Tην ανάγκη να ενταθεί η πρόοδος που έχει συντελεστεί παγκοσμίως για τον έλεγχο των προϊόντων καπνού αναδεικνύει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Στην ετήσια έκθεσή του για τον Περιορισμό του Καπνίσματος για το έτος 2025, ο ΠΟΥ εστιάζει σε 6 μέτρα-παρεμβάσεις που έχουν αποδεδειγμένα βοηθήσει να μειωθεί η κατανάλωση καπνικών προϊόντων, η οποία οδηγεί στον πρόωρο θάνατο 7 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως.
Στα μέτρα αυτά περιλαμβάνονται ποικίλες πολιτικές πρόληψης, η θέσπιση ειδικής νομοθεσίας για περιβάλλοντα ελεύθερα καπνού, η υποστήριξη για την διακοπή του καπνίσματος, η ενημέρωση του κοινού για τις σοβαρές ασθένειες που προκαλεί το κάπνισμα με σχετικές επιγραφές και σκληρές φωτογραφίες πάνω στις συσκευασίες των προϊόντων, η απαγόρευση των διαφημίσεων των προϊόντων καπνού και η αύξηση της φορολόγησης τους.
Η πρόοδος από το 2007 σε αριθμούς
Από το 2007, 155 χώρες έχουν εφαρμόσει τουλάχιστον μία από τις 6 παρεμβάσεις του ΠΟΥ. Σήμερα, 6,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι -δηλαδή το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού -προστατεύονται τουλάχιστον από μία πολιτική υγείας για την μείωση του καπνίσματος, σε σύγκριση με το 1 δισεκατομμύριο ανθρώπων που προστατεύονταν το 2007. Τέσσερις χώρες αποτελούν το χρυσό παράδειγμα γιατί έχουν εφαρμόσει και τα 6 μέτρα. Πρόκειται για τη Βραζιλία, τον Μαυρίκιο, την Ολλανδία και την Τουρκία, που αξιοποιούν κάθε διαθέσιμη παρέμβαση για την μείωση του καπνίσματος και του αριθμού των καπνιστών.
Παράλληλα, 7 χώρες έχουν εφαρμόσει τα πέντε από τα έξι μέτρα και τους λείπει μια παρέμβαση για να υιοθετήσουν ολόκληρο το «πακέτο» του ΠΟΥ. Πρόκειται για την Αιθιοπία, την Ιρλανδία, την Ιορδανία, το Μεξικό, τη Νέα Ζηλανδία, τη Σλοβενία και την Ισπανία.
Μεγάλη ανομοιογένεια μεταξύ των κρατών
Ωστόσο, δεν υπάρχει ομοιογένεια στην πρόοδο που έχει συντελεστεί. Εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις και ενδεικτικά 40 χώρες δεν εφαρμόζουν κανένα από τα έξι μέτρα του ΠΟΥ, ενώ περισσότερες από 30 χώρες επιτρέπουν ακόμα τις πωλήσεις των τσιγάρων, με απλή συσκευασία, χωρίς δηλαδή να υπάρχουν πάνω στις συσκευασίες προειδοποιήσεις για τις σοβαρές επικείμενες βλάβες του καπνίσματος στην υγεία.
Όπως αναφέρει ο Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ: «Μια 20ετία μετά την δημιουργία του πλαισίου για τον έλεγχο του καπνού που υιοθέτησε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, μπορούμε να ‘πανηγυρίσουμε’ για μεγάλες επιτυχίες αλλά η βιομηχανία των καπνικών προϊόντων εξελίσσεται και το ίδιο πρέπει να κάνουμε κι εμείς. Συνδυάζοντας την επιστήμη, τις στρατηγικές υγείας και την πολιτική βούληση μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν κόσμο στον οποίο τα προϊόντα καπνού δεν θα κόβουν πρόωρα το νήμα της ζωής των πολιτών και δεν θα προκαλούν μεγάλες δαπάνες στην Οικονομία. Το κάπνισμα είναι μία επιδημία που μπορούμε να την τερματίσουμε όλοι μαζί.»
Η παγκόσμια έκθεση για τον έλεγχο του καπνίσματος που συντάσσει ετησίως ο ΠΟΥ, υποστηρίζεται από το 2007 από τον Φιλανθρωπικό Οργανισμό Bloomberg Philanthropies. «Η συμμετοχή του Bloomberg Philanthropies συνέβαλε στο να συντελεστεί μεγαλύτερη πρόοδος στην πρόληψη του καπνίσματος αλλά ακόμα έχουμε δρόμο μπροστά μας» επισημαίνει ο Michael R. Bloomberg, ιδρυτής του Οργανισμού και πρεσβευτής στον ΠΟΥ για τις μη μεταδοτικές ασθένειες και τα τραύματα.
