Μετά την τεράστια υστέρηση που προκάλεσε στους παιδιατρικούς εμβολιασμούς ρουτίνας η covid πανδημία, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σήκωσε ψηλά τα μανίκια και ακόμα ψηλότερα τον πήχη των προσδοκιών ώστε να γίνει πράξη το πρότζεκτ του μεγάλου «catch up» με στόχο να καλυφθούν τα κενά αναφορικά με την ανοσοποίηση του βρεφικού, παιδικού και εφηβικού πληθυσμού.
Σε αυτή τη διεθνή προσπάθεια, ο ΠΟΥ σε συνεργασία με τη Unicef οργάνωσαν κι υλοποίησαν ένα ράλι αναπλήρωσης στην βρεφική και παιδική ανοσοποίηση, καθώς από το 2020 έως και το 2023, περισσότερα από 24 εκατ. λιλιπούτειοι είχαν στερηθεί τα βασικά παιδιατρικά εμβόλια, όταν όλες οι υγειονομικές υπηρεσίες ρουτίνας μπήκαν «στον πάγο». Ωστόσο, η νέα έκθεση του ΠΟΥ και της Unicef δείχνουν πως έχουμε ακόμα δρόμο μπροστά…
Το 2024, το 89% των βρεφών σε παγκόσμιο επίπεδο - δηλαδή περίπου 115 εκατομμύρια βρέφη- έλαβαν τουλάχιστον μία δόση από το εμβόλιο της διφθερίτιδας, του τετάνου και του κοκκύτη. Την ίδια χρονιά, το 85% των βρεφών –δηλαδή περίπου 109 εκατομμύρια βρέφη -ολοκλήρωσαν το δοσολογικό σχήμα των τριών δόσεων σύμφωνα με την νέα έκθεση για την κάλυψη ανοσοποίησης των λιλιπούτειων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Unicef.
Σε σύγκριση με το 2023, περίπου 171.000 περισσότερα παιδιά έκαναν τουλάχιστον 1 εμβόλιο και 1 εκατ. περισσότεροι λιλιπούτειοι συμπλήρωσαν το σχήμα των 3 δόσεων του εμβολίου DTP (για την διφθερίτιδα, τον τέτανο και τον κοκκύτη). Παρεμπιπτόντως το εμβόλιο αυτό θεωρείται ικανός δείκτης ανοσοποίησης αναφορικά με τον παιδιατρικό εμβολιασμό ρουτίνας και γι αυτό συμπεριλαμβάνεται σε όλες τις εκθέσεις. Η τελευταία έκθεση των ΠΟΥ και Unicef δείχνει σταθερή αλλά αργή πρόοδο και αναδεικνύει παράλληλα την ανάγκη να γίνουν στοχευμένες δράσεις για να καλυφθούν τα κενά ανοσοποίησης και να προστατευτούν τα παιδιά, εν τω μέσω νέων και αναδυόμενων κινδύνων.
14,3 εκατ. λιλιπούτειοι δεν έλαβαν καμία δόση εμβολίου
Ωστόσο, οι αριθμοί όπως γνωρίζουμε δεν λένε ψέματα ούτε χρυσώνουν την αλήθεια. Έτσι λοιπόν ξέρουμε πλέον ότι σχεδόν 20 εκατ. βρέφη έχασαν τουλάχιστον μία δόση του εμβολίου DTP, μέσα στο 2024, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και 14,3 εκατ. παιδιά που δεν έκαναν κανένα εμβόλιο και γι αυτό αποκαλούνται «παιδιά μηδενικής δόσης». Ο στόχος που είχε θέσει ο ΠΟΥ για το 2024 ήταν 16 εκατ. παιδιά να μείνουν πίσω στην ανοσοποίηση-γεγονός που σημαίνει ότι το μεγάλο catch up βρέθηκε εκτός στόχου κατά 4 εκατ. παιδιά- ένας διόλου ευκαταφρόνητος αριθμός παιδικού πληθυσμού και μια μεγάλη απόκλιση από τον στόχο σύμφωνα με το πλαίσιο για την βελτίωση της δημόσιας Υγείας έως το 2030, του ΠΟΥ.
