Οι εμβολιαστικές εκστρατείες παγκοσμίως οδήγησαν στη μείωση κατά 88% των θανάτων από ιλαρά, από το 2000 έως το 2024, σύμφωνα με νέα έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), που ωστόσο διαπιστώνει αλματώδη αύξηση των κρουσμάτων, με το σύνολο τους να ξεπερνά τον πληθυσμό της Ελλάδας.
Ο Οργανισμός εκτιμά ότι από την αρχή του 21ου αιώνα έχουν σωθεί 59 εκατ. ζωές χάρη στον εμβολιασμό έναντι της ιλαράς, ωστόσο μέσα στο 2024 καταγράφηκαν 95.000 θάνατοι από τη νόσο, που αφορούν κυρίως νήπια ηλικίας κάτω των 5 ετών. Κάθε θάνατος που οφείλεται σε προλήψιμη νόσο αποτελεί μη αποδεκτό γεγονός από τον ΠΟΥ, τονίζουν οι επιστήμονες του Οργανισμού, ειδικά όταν η νόσος μπορεί να προληφθεί με ένα παλαιάς κοπής εμβόλιο, που είναι φθηνό και συνεπώς προσβάσιμο σε πολύ περισσότερους ανθρώπους.
Ωστόσο, ορισμένα στοιχεία της νέας έκθεσης του ΠΟΥ για την ιλαρά γεννούν μεγάλο προβληματισμό, όπως το γεγονός ότι τα κρούσματα ιλαράς παγκοσμίως πέρσι αυξήθηκαν αλματωδώς φτάνοντας τα 11 εκατομμύρια-δηλαδή κατά 800.000 περισσότερα κρούσματα σε σχέση με το προπανδημικό έτος 2019. «Σε όλο τον κόσμο, η ιλαρά είναι ο πιο μολυσματικός ιός, που λόγω της υψηλής του μεταδοτικότητας εκμεταλλεύεται αμέσως οποιαδήποτε «ρωγμή» δημιουργείται στην ανοσία της κοινότητας για να εξαπλωθεί δίνοντας νέα κρούσματα. Όταν όμως κάθε παιδί, σε κάθε κοινότητα εμβολιάζεται έναντι της ιλαράς, οι επιδημικές εξάρσεις της νόσου μπορούν να αποφευχθούν και η νόσος να εξαλειφθεί» επισημαίνει ο Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ.
Η πορεία της ιλαράς ανά περιφέρεια του ΠΟΥ
Το 2024, τα κρούσματα ιλαράς αυξήθηκαν κατά 86% στην Ανατολική Μεσόγειο (την περιφέρεια που περιλαμβάνει και την Ελλάδα), κατά 47% στην υπόλοιπη Ευρώπη και κατά 42% στην Νοτιονανατολική Ασία, σε σύγκριση με τα δεδομένα του 2019. Η μόνη περιφέρεια που κατέγραψε μείωση (κατά 40% στα κρούσματα ιλαράς και κατά 50% στους θανάτους) ήταν η Αφρική, κυρίως επειδή αυξήθηκε η εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού, μετά την κατακόρυφη «βουτιά» των παιδιατρικών εμβολιασμών κατά την πανδημία του κορονοϊού.
Παρότι πλέον διεθνώς οι θάνατοι από ιλαρά εξακολουθούν να μειώνονται λόγω της καλύτερης πρόσβασης σε φάρμακα, ποιοτική περίθαλψη και θρεπτική διατροφή, ο κίνδυνος για τις ισόβιες επιπλοκές της ιλαράς παραμονεύει ειδικά στα κράτη χαμηλού κατά κεφαλήν εισοδήματος. Οι βασικές επιπλοκές της ιλαράς που έχουν ισόβιο αντίκτυπο στους ασθενείς περιλαμβάνουν την απώλεια όρασης, την πνευμονία και την εγκεφαλίτιδα.
Σε μια χρονιά, εμβολιάστηκαν 2 εκατ. περισσότερα παιδιά
Το 2024, το 84% του παιδικού πληθυσμού διεθνώς έλαβε την 1η δόση του εμβολίου της ιλαράς, αλλά μόνο το 76% έλαβε την 2η δόση σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΠΟΥ και της Unicef. Τα ποσοστά αυτά αντικατοπτρίζουν μια μικρή βελτίωση σε σύγκριση με το 2023, με 2 εκατομμύρια περισσότερα παιδιά να λαμβάνουν εμβόλιο έναντι της ιλαράς. Σύμφωνα με τις οδηγίες του ΠΟΥ, και επειδή η ιλαρά είναι τόσο μολυσματική, απαιτείται τουλάχιστον 95% εμβολιαστική κάλυψη με 2 δόσεις εμβολίου για να σταματήσει η διασπορά στην κοινότητα.