Οι σκληρές εικόνες στα πακέτα των τσιγάρων, η πιο αποδοτική παρέμβαση
Η έκθεση του ΠΟΥ για το 2025 δείχνει ότι το μεγαλύτερο όφελος στις πολιτικές περιορισμού του καπνίσματος προέρχεται από τις σκληρές εικόνες που υπάρχουν στις συσκευασίες των τσιγάρων- γιατί είναι τόσο έντονες που είναι αδύνατον για τον αγοραστή να τις αγνοήσει. Αναφορικά με τις προειδοποιήσεις που φέρουν πάνω στη συσκευασία τους τα καπνικά προϊόντα, 110 χώρες έχουν υιοθετήσει αυτή την πρακτική, όταν το 2007 μόλις σε εννιά χώρες τα πακέτα των τσιγάρων πωλούνταν με ανάλογα γραφικά και εικόνες στις συσκευασίες τους. Σήμερα μέσα από αυτή την επιτυχημένη παρέμβαση προστατεύεται το 62% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ στον αντίποδα 25 χώρες έχουν υιοθετήσει την απλή συσκευασία, χωρίς προειδοποιήσεις για τις βλάβες του καπνίσματος στην υγεία.
Ωστόσο, ακόμα και σε αυτές τις 110 χώρες που έχουν κάνει βήματα προόδου, τα τελευταία 3 χρόνια τα πράγματα έχουν βαλτώσει, καθώς δεν έχουν υλοποιηθεί καμπάνιες για την διακοπή του καπνίσματος από το 2022 και μετά. Συνολικά το 36% του παγκόσμιου πληθυσμού πλέον ζει σε χώρες που χρησιμοποιούν «εργαλεία» για τον έλεγχο του καπνίσματος και το ποσοστό έχει ανέβει αισθητά από το 2022 που διαμορφώνονταν αντίστοιχα στο 19%.
Αυξημένη φορολόγηση των καπνικών προϊόντων
Σημαντικά είναι τα «εργαλεία» της αυξημένης φορολόγησης και της παροχής βοήθειας με οργανωμένα ιατρεία διακοπής καπνίσματος για να προστατευτεί ο πληθυσμός από τις βλάβες που προκαλούν τα τσιγάρα. Αναφορικά με την φορολόγηση 134 χώρες δεν κατάφεραν να κάνουν τα τσιγάρα λιγότερο προσιτά στην τιμή και από το 2022 και μετά μόλις τρεις χώρες αύξησαν την φορολογία στα καπνικά προϊόντα.
Επίσης προβλήματα υπάρχουν και αναφορικά με την πρόσβαση στα ιατρεία διακοπής καπνίσματος καθώς μόλις το 33% του πληθυσμού- ένας στους τρεις -δηλαδή μπορεί να έχει και πρόσβαση σε τέτοιου είδους υπηρεσίες χωρίς να πληρώσει από την τσέπη του. Παράλληλα, η απαγόρευση στην διαφήμιση των καπνικών προϊόντων ισχύει σε 68 χώρες και καλύπτει το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Παθητικό κάπνισμα, ο αόρατος εχθρός
Μεγάλο ζήτημα είναι και το παθητικό κάπνισμα, που απειλεί και πολλά παιδιά. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΠΟΥ, 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν το χρόνο από παθητικό κάπνισμα και 79 χώρες έχουν εφαρμόσει αυστηρή νομοθεσία για περιβάλλοντα ελεύθερα καπνού-γεγονός που σημαίνει ότι καλύπτεται με αυτό το συγκεκριμένο μέτρο μόλις το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού.
Από το 2022 και μετά έξι επιπλέον χώρες τα νησιά Κουκ, η Ινδονησία η Μαλαισία η Σιέρα Λεόνε, η Σλοβενία και το Ουζμπεκιστάν έχουν θεσπίσει νόμους για την δημιουργία χώρων εξωτερικών ελευθέρων καπνού, παρά την αντίσταση της βιομηχανίας των καπνικών προϊόντων και ένα από τα τελευταία παραδείγματα αφορά την Γαλλία στην οποία ήδη υπήρχαν απαγορεύσεις αλλά πλέον εφαρμόστηκε και απαγόρευση καπνίσματος σε παραλίες και οπουδήποτε υπάρχουν παιδιά. Στο πλαίσιο της πολιτικής της μείωσης της βλάβης έχουν κυκλοφορήσει τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα (ηλεκτρονικά συστήματα απελευθέρωσης νικοτίνης).
Οι περισσότερες χώρες έχουν αρχίσει να δίνουν προσοχή σε αυτά τα προϊόντα και επικρατεί προβληματισμός –ο οποίος αποτυπώνεται στο γεγονός ότι ενώ το 2022 ειδική νομοθεσία για αυτά τα εναλλακτικά καπνικά προϊόντα είχαν 122 χώρες, το 2024 ο αριθμός τους αυξήθηκαν κατά 11 και πλέον ειδικό κανονιστικό πλαίσιο διαθέτουν 133 χώρες. Ωστόσο υπάρχουν ακόμα παγκοσμίως 60 χώρες που δεν έχουν κανέναν κανόνα για την διάθεση αυτών των προϊόντων, τα οποία όπως όλοι γνωρίζουμε είναι ιδιαίτερα ελκυστικά στους νέους.
Όπως χαρακτηριστικά λέει ο διευθυντής προαγωγής υγείας του ΠΟΥ, Dr Ruediger Krech, σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη η ανάληψη δράσης για τονέλεγχο των προϊόντων κα πνού «λαγκάρει»! «Πρέπει να επιταχύνουμε και να μην αφήσουμε κανέναν πίσω στη μάχη για την καταπολέμηση του καπνίσματος» καταλήγει ο Dr. Krech.