«Τα εμβόλια σώζουν ζωές και επιτρέπουν στους ανθρώπους, τις κοινωνίες και τις οικονομίες να ανθίσουν» επισημαίνει ο Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ. Ο επικεφαλής του ΠΟΥ προσθέτει πως είναι ενθαρρυντικό να βλέπει να αυξάνονται τα παιδιά που εμβολιάζονται- παρότι υπάρχει ακόμα μακρύς δρόμος μπροστά μέχρι την επίτευξη των στόχων.
Πολυπαραγοντικό το φαινόμενο
Οι περικοπές στα προγράμματα πρόληψης και προαγωγής υγείας, σε συνδυασμό με την διάδοση fake news αναφορικά με τη ασφάλεια των εμβολίων απειλούν να αντιστρέψουν την πρόοδο δεκαετιών. Τα παιδιά συνήθως μένουν ανεμβολίαστα ή ανεπαρκώς εμβολιασμένα εξαιτίας πληθώρας αιτιών, όπως είναι ο περιορισμός στην πρόσβαση, οι ελλείψεις εμβολίων, οι εμπόλεμες διαμάχες στην περιοχή που ζουν, οι φυσικές καταστροφές και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που καταστρέφουν τις δομές υγείας και η παραπληροφόρηση για τα εμβόλια, που προκαλεί σύγχυση στους γονείς.
Ανισότητες στην πρόσβαση των παιδιών στα εμβόλια ρουτίνας
Στοιχεία από 195 χώρες δείχνουν ότι 131 κράτη κατάφεραν να εμβολιαστεί με μία δόση τουλάχιστον του εμβολίου DTP το 90% του παιδικού τους πληθυσμού από το 2019, που ξεκίνησαν οι κλυδωνισμοί αλλά το ποσοστό αυτό δεν αυξάνεται για να αυξηθεί περαιτέρω ώστε να αγγίξει το 100%. Στις υπόλοιπες χώρες, που έμειναν κάτω του 90%, μόνο 17 κατάφεραν να αυξήσουν τα ποσοστά εμβολιασμού στους λιλιπούτειους μέσα στην τελευταία 5ετία. Την ίδια ώρα σε 47 κράτη, η όποια πρόοδος έχει παγώσει ή αντιστρέφεται και σε αυτό τον αριθμό περιλαμβάνονται 22 κράτη που είχαν αγγίξει τον στόχο του 90% το 2019, αλλά έκτοτε έπεσαν εκτός στόχου.
Τα στοιχεία που συνέλεξαν ο ΠΟΥ και η Unicef υποδεικνύουν ότι οι εμπόλεμες συρράξεις και οι ανθρωπιστικές κρίσεις (όπως στην Γάζα και την Ουκρανία) μπορούν να σβήσουν με μια μονοκονδυλιά την πρόοδο στην ανοσοποίηση. Το 25% του παγκόσμιου βρεφικού πληθυσμού ζει σε 26 χώρες οι οποίες έχουν πληγεί από συρράξεις και ανθρωπιστικές κρίσεις, έχουν εύθραυστα συστήματα υγείας και αντιστοιχούν στο 50% των μη εμβολιασμένων παιδιών διεθνώς. Επιπλέον μέσα στα χρόνια της covid πανδημίας ο πληθυσμός των ανεμβολίαστων βρεφών και νηπίων στα 13 από τα 26 κράτη αυξήθηκε από 3,6 εκατ. το 2019 σε 5,4 εκατ. το 2024.
Πολύτιμη η δράση της Συμμαχίας Gavi
Στις χώρες με χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα, η ανοσολογική κάλυψη του πληθυσμού υποστηρίζεται από την Συμμαχία για τα Εμβόλια Gavi, χάρη στην οποία ο αριθμός των ανεμβολίαστων ή ανεπαρκώς εμβολιασμένων παιδιών πέρσι μειώθηκε κατά 650.000. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι ακόμα και μικρές μειώσεις στην εμβολιαστική κάλυψη μπορούν να αυξήσουν δραματικά τον κίνδυνο επιδημικών εξάρσεων και να ασκήσουν περαιτέρω πιέσεις στα εύθραυστα συστήματα υγείας. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η ιλαρά, που χρειάζεται εμβολιαστική κάλυψη άνω του 95% για μην διαρραγεί η ανοσία στην κοινότητα. «Εκατομμύρια παιδιά παραμένουν χωρίς προστασία έναντι λοιμωδών ασθενειών που μπορούν να προληφθούν» υπογραμμίζει η γενική διευθύντρια της Unicef, Catherine Russell, προσθέτοντας πως κανένα παιδί δεν θα έπρεπε να πεθαίνει στον κόσμο από μια ασθένεια την οποία γνωρίζουμε πώς να την προλάβουμε.
