Τη συστηματική προστασία περιοχών εξαιρετικής περιβαλλοντικής και οικολογικής σημασίας θεσμοθετεί η κυβέρνηση καθώς προχωρά η τελική διαμόρφωση δύο σημαντικών Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων. Πρόκειται για το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ιονίου και το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Νοτίου Αιγαίου 1- Νότιες Κυκλάδες, στα οποία περιλαμβάνονται μεγάλα και μικρότερα νησιά (εκ των οποίων κάποια είναι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί) αλλά και θαλάσσιες εκτάσεις οι οποίες περιλαμβάνουν και περιοχές Natura.
Οι περιβαλλοντικές μελέτες για τα δύο νέα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα σε Νότιες Κυκλάδες και Ιόνιο έχουν βγει σε δημόσια διαβούλευση και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη μπορούν να υποβάλουν τα σχόλιά τους έως τις 22 Σεπτεμβρίου προκειμένου κατόπιν, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας να προχωρήσει στο επόμενο βήμα, το οποίο αφορά στη θεσμοθέτησή τους. Ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, ανακοίνωσε την Δευτέρα τη δημιουργία των δύο εθνικών θαλάσσιων πάρκων σημειώνοντας ότι η Ελλάδα καθίσταται ηγέτης στη Μεσόγειο σε θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές.
Η συνολική έκταση των δύο νέων θαλάσσιων πάρκων είναι 27.500 km2 και εντός των ορίων που προβλέπονται θα εφαρμοστούν σειρά από πολιτικές και μέτρα όπως είναι η απαγόρευση της αλιείας με μηχανότρατα στα δύο Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα. Τα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα είναι δίκτυα διασυνδεδεμένων προστατευόμενων περιοχών και η δημιουργία τους προσφέρει σημαντικά πρόσθετα πλεονεκτήματα σε σχέση με τις μέχρι σήμερα μεμονωμένες προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000, κυρίως λόγω της ολιστικής οικολογικής, διοικητικής και κοινωνικοοικονομικής προσέγγισης. Σκοπός τους είναι η διατήρηση της μοναδικής βιοποικιλότητας, η προστασία και η αποκατάσταση των οικοτόπων και η προώθηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με το θαλάσσιο περιβάλλον.
Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ιονίου: Τα χαρακτηριστικά και οι περιοχές που προστατεύονται
Η Περιβαλλοντική Μελέτη για το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο του Ιονίου επισημαίνει ότι η συγκεκριμένη περιοχή θεωρείται εξαιρετικής περιβαλλοντικής και οικολογικής σημασίας, φιλοξενώντας μοναδικά οικοσυστήματα, ενδημικά και απειλούμενα είδη, καθώς και κρίσιμα ενδιαιτήματα για τη θαλάσσια πανίδα. Η γεωμορφολογία του, οι φυσικοχημικές του συνθήκες και η γεωγραφική του θέση το καθιστούν κομβικό για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο. Ωστόσο, οι αθροιστικές πιέσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η εντατική αλιεία, η ναυσιπλοΐα, η εξερεύνηση υδρογονανθράκων και η ρύπανση από θόρυβο, απειλούν τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων του. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητη η εφαρμογή ολοκληρωμένων στρατηγικών διαχείρισης που να περιλαμβάνουν τη δημιουργία περιφερειακών ζωνών προστασίας, την παρακολούθηση των οικολογικών διαδρόμων και τη μείωση των ανθρωπογενών επιπτώσεων.
Η περιοχή μελέτης εκτείνεται στο θαλάσσιο χώρο του Ιονίου Πελάγους, καλύπτοντας μια εκτεταμένη ζώνη που ξεκινά από τη θαλάσσια περιοχή βόρεια της Λευκάδας και καταλήγει στη θαλάσσια περιοχή της νήσου Αντικύθηρα. Στο δυτικό της άκρο, περιλαμβάνει την αιγιαλίτιδα ζώνη των 12 ναυτικών μιλίων του Ιονίου, από το βορειότερο σημείο της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων έως το ακρωτήριο Ταίναρο της Πελοποννήσου καθώς και την αιγιαλίτιδα ζώνη από το Ταίναρο και ανατολικά, η οποία περιορίζεται στα 6 ναυτικά μίλια. Στο ανατολικό και βόρειο τμήμα, η περιοχή εκτείνεται μεταξύ της νήσου Λευκάδας και των παρακείμενων ακτών της Αιτωλοακαρνανίας. Ενσωματώνοντας σημαντικά είδη θαλάσσιων ασπόνδυλων καθώς και κρίσιμα ενδιαιτήματα θαλάσσιων θηλαστικών, η περιοχή μελέτης συμπεριλαμβάνει τμήμα από το εσωτερικό Ιόνιο. Στη συνέχεια, εκτείνεται κατά μήκος της παράκτιας ζώνης της Πελοποννήσου, καλύπτοντας περιοχές ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας.
Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ιονίου σχεδιάστηκε εντός των χωρικών υδάτων της Ελλάδας, περιλαμβάνοντας επιπλέον μικρό τμήμα της ΑΟΖ3, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την οικολογική σημασία της περιοχής, με στόχο την προστασία και τη διατήρηση της μοναδικής θαλάσσιας βιοποικιλότητάς της. Τα όρια του πάρκου καθορίστηκαν βάσει επιστημονικών δεδομένων, γεωπολιτικών ορίων, οικολογικών κριτηρίων και αναγκών διατήρησης κρίσιμων οικοσυστημάτων και ειδών, ενώ συνεκτιμήθηκαν υφιστάμενες χρήσεις και αδειοδοτημένα έργα έρευνας, ανάπτυξης και υποδομών.
Η περιοχή είναι καίριας σημασίας για πολλά θαλάσσια θηλαστικά, όπως ο φυσητήρας (Physeter macrocephalus), ο ζιφιός (Ziphius cavirostris) και το ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba), που χρησιμοποιούν την ελληνική Τάφρο του Ιονίου ως κύρια περιοχή διαβίωσης. Η παρουσία αυτών των ειδών, τα οποία απειλούνται από ανθρωπογενείς πιέσεις όπως οι συγκρούσεις με πλοία και ο υποθαλάσσιος θόρυβος, καθιστά αναγκαία την προστασία του οικοτόπου τους. Επιπλέον, η φώκια Monachus monachus, ένα από τα πιο απειλούμενα θαλάσσια θηλαστικά παγκοσμίως, καθώς και διάφορα είδη δελφινιών, όπως το Grampus griseus, το Delphinus delphis και το Tursiops truncatus, εντοπίζονται στην περιοχή, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για στοχευμένα μέτρα διατήρησης των ενδιαιτημάτων τους. Στην περιοχή περιλαμβάνονται οι σημαντικότερες παραλίες ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta στη Mεσόγειο, καθώς και κρίσιμες περιοχές ανάπτυξης, τροφοληψίας και διαχείμασης τόσο για το είδος Caretta caretta όσο και για το είδος Chelonia mydas.
Από οικολογική άποψη, η περιοχή διαθέτει εξαιρετικής σημασίας οικοτόπους, όπως τα λιβάδια Posidonia oceanica, τα οποία συμβάλλουν στην αποθήκευση άνθρακα, και υφάλους με μακροφυτικές βιοκοινωνίες μεγάλων φαιοφυκών του γένους Cystoseira sensu lato στα ρηχά και κοραλλιγενείς βιοκοινωνίες στα βαθύτερα που υποστηρίζουν πλούσια βιοποικιλότητα. Οι ύφαλοι και τα βαθύβια κοράλλια σε βαθιά νερά αποτελούν επίσης σημαντικούς βιογενείς οικοτόπους, υποστηρίζοντας μοναδικά οικοσυστήματα που κινδυνεύουν από καταστροφικές δραστηριότητες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα όρια του πάρκου καθορίστηκαν έτσι ώστε να συμπεριληφθούν κρίσιμες περιοχές που ήδη βρίσκονται υπό προστασία στο πλαίσιο του δικτύου Natura 2000. Οι περιοχές αυτές ενοποιήθηκαν για να διασφαλιστεί η οικολογική συνδεσιμότητα και η αποτελεσματική προστασία των ειδών και των οικοτόπων.
Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Νοτίου Αιγαίου 1 - Νότιες Κυκλάδες: Οι περιοχές που καλύπτονται και τα είδη που προστατεύονται
Ο γεωγραφικός χώρος του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Νοτίου Αιγαίου 1-Νότιες Κυκλάδες τοποθετείται στο νότιο τμήμα της πολυνησίας των Κυκλάδων. Η συγκεκριμένη περιοχή χαρακτηρίζεται από σημαντικές χερσαίες και θαλάσσιες εκτάσεις που διατηρούν τον φυσικό και ημι-φυσικό τους χαρακτήρα, στις οποίες λαμβάνουν χώρα οικολογικές λειτουργίες ευρείας κλίμακας με πολύ σημαντικά και σπάνια είδη και τύπους φυσικών οικοτόπων ενωσιακής σημασίας, καθώς και πολλά ελληνικά ενδημικά είδη, τα οποία χρήζουν προστασίας και διατήρησης. Όπως προβλέπεται από την σχετική νομοθεσία, η εξεταζόμενη περιοχή περιλαμβάνει αρκετές περιοχές Natura 2000 ή/και Περιοχές Προστασίας της Βιοποικιλότητας, που χαρακτηρίζονται από ευρύ φάσμα οικοσυστημικών λειτουργιών με κοινά χωρικά, φυσικογεωγραφικά ή/και αβιοτικά χαρακτηριστικά.
