Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, τα πάντα είναι δυνατά ακόμα και η ψηφιακή ύπαρξη ή «επιστροφή» των ανθρώπων που έχουν αποβιώσει. Σε αυτό το πλαίσιο «επιστημονικής φαντασίας», που έχει και ορολογία, λέγεται cybernecromancy και στα ελληνικά αποδίδεται ως «νεκρομαντεία του κυβερνοχώρου», τα αγαπημένα αποβιώσαντα πρόσωπα «επιστρέφουν» μέσω των ψηφιακών ιχνών που έχουν αφήσει πίσω τους, όπως επισημαίνει η Άρτεμις Τσίτσικα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Επιστ. Υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) στη Β΄ Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ - Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού» και Πρόεδρος της. Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ).
Στο πρόσφατο Συνέδριο της ΕΕΕΙ, ερευνητές του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, με επικεφαλής την καθηγήτρια Α. Τσίτσικα παρουσίασαν παραδείγματα από την διεθνή εμπειρία που ιντριγκάρουν αλλά ταυτόχρονα προκαλούν δέος.
Στο εξωτερικό λειτουργούν εταιρείες που δημιουργούν «deathbots» τα οποία συνομιλούν ακριβώς όπως ο αποθανών, χρησιμοποιώντας ευφάνταστα μέσα για να το πετύχουν.
Παράλληλα, η εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης «Deep Nostalgia» «ζωντανεύει» παλιές φωτογραφίες κανοντάς τες να κινούνται, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι οι εικονιζόμενοι αποβιώσαντες ζουν σαν ψηφιακό αντίγραφο του εαυτού τους.
Δημοφιλείς εφαρμογές όπως τα «StoryFile» και «HereAfter AI», που κάνουν θραύση στο εξωτερικό αξιοποιούν προ-ηχογραφημένα βίντεο ανθρώπων, που επιτρέπουν τη ρεαλιστική μεταθανάτια «συνομιλία» μαζί τους. Ακόμα πιο εντυπωσιακό, το μέσο «ElevenLabs: AI voice generator», που αναβιώνει φωνές καλλιτεχνών όπως του Τζον Λένον από τα θρυλικά «Σκαθάρια» ενώ τα «Replika» και «Character AΙ», δημιουργούν ψηφιακά «avatars» που μιμούνται τα πρόσωπα που έχουμε χάσει.
Η ενδιαφέρουσα σημειολογία
Έντονη είναι και η σημειολογία γύρω από αυτήν την πτυχή της τεχνολογίας, καθώς μια από τις πιο δημοφιλείς εφαρμογές ΑΙ της cybernecromancy δανείζεται το όνομα της από μια πασίγνωστη ταινία του 2011, με σκηνοθέτη τον Κλιντ Ίστγουντ, πρωταγωνιστή τον Ματ Ντέιμον και τίτλο «Hereafter» που στα ελληνικά αποδόθηκε «Η ζωή μετά».
Ποιους σκοπούς εξυπηρετεί
Όπως επισημαίνει η Καλλιόπη Μπάρδου, Ψυχολόγος, με μεταπτυχιακό στις «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, οι εφαρμογές αυτές εξυπηρετούν διάφορους σκοπούς, μεταξύ των οποίων την παρηγοριά, τη διαχείριση του πένθους και του στρες που φέρνει η απώλεια και την αναβίωση καλλιτεχνών με μεγάλο αποτύπωμα (τραγουδιστών ή και ηθοποιών), όπως η Έιμι Γουάνιχαουζ, η Γουίτνεϊ Χιούστον, ο Έλβις Πρίσλεϊ και άλλοι πολλοί με σκοπό την απόδοση φόρου τιμής και τη συνέχιση του έργου τους.
Ωστόσο, υπάρχει και αντίλογος στην επιστημονική κοινότητα, αφού το «Cybernecromancy» μπορεί να εμποδίσει τη διαδικασία του πένθους και να δημιουργήσει μια λανθασμένη έννοια της συντροφικότητας και της προσκόλλησης. Ακόμα, είναι πιθανή και η διαστρέβλωση της προσωπικότητας και των πεποιθήσεων του αποβιώσαντος ατόμου.