Μεγαλώνει ωστόσο η φαρέτρα της προστασίας ενάντια στα λοιμώδη νοσήματα
Σε πείσμα όλων αυτών των προκλήσεων, οι χώρες που υποστηρίζονται από την Συμμαχία για τα Εμβόλια Gavi εξακολουθούν να προσθέτουν στη φαρέτρα τους εμβόλια, μεταξύ των οποίων το εμβόλιο έναντι του ιού HPV και τα εμβόλια για τη μηνιγγίτιδα, τον πνευμονιόκκοκο, την πολιομυελίτιδα και τον ροταϊό. Για παράδειγμα, η κάλυψη των κοριτσιών με το εμβόλιο για τον HPV αυξήθηκε το 2024 κατά 4%. Το 2024, 31% των κοριτσιών στην εφηβεία έλαβαν τουλάχιστον μία δόση του HPV εμβολίου και οι εν λόγω εμβολιασμοί έγιναν κυρίως σε φτωχά κράτη όπου υλοποιείται το μονοδοσικό πρόγραμμα εμβολιασμού.
Αν αναλογιστούμε πως το αντίστοιχο ποσοστό το 2019 ήταν μόλις 17%, είναι γεγονός ότι συντελείται πρόοδος. Και για την ιλαρά βελτιώθηκε λίγο η ανοσοποίηση του παιδικού πληθυσμού με το 84% των παιδιών να λαμβάνει την πρώτη δόση του εμβολίου το 2024 και το 76% να λαμβάνει και 2 η δόση. Επιπλέον 2 εκατ. παιδιά εμβολιάστηκαν κατά της ιλαράς πέρσι, αλλά η παγκόσμια κάλυψη είναι αρκετά πιο κάτω από το 95% που απαιτείται για τη διατήρηση της ανοσίας στην κοινότητα. Αυτό σημαίνει ότι περίπου 30 εκατ. παιδιά είναι ανεπαρκώς προστατευμένα έναντι της ιλαράς και για αυτό άλλωστε μέσα στο 2024 καταγράφηκανεπιδημικές εξάρσεις σε 60 χώρες. Ο αριθμός των χωρών με επιδημικές εξάρσεις ιλαράς βαίνει αυξανόμενος, καθώς το 2022 ήταν 33 χώρες, δηλαδή σε 2 χρόνια διπλασιάστηκαν οι χώρες με επιδημικές εξάρσεις στο έδαφός τους.
4 παράμετροι για να προστατευτεί κάθε παιδί
Για να μπορέσει να προστατευτεί κάθε παιδί, με το δώρο ζωής των εμβολίων θα πρέπει:
1. Να χρηματοδοτηθεί το πρόγραμμα της Συμμαχίας για τα Εμβόλια Gavi στον επόμενο στρατηγικό κύκλο 2026–2030, ώστε να καλυφθούν τα κενά που προκάλεσαν οι περικοπές στα προγράμματα πρόληψης και προαγωγής υγείας του ΠΟΥ.
2. Να ενδυναμωθούν τα προγράμματα ανοσοποίησης σε περιοχές του πλανήτη που πλήττονται από εμπόλεμες συρράξεις, ανθρωπιστικές κρίσεις και ακραία καιρικά φαινόμενα, καθώς εκεί η οποία πρόοδος έχει επιτευχθεί φθίνει ταχέως.
3. Να ενδυναμωθούν τα συστήματα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας με εγχώριες επενδύσεις και να δοθούν κίνητρα γι αυτό.
4. Να καταπολεμηθεί η παραπληροφόρηση και οι φήμες που διαχέουν τα κατά τόπους αντιεμβολιαστικά λόμπι.