Συγκεκριμένα το ΕΘΠΝΑ 1- Νότιες Κυκλάδες περιλαμβάνει:
- Χερσαίες εκτάσεις που συγκροτούνται κυρίως από νησίδες των Νοτίων Κυκλάδων και το μοναδικής αξίας βιολογικό τους απόθεμα, καθώς και από χερσαίες περιοχές Natura 2000 μεγαλύτερων νησιών (Μήλος, Κίμωλος, Φολέγανδρος, Σίκινος, Σαντορίνη, Ανάφη, Αμοργός, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Κουφονήσι, Κίναρος και Λέβιθα), που περιλαμβάνονται στην περιοχή, μιας και αυτά βρίσκονται σε κοντινή απόσταση προς τις νησίδες, συστήνοντας ενιαία οικολογικά συμπλέγματα που αλληλοεπιδρούν με αυτές.
Η πλειονότητα των νησίδων του ΕΘΠΝΑ 1- Νότιες Κυκλάδες, περιλαμβάνεται στο ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000 και συνεπώς η συμπερίληψη τους στο ενιαίο πλαίσιο διαχείρισης του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου, θα ενισχύσει περαιτέρω την αποτελεσματικότητα της προστασίας και της ανάδειξης τους.
- Θαλάσσιες εκτάσεις που ορίστηκαν με στόχο τη μεγιστοποίηση της προστατευτικής κάλυψης των κρίσιμων ενδιαιτημάτων των προστατευόμενων ειδών στον χώρο του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου, να περιοριστούν οι μη αναγκαίες επιπτώσεις σε υφιστάμενες χρήσεις και οικονομικές δραστηριότητες.
Ως ευρύτερη περιοχή μελέτης μελετήθηκε ο νησιωτικός και θαλάσσιος χώρος των Νοτίων Κυκλάδων, ενώ η Περιοχή Μελέτης επικεντρώνεται στις περιοχές Natura 2000 και στον θαλάσσιο περίγυρό τους, ώστε να προσδιοριστεί με την βέλτιστη δυνατή επάρκεια το προστατευτέο αντικείμενο του Πάρκου.
Στο ΕΘΠΝΑ 1 - Νότιες Κυκλάδες εντάχθηκαν και οι χερσαίες περιοχές Natura 2000 των μεγαλύτερων νησιών που περιλαμβάνονται στην εξεταζόμενη περιοχή, στις περιπτώσεις που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση προς τις νησίδες, ώστε να υπάρξει ενιαία διαχείρισή τους, καθώς πρόκειται για προστατευόμενες περιοχές που επιπλέον συμπληρώνουν το προστατευτέο αντικείμενο του Πάρκου.
Ξεκινώντας από τα δυτικά όρια του ΕΘΠΝΑ1-Νότιες Κυκλάδες συναντάμε τα μεγάλα νησιά, Μήλος με τις περιφερειακές νησίδες της Αντίμηλο, Ανάνες και την Κίμωλο με την Πολύαιγο.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στα νησιά Μήλος, Κίμωλος και Πολύαιγος εντοπίζεται το σημαντικό είδος φιδιού Zamenis situla (Σπιτόφιδο) Χαμηλού κινδύνου (LC) σύμφωνα με τον Κόκκινο Κατάλογο της Ελλάδας, καθώς και η χελώνα Mauremys rivulata επίσης Χαμηλού κινδύνου (LC) σύμφωνα με τον Κόκκινο Κατάλογο της Ελλάδας.
Στα νησιά αυτά έχει επίσης καταγραφεί το πολύ σημαντικό ενδημικό είδος ερπετού, η Οχιά της Μήλου, ενδημικό είδος ερπετού των Κυκλάδων με την παγκόσμια εξάπλωσή του να περιορίζεται στα νησιά Μήλος, Κίμωλος, Πολύαιγος και Σίφνος. Είναι προστατευόμενο είδος και απαγορεύεται η σύλληψη, κατοχή ή θανάτωσή του καθώς και το εμπόριο ζωντανών ή νεκρών ατόμων.