Ανύπαρκτη η νομική προστασία
Επιπλέον, σαφώς ανακύπτουν ζητήματα νομικής φύσεως, όπως η έκθεση των προσωπικών και ευαίσθητων δεδομένων των αποβιώσαντων στο διαδίκτυο χωρίς την εξουσιοδοτημένη πρόσβαση στα δεδομένα αυτά.
«Ας ληφθεί επιπλέον υπόψη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, βλέποντας την τεχνολογία να καλπάζει, θέσπισε το 2024 νόμο (AIACT) για τη χρήση του ΑΙ (2024/1684) που αποτελεί και το πρώτο ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο παγκοσμίως, με τέσσερα επίπεδα επικινδυνότητας. Το Cybernecromancy ωστόσο, ουδόλως αναφέρεται, αφήνοντας τα δικαιώματα απορρήτου των αποβιώσαντων απροστάτευτα, όπως υπογραμμίζουν η Άρτεμις Τσίτσικα και η Καλλιόπη Μπάρδου.
Εμπορευματοποίηση της μνήμης των θανόντων
Επιπτώσεις υπάρχουν και στον οικονομικό τομέα, καθώς ανοίγεται μια νέα μορφή καπιταλισμού, με την εμπορευματοποίηση της μνήμης και των προσωπικοτήτων των αποβιώσαντων ατόμων. Εδώ τίθενται σοβαρά ερωτήματα που αφορούν την εκμετάλλευση της ευαλωτότητας των συγγενών για το κέρδος, την ηθική εμπορευματοποίησης των ταυτοτήτων των θανόντων καθώς και ερωτήματα για τις ηθικές ευθύνες των ίδιων των εταιριών.
Ας μην ξεχνάμε άλλωστε το παράδειγμα του τεράστιου εμπορίου που έχει στηθεί γύρω από τον βασιλιά της rock μουσικής Έλβις Πρίσλεϊ και το σπίτι του - την Γκρέισλαντ - , και μάλιστα σε μια εποχή που δεν υπήρχε τεχνητή νοημοσύνη και οι «αναβιώσεις» γίνονταν με ηθοποιούς-σωσίες.
Επιφυλακτική η Gen Z
Σε αυτό το ιντριγκαδόρικο αλλά και φοβιστικό τοπίο, υπάρχουν και κάποια ενθαρρυντικά νέα: Παρά την τεχνολογική εξοικείωση όλων μας - και ειδικότερα των νέων - , η Gen Ζ, φαίνεται αρκετά διστακτική για τη χρήση αυτή.
Σε πρόσφατη έρευνα, το 80% των νέων 18-25 ετών στη Μ. Βρετανία, δήλωσαν ότι δεν θα έκαναν χρήση εφαρμογών ΑΙ με σκοπό να επικοινωνήσουν με έναν αποθανόντα. Επιπλέον, το 27,8% των ίδιων συμμετεχόντων, δήλωσαν ότι δεν θεωρούν φυσιολογική αυτή την τεχνολογική έκφραση, το 22,2% τη χαρακτήρισε «μάλλον παράξενη» και το 16,7% απάντησε ότι την θεωρεί ασέβεια για τη μνήμη του θανόντος.
Καταληκτικά, το Cybernecromancy αναδύθηκε ως μία προσπάθεια ανακούφισης από τον πόνο του πένθους. Όμως, όχι μόνο φαίνεται να οδηγεί σε αντίθετα αποτελέσματα, αλλά φέρνει στο προσκήνιο πολλά ερωτήματα και κινδύνους. Ως κοινωνία δεν διαθέτουμε-τουλάχιστον όχι ακόμη- τα μέσα (π.χ. το αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο) για να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες μιας τέτοιας τεχνολογικής πραγματικότητας. Επιπλέον η νεκρομαντεία του κυβερνοχώρου αποτελεί μια υπενθύμιση πως η Τεχνητή Νοημοσύνη, όπως και οτιδήποτε καινούριο, τεχνολογικό στη ζωή, δεν έρχεται απαλλαγμένο κινδύνων.
