιρώντας μέρος ή το σύνολο των θέσεων του δολαρίου. Αλλά αυτό δεν θα συμβεί αυτόματα και θα απαιτήσει την οριστική εγκατάλειψη της παραδοσιακής ευρωπαϊκής αναλγησίας στο χρέος και την εκτύπωση χρήματος.
Κοινή δεξαμενή χρέους
Ένα αποθεματικό νόμισμα, φυσικά, είναι αυτό που χρησιμοποιείται για την διευθέτηση διεθνών συναλλαγών. Σήμερα, το δολάριο εκπροσωπεί περίπου το 60% των αποθεματικών σε ξένο νόμισμα και εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το 88% του διασυνοριακού εμπορίου, ενώ το ευρώ περίπου το 20% των αποθεματικών σε ξένο συνάλλαγμα.
Εδώ και χρόνια, διάφοροι έχουν προβλέψει την κατάρρευση του δολαρίου, θορυβημένοι από τον αμερικανικό εθισμό στη μείωση των φόρων στους πλούσιους και τον επακόλουθο κρατικό δανεισμό. Αλλά στην πραγματικότητα, αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο το δολάριο είναι τόσο χρήσιμο και ένας λόγος για τον οποίο τίποτα δεν το έχει αντικαταστήσει. Για να χρησιμοποιηθεί ένα νόμισμα διεθνώς, αυτό - ή τα περιουσιακά στοιχεία που βασίζονται σε αυτό - πρέπει να είναι διαθέσιμα σε μεγάλες ποσότητες. Ο μαζικός δανεισμός σημαίνει τρισεκατομμύρια περιουσιακά στοιχεία δολαρίων διαθέσιμα σε όλο τον κόσμο με τη μορφή κρατικών ομολόγων των ΗΠΑ.
Πράγματι, η ΕΕ θα απεκόμιζε πολλά οφέλη εάν αναλάμβανε δράση για να τοποθετήσει το ευρώ ως αποθεματικό νόμισμα, καθώς αυτό θα μπορούσε να τη βοηθήσει να αποφύγει τη ζημιά στη βιομηχανική βάση της.
Αναλυτές στο Bruegel εκτιμούν ότι η βασική στρατηγική θα ήταν η έκδοση πολλών κοινών ευρωομολόγων αντί οι χώρες μέλη να δανείζονται μεμονωμένα, καθώς σε αυτή την περίπτωση το χρέος θα υποστηρίζεται από την ένωση στο σύνολό της. Στη συνέχεια, αντί να δαπανώνται τα χρήματα για φορολογικές ελαφρύνσεις για τους πλούσιους όπως έχει κάνει η Αμερική, θα μπορούσε να τα εντάξει στην τρέχουσα στρατιωτική ενίσχυση της ΕΕ.
Η ΕΕ έχει ήδη εκδώσει τέτοια ομόλογα κατά τη διάρκεια της πανδημίας ύψους 600 δισεκατομμυρίων ευρώ. Κατά μέσο όρο, η ζήτηση στις εκδόσεις ομολόγων της ΕΕ έχει υπερκαλύψει την προσφορά κατά 8,3 φορές από το 2020 και οι αποδόσεις παραμένουν χαμηλότερες από αυτές που καταβάλλουν οι περισσότερες χώρες μέλη - σηματοδοτώντας μια δομικά ισχυρή ζήτηση για χρέος της ΕΕ. Θα ήταν ακόμη πιο ελκυστικά αν βασίζονταν σε κάποιο είδος δημοσιονομικής ένωσης (όχι μόνο στη νομισματική ένωση που υπάρχει σήμερα), η οποία θα μπορούσε να ξεκινήσει με έναν μικρό φόρο που θα καταβάλλεται από όλες τις χώρες σε ένα κεντρικό ταμείο. Αλλά το ένα τρίτο των ομολόγων της εποχής της πανδημίας πρόκειται να λήξει σύντομα. Για να αντικατασταθούν τα δολάρια, θα χρειαστεί πολύ μεγαλύτερο ενεργητικό με βάση το ευρώ, αξίας τρισεκατομμυρίων.
Αυτό θα μπορούσε να θωρακίσει την Ευρώπη από μία παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία θα οδηγούσε σε πανικόβλητη φυγή για οτιδήποτε φαίνεται ασφαλές.