Στη θαλάσσια έκταση υπάρχουν λιβάδια Ποσειδωνίας, ύφαλοι καθώς και θαλάσσια σπήλαια ενώ όσον αφορά τα θαλάσσια θηλαστικά έχει εντοπιστεί το είδος προτεραιότητας Monachus monachus, 3 είδη δελφινιών :το Ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus), Σταχτοδέλφινο (Grampus griseus) και το Κοινό Δελφίνι (Delphinus delphis), ενώ στην περιοχή έχει καταγραφεί και παρουσία Ζωνοδέλφινου (Stenella coeruleoalba), Ζιφιού (Ziphius cavirostris) και φυσητήρα (Physyter macrocephalus).
Η περιοχή Natura GR4220004 (ΕΖΔ/ΖΕΠ) περιλαμβάνει τα νησιά Φολέγανδρος και Σίκινος, και τις ενδιάμεσες σε αυτά νησίδες (Καρδιώτισσα, Τρία Αδέλφια, Άγιος Ανδρέας, Καλόγερος, Κάραβος), τη νησίδα Αβωλάδα, καθώς και τη θαλάσσια ζώνη γύρω από τα νησιά Φολέγανδρος, Σίκινος και Ίος. Στην περιοχή αυτή έχουν καταγραφεί επίσης ύφαλοι, λιβάδια Ποσειδωνίας και θαλάσσια σπήλαια ενώ εκεί έχει καταγραφεί το σημαντικό είδος φιδιού Elaphe quatuorlineata (Λαφιάτης) και στις νησίδες Τρία Αδέλφια της Φολεγάνδρου έχει εντοπιστεί το πολύ σημαντικό φυτικό είδος προτεραιότητας σύμφωνα με την Οδηγία 92/43, Silene holzmannii*, στη Σίκινο και την Καρδιώτισσα επίσης το χλωριδικό είδος προτεραιότητας Symphytum davisii subsp. cycladense και στη Φολέγανδρο το πολύ σημαντικό είδος Fritillaria obliqua subsp. tuntasia, που έχουν χαρακτηριστεί ως Τρωτά (VU) τόσο στον Κόκκινο Kατάλογο της Ελλάδας, όσο και της IUCN.
Όσον αφορά στα θαλάσσια θηλαστικά έχει εντοπιστεί το είδος προτεραιότητας Monachus monachus, το Ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus), το Κοινό Δελφίνι (Delphinus delphis) και Σταχτοδέλφινο (Grampus griseus) ενώ έχει επίσης καταγραφεί με βάση τις βιβλιογραφικές πηγές και παρουσία Ζωνοδέλφινου (Stenella coeruleoalba), Ζιφιού (Ziphius cavirostris) και φυσητήρα (Physyter macrocephalus), με βάση τις βιβλιογραφικές πηγές, καθώς και πρόσφατες σποραδικές παρατηρήσεις.
Ομοίως στην έκταση περιλαμβάνονται οι Μικρές Κυκλάδες (Ηρακλειά, Σχοινούσα, Κουφονήσια, Κέρος και Αντικέρια) καθώς και τη θαλάσσια έκταση που τα περιβάλλει. Στα συγκεκριμένα νησιά και νησίδες, μαζί με τη θαλάσσια έκταση της Αμοργού, το BΑ τμήμα του νησιού και τις περιφερειακές της νησίδες (Γραμβούσα, Νικουριά, Γραμπονήσι), έχουν καταγραφεί το σημαντικό είδος φιδιού Elaphe quatuorlineata (Λαφιάτης) Χαμηλού κινδύνου (LC) σύμφωνα με τον Κόκκινο Κατάλογο της Ελλάδας, καθώς και το βραχόβιο χερσαίο σαλιγκάρι Albinaria wettsteini που είναι ενδημικό στη νησίδα Οφειδούσσα, νότια της Σχοινούσας και χαρακτηρίζεται ως Τρωτό VU σύμφωνα με τον Κόκκινο Κατάλογο της Ελλάδας και την IUCN.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί η καταγραφή δυο σημαντικών χλωριδικών ειδών Achillea aegyptiaca, Limonium microcycladicum που είναι ενδημικά στις Μικρές Κυκλάδες και χαρακτηρίζονται ως Σχεδόν Απειλούμενο (NT) και Χαμηλού Κινδύνου (LC) αντίστοιχα στον Κόκκινο Κατάλογο της IUCN. Τέλος στη θαλάσσια έκταση που περιβάλλει τα νησιά, καταγράφονται η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, καθώς και το είδος προτεραιότητας Monachus monachus (φώκια) που χρησιμοποιούν την ευρύτερη περιοχή για τροφοληψία (ή φώκια και αναπαραγωγή), καθώς και το Ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus).