Τις γεωοικονομικές επιπτώσεις της πολιτικής αστάθειας στις ΗΠΑ υπό τη διακυβέρνηση Τραμπ και το πώς αυτή επηρεάζει τη θέση του δολαρίου στο διεθνές νομισματικό σύστημα, αναλύει σε άρθρο γνώμης που δημοσιεύει ο Economist ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας.
Παράλληλα, επισημαίνει την ευκαιρία – αλλά και την ευθύνη – της Ευρωζώνης να ενισχύσει το ευρώ ως παγκόσμιο αποθεματικό και επενδυτικό νόμισμα. Ο Κεντρικός Τραπεζίτης προτείνει συγκεκριμένα βήματα για την οικονομική και θεσμική εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητά της και να επιτευχθεί η πολυπόθητη στρατηγική αυτονομία.
Αναλυτικά στο άρθρο του αναφέρει τα εξής:
«Η διακυβέρνηση Τραμπ έχει πυροδοτήσει αυξημένη αβεβαιότητα στο διεθνές νομισματικό σύστημα, γεγονός που δεν μπορούν πλέον να αγνοήσουν οι επενδυτές ανά τον κόσμο. Με τις ανακοινώσεις της που διαβρώνουν το ελεύθερο εμπόριο, διασαλεύουν τις παγκόσμιες συμμαχίες, υπονομεύουν την ανεξαρτησία της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Federal Reserve) και με την απειλή να χρησιμοποιήσει το δολάριο ως όπλο πολιτικής πίεσης, έχει εγείρει σε παγκόσμιο επίπεδο ερωτήματα για το αν το δολάριο εξακολουθεί να είναι μια ασφαλής επενδυτική επιλογή. Αυτό θα πρέπει να λειτουργήσει ως κάλεσμα αφύπνισης για τη ζώνη του ευρώ.
Επί δεκαετίες το δολάριο κυριαρχούσε στο διεθνές νομισματικό σύστημα. Ήταν το κυρίαρχο νόμισμα στις παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές, χρησίμευε ως ασφαλές καταφύγιο σε περιόδους κρίσεων και αποτελούσε το αποθεματικό νόμισμα που προτιμούσαν οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο. Αυτή η κυριαρχία προσέφερε στις ΗΠΑ τεράστια οικονομικά πλεονεκτήματα, επιτρέποντάς τους να έχουν ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο και να χρηματοδοτούν τις καθαρές εισροές αγαθών και υπηρεσιών τυπώνοντας δολάρια. Χάρη στην ισχύ του νομίσματος, αυτά τα δολάρια επέστρεφαν στα δημόσια ταμεία των Ηνωμένων Πολιτειών, μειώνοντας το κόστος χρηματοδότησης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων της χώρας.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, το ευρώ σχεδιάστηκε με τη φιλοδοξία να μην είναι απλώς ένα νόμισμα για τη ζώνη του ευρώ. Από την αρχική φάση της δημιουργίας του κατά τη δεκαετία του 1990, οι αρχιτέκτονες του ενιαίου νομίσματος οραματίστηκαν όχι μόνο μεγαλύτερη νομισματική σταθερότητα και οικονομική ενοποίηση εντός της Ευρώπης, αλλά και ένα νόμισμα που θα μπορούσε να ανταγωνιστεί το δολάριο στην παγκόσμια σκηνή.
Ως προς τους δύο πρώτους στόχους, το ενιαίο νόμισμα αποδείχθηκε επιτυχές. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει εδραιώσει μία αξιόπιστη νομισματική πολιτική ακόμη και υπό δυσμενείς συνθήκες όπως οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις, η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία. Το κοινό νόμισμα εξάλειψε τόσο το άμεσο συναλλακτικό κόστος της μετατροπής από ένα εθνικό νόμισμα σε άλλο, όσο και τον συναλλαγματικό κίνδυνο μεταξύ των κρατών-μελών, και με αυτόν τον τρόπο ενίσχυσε τις διασυνοριακές συναλλαγές εντός της ζώνης του ευρώ.