Επιπλέον, η ΕΚΤ θα μπορούσε να δημιουργήσει τις δικές της γραμμές ανταλλαγής νομισμάτων και να τις καταστήσει επίσημες και σαφείς αντί για αδιαφανείς και ad hoc όπως αυτές της Fed. Αυτό θα μείωνε το άγχος μεταξύ των επιλέξιμων χωρών, ώστε να μην χρειαστεί να δημιουργήσουν αμυντικά αποθέματα ευρώ και να αυξήσουν την αξία του νομίσματος, ζημιώνοντας τους εξαγωγείς της ΕΕ.
Η τεράστια ρευστότητα σε δολάρια
Φυσικά, υπάρχουν μεγάλα πολιτικά εμπόδια για την επίτευξη αυτού του στόχου. Κάποιες χώρες, ειδικά η Γερμανία, είναι χρόνια αντίθετες στο δανεισμό και την εκτύπωση χρήματος, πόσο μάλλον στη δημοσιονομική ένωση. Τα πιθανά οφέλη θα μπορούσαν να είναι τεράστια. Για παράδειγμα, η τεράστια, ύψους πολλών τρισεκατομμυρίων ευρώ, προσπάθεια επανεξοπλισμού και επανεπένδυσης της ΕΕ που βρίσκεται σε εξέλιξη θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί ουσιαστικά από τις αγορές.
Χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να φτάσει το δολάριο εκεί που είναι. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η βρετανική λίρα ήταν το βασικό αποθεματικό νόμισμα, και χρειάστηκε η αμερικανική οικονομία να αναπτυχθεί πολύ περισσότερο από τη βρετανική, συν δύο καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους, για να την εκτοπίσει το δολάριο.
Το ευρώ δεν θα είναι σε θέση να αντικαταστήσει πλήρως το δολάριο. Θα μπορούσε όμως να γίνει η άγκυρα ενός πολυπολικού χρηματοπιστωτικού συστήματος, παράλληλα με το γεν, τη στερλίνα και το γιουάν.
Αυτό θα μπορούσε να σταθεροποιήσει τον χρηματοπιστωτικό τομέα εάν οι εμπορικές πολιτικές του Τραμπ αποσταθεροποιήσουν τις αγορές δολαρίου.
Το ευρώ βρίσκεται στην καλύτερη θέση για να μετριάσει ένα τέτοιο πλήγμα, αλλά εξακολουθεί να είναι πολύ μικρό. Η τεράστια κλίμακα των αγορών δολαρίου είναι δύσκολο να συγκριθεί.
Δεκάδες τρισεκατομμύρια σε χρέος σε δολάρια δεν μπορούν απλώς να διοχετευθούν σε χρυσό, μετοχές ή να διασκορπιστούν στις ρηχές αγορές ομολόγων ενός αριθμού μεσαίου μεγέθους χωρών. Αυτό που χρειάζεται η παγκόσμια χρηματοδότηση είναι μια άλλη βαθιά δεξαμενή ασφαλών περιουσιακών στοιχείων σταθερής αξίας, εύκολα μετατρέψιμης σε μετρητά και ευρέως αποδεκτής.
Ψηφιακό ευρώ
Ακόμη ένα βήμα για την ισχυροποίηση του ευρωπαϊκού ενιαίου νομίσματος είναι και το μεγάλο εγχείρημα της ΕΚΤ να θέσει σε «κυκλοφορία» το ψηφιακό ευρώ εντός του 2025, όπως είχε πει η Λαγκάρντ στις αρχές του έτους. Το ψηφιακό ευρώ είναι μία ευρωπαϊκή πρωτοβουλία που θα προσέφερε κάτι πρωτόγνωρο: ένα πραγματικά ευρωπαϊκό ψηφιακό μέσο πληρωμής αποδεκτό σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Αυτό που λείπει είναι η σχετική νομοθεσία της ΕΕ για να το υποστηρίξει.
Το ψηφιακό ευρώ θα σχεδιαστεί για να προσφέρει τη μεγαλύτερη δυνατή εμπιστευτικότητα χωρίς να διευκολύνει παράνομες δραστηριότητες όπως το ξέπλυμα χρήματος ή η χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, σύμφωνα με την Λαγκάρντ.
Οι πολίτες και οι επιχειρήσεις θα έχουν τη δυνατότητα να «φορτίζουν» τα ψηφιακά τους «πορτοφόλια» με ψηφιακά ευρώ μέσω μεταφοράς από τον τραπεζικό τους λογαριασμό και, αν επιθυμούν, να το χρησιμοποιούν για ηλεκτρονικές συναλλαγές, πληρωμές και αγορές, ενδεχομένως με περιορισμό χρήσης ανά χρήστη σε μια πρώτη φάση.