Αναφορικά με αυτή την οδηγία, βρισκόμαστε μακριά από τον στόχο (της εξάλειψης της νόσου έως το 2030), με περισσότερα από 30 εκατ. παιδιά να παραμένουν απροστάτευτα έναντι της ιλαράς το 2024. Να σημειώσουμε ότι το 75% των παιδιών αυτών ζουν στην Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο σε περιοχές του πλανήτη που υπάρχουν σε εξέλιξη κρίσεις όπως εμπόλεμες συρράξεις, ανθρωπιστικές κρίσεις λόγω φτώχειας ή πλήγματος από ακραία καιρικά φαινόμενα.
«Δείκτης» μείωσης της εμβολιαστικής κάλυψης
Η Ατζέντα Ανοσοποίησης 2030 του ΠΟΥ, υπογραμμίζει ότι η ιλαρά είναι η πρώτη λοιμώδης νόσος που καταγράφει αναζωπύρωση όταν μειώνεται η εμβολιαστική κάλυψη και για αυτό οι επιδημικές εξάρσεις της ιλαράς αποτελούν δείκτη μείωσης της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού.
Το 2024, 59 χώρες κατέγραψαν επιδημικές εξάρσεις ιλαράς-αριθμός 3πλάσιος από τον αντίστοιχο του 2021. Όλες οι περιφέρειες του ΠΟΥ πλην των ΗΠΑ και της Λατινικής Αμερικής είχαν τουλάχιστον μια χώρα που βίωσε μια μεγάλη επιδημική έξαρση της νόσου μέσα στο περασμένο έτος. Η εικόνα αυτή βέβαια άλλαξε το 2025 που η Αμερική βρέθηκε προ των πυλών μιας σαρωτικής επιδημικής έξαρσης ιλαράς, η οποία προκάλεσε σωρεία κρουσμάτων και θανάτους.
Μέσα στο 2024, περισσότερα από 760 εργαστήρια συνεργάστηκαν στο παγκόσμιο εργαστηριακό δίκτυο για την ιλαρά και την ερυθρά (GMRLN) και πραγματοποίησαν αναλύσεις σε περισσότερα από 500.000 δείγματα, αριθμός που ισοδυναμεί με αύξηση κατά 27% των αντίστοιχων αναλύσεων του 2023.
Ωστόσο, οι περικοπές στην χρηματοδότηση των προγραμμάτων υγείας επηρεάζουν τη λειτουργία του δικτύου GMRLN ενώ παράλληλα διευρύνουν τις ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών και τροφοδοτούν τις επιδημικές εξάρσεις της λοιμώδους νόσου.
Με τα σημερινά δεδομένα, ο στόχος της εξάλειψης της ιλαράς παραμένει μακρινός. Έως το τέλος του 2024, 81 χώρες (ποσοστό 42%) κατάφερε να εξαλείψει την ιλαρά αυξάνοντας τις απαλλαγμένες από την ιλαρά χώρες κατά μόνο 3 σε σύγκριση με τα προπανδημικά χρόνια. Πρόοδος καταγράφηκε το 2025 στα νησιά του Ειρηνικού, ενώ το ίδιο συνέβη στις Σεϋχέλλες και τον Μαυρίκιο στον Ινδικό ωκεανό, καθώς και στο Πράσινο Ακρωτήρι (Cabo Verde), ένα νησιωτικό κράτος της Δυτικής Αφρικής στον Ατλαντικό Ωκεανό, με συνέπεια ο αριθμός των χωρών που έχουν απαλλαχθεί από την ιλαρά να ανεβαίνει στις 96.
Την ίδια ώρα η συνεχιζόμενη διασπορά ιλαράς στον Καναδά προβληματίζει τους ειδικούς και εμφανίζεται ως απόρροια του γεγονότος πως η εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού έχει πέσει κάτω από το κρίσιμο όριο ασφαλείας του 95%, με τους επιστήμονες να υπογραμμίζουν πως οι νησίδες φτώχειας και οι «φωλιές» ανεμβολίαστων ανθρώπων μέσα σε μια κοινότητα μπορούν να υπονομεύσουν την γενική πρόοδο.