Αλλά η τρίτη επιδίωξη – να καταστεί το ευρώ το αντίπαλο δέος στο δολάριο – παραμένει ανεκπλήρωτη. Παρά την πρόοδο που καταγράφηκε τις δύο περασμένες δεκαετίες, η παγκόσμια απήχηση του ευρώ εξακολουθεί να είναι περιορισμένη. Το μερίδιό του στα διεθνή αποθεματικά και στην τιμολόγηση των εμπορικών συναλλαγών είναι μόνο ελαφρώς υψηλότερο από το σωρευτικό μερίδιο των εθνικών νομισμάτων τα οποία αντικατέστησε πριν από 25 χρόνια.
Ιστορικά, η ισχύς του δολαρίου στηριζόταν όχι μόνο στο μέγεθος της αμερικανικής οικονομίας, αλλά και στην προβλεψιμότητα των θεσμών της χώρας και στη δέσμευσή της υπέρ του ελεύθερου εμπορίου, καθώς και στην παγκόσμια αποδοχή της πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ. Τις τελευταίες οκτώ δεκαετίες το δολάριο άντεξε σε πολέμους, υφέσεις και οικονομικές κρίσεις, σε μεγάλο βαθμό επειδή οι διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ διαφύλασσαν αυτές τις θεμελιώδεις δεσμεύσεις.
Το νέο στοιχείο σήμερα είναι ότι αυτή η συνέχεια δείχνει να διαρρηγνύεται, δίνοντας την ευκαιρία σε κάποιο άλλο νόμισμα να αμφισβητήσει την παγκόσμια κυριαρχία του δολαρίου. Ένα σταθερό και αξιόπιστο εναλλακτικό νόμισμα αντί του δολαρίου θα μπορούσε να προσελκύσει επενδυτές από όλο τον κόσμο. Η δυνατότητα του κινεζικού γιουάν να επιτελέσει αυτό το ρόλο δεν ευνοείται από το πλέγμα αυστηρών κρατικών ελέγχων και περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων. Το γεγονός αυτό δημιουργεί για τη ζώνη του ευρώ μια σημαντική ευκαιρία, αλλά και μια σοβαρή πρόκληση.
Το ευρώ δεν μπορεί να υποκαταστήσει το δολάριο από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζεται στήριξη από μια ισχυρότερη, πιο ενοποιημένη και προσανατολισμένη στην ανάπτυξη οικονομία της ζώνης του ευρώ. Τα θεμέλια ήδη υπάρχουν. Οι ηγέτες της ευρωζώνης παραμένουν προσηλωμένοι στη σταθερότητα, την ελευθερία των αγορών, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Το ευρώ υποστηρίζεται από μια πολιτικά ανεξάρτητη και αξιόπιστη κεντρική τράπεζα που παραμένει σταθερά προσηλωμένη στην εντολή της για σταθερότητα των τιμών.
Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες όσον αφορά την οικονομική πολιτική της ΕΕ σηματοδοτούν μια ουσιαστική στροφή προς τη στρατηγική ανθεκτικότητα. Η απόφαση της γερμανικής κυβέρνησης, όπως ανακοινώθηκε τον Μάρτιο, να χαλαρώσει τους δημοσιονομικούς κανόνες, θα μπορούσε να τροφοδοτήσει την οικονομική ανάπτυξη στη χώρα, με θετικές επιδράσεις σε ολόκληρη τη νομισματική ένωση. Η πρωτοβουλία για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης, αν συνοδευθεί από επενδύσεις σε τεχνολογίες αιχμής, μπορεί δυνητικά να ενισχύσει όχι μόνο τη ζήτηση, αλλά και τη μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα της ηπείρου μας. Ταυτόχρονα, η δημιουργία ενός ψηφιακού νομίσματος κεντρικής τράπεζας έχει σκοπό να ενθαρρύνει τις καινοτομίες στις πληρωμές, μειώνοντας την εξάρτηση από παρόχους υπηρεσιών πληρωμών εκτός Ευρώπης. Στον τομέα του κλίματος και της ενέργειας, η Ευρώπη παραμένει προσηλωμένη σε φιλόδοξους στόχους, γεγονός που την τοποθετεί σε ευνοϊκή θέση για την προσέλκυση πράσινων επενδύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Προκειμένου όμως αυτές οι πρωτοβουλίες να εμπνεύσουν παγκόσμια εμπιστοσύνη στο νόμισμά μας, πρέπει να ολοκληρώσουμε το έργο της δημιουργίας μια πλήρους νομισματικής ένωσης, με την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, την προώθηση της ένωσης κεφαλαιαγορών και τη μετάβαση προς ένα κοινό σύστημα δημοσιονομικής διαχείρισης (common fiscal capacity). Πρέπει να καταβάλουμε πιο εντατικές προσπάθειες για να ενισχύσουμε την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, βρίσκοντας τρόπους για να τονώσουμε την παραγωγικότητα, την καινοτομία και τις επενδύσεις και παράλληλα απλουστεύοντας περίπλοκους κανονισμούς που επιβαρύνουν την επιχειρηματικότητα.
Το θετικό είναι ότι έχουμε ένα προσχέδιο ως βάση. Έχουμε ξεκινήσει να υλοποιούμε τις προτάσεις των Enrico Letta και Mario Draghi, δύο πρώην πρωθυπουργών της Ιταλίας, για την προώθηση της ενιαίας αγοράς και την αύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης. Πρέπει να ολοκληρώσουμε αυτό το έργο εντός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου, ιδανικά μέσα σε δύο χρόνια.
Η ένωση αποταμιεύσεων και επενδύσεων, σύμφωνα με την πρόταση που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάρτιο, είναι καίριας σημασίας για την αποτελεσματικότερη διοχέτευση των αποταμιεύσεων, μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος, σε παραγωγικές επενδύσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με βάση το πρόγραμμα ReArm Europe. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει μέτρα για τη μείωση της γραφειοκρατίας και την απλοποίηση των κανόνων για τις επιχειρήσεις, με στόχο την ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας. Και – κάτι που είναι πολύ σημαντικό για την ενίσχυση της θέσης του ευρώ στο διεθνές νομισματικό σύστημα – η Ευρώπη μπορεί να αξιοποιήσει την εμπειρία από το πρόγραμμα Next Generation EU, το οποίο δημιουργήθηκε για να υποβοηθήσει την ανάκαμψη από την κρίση της πανδημίας COVID-19, προσφέροντας και ένα «κοινό ασφαλές περιουσιακό στοιχείο» – ένα οιονεί κρατικό ομόλογο σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Η υλοποίηση αυτών των πρωτοβουλιών, αναμένεται να αυξήσει το βάθος και τη ρευστότητα των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών αγορών, καθιστώντας την Ευρώπη πιο ελκυστική για τους επενδυτές παγκοσμίως, βοηθώντας έτσι να μειωθεί το επενδυτικό της κενό σε σχέση με τις ΗΠΑ.
Καθώς ο ρόλος του δολαρίου αμφισβητείται διεθνώς ολοένα και περισσότερο, η Ευρώπη πρέπει να είναι έτοιμη να ανταποκριθεί στο αίτημα για ένα δυνατό εναλλακτικό νόμισμα. Ένα ισχυρότερο ευρώ στη διεθνή σκηνή όχι μόνο θα διεύρυνε τις επιλογές των επενδυτών, αλλά και θα συνέβαλλε στην εγκαθίδρυση μιας πιο σταθερής, πιο ισορροπημένης και πιο ανθεκτικής παγκόσμιας νομισματικής τάξης. Και για την Ευρώπη, θα ενίσχυε τη στρατηγική αυτονομία της.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν αποδείξει στο παρελθόν ότι σε περιόδους κρίσης μπορούν να αντιδράσουν με τόλμη. Για άλλη μια φορά καλούνται να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να συμβάλουν ώστε το ευρώ να μετατραπεί από επιτυχία στη ζώνη του ευρώ σε μια αξιόπιστη παγκόσμια σταθερά».
