Για έξι χρόνια, οι προσπάθειες της ΕΕ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σημείωναν σταθερή πρόοδο. Αυτό άλλαξε την Τετάρτη το πρωί, σε ένα σκηνικό έντασης και κόπωσης στις Βρυξέλλες, που δείχνει τη μετατόπιση της ΕΕ προς πιο πραγματιστικό και διαπραγματευτικό προσανατολισμό. Και σαφώς έχει επιβραδύνει τον ρυθμό της πράσινης μετάβασης.
Η πρόκληση για τα επόμενα χρόνια θα είναι να διατηρήσει την ηγετική της θέση στην κλιματική αλλαγή, χωρίς να υπονομεύσει τη βιομηχανική της ανθεκτικότητα και την κοινωνική συνοχή στο εσωτερικό της. Επομένως, δεν θα πρέπει μόνο να θέτει στόχους αλλά να διασφαλίσει ότι οι πολιτικές είναι υλοποιήσιμες χωρίς να υπονομεύσουν τη βιομηχανία, την κοινωνική συνοχή ή την ανταγωνιστικότητα.
Παρότι δε, η ΕΕ δεσμεύεται στη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, η αυξημένη εισαγωγή αμερικανικού LNG επιβράδυνε τη μετάβαση σε καθαρότερες πηγές. Ορισμένες χώρες, όπως Γερμανία, Πολωνία, προβάλλουν πλέον την ενεργειακή ασφάλεια ως εξίσου σημαντική με την κλιματική ουδετερότητα. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η πολιτική επιρροή των ΗΠΑ, η οποία συνέβαλε στη μετατόπιση του ευρωπαϊκού λόγου από το «πράσινο καθήκον» στο «πράσινο συμφέρον».
Αλλαγή πολιτικού κλίματος
Μετά από μια μαραθώνια συνεδρίαση των υπουργών για το Κλίμα και το Περιβάλλον που ξεκίνησε το βράδυ της Τρίτης και ολοκληρώθηκε λίγο μετά τις 9 το πρωί, η πλειονότητα των 27 κρατών-μελών της ΕΕ κατέληξε μεν σε συμφωνία για νέους στόχους μείωσης των εκπομπών ρύπων αλλά μόνο αφού αποδυνάμωσε υφιστάμενους νόμους και επιβράδυνε τις εσωτερικές προσπάθειες για τη μείωση αυτή.
Η συμφωνία αντιμετωπίστηκε με ανακούφιση από πολλές κυβερνήσεις και αξιωματούχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που φοβούνταν ένα διπλωματικό φιάσκο λίγο πριν την έναρξη της Διάσκεψης COP30 του ΟΗΕ για το Κλίμα στη Βραζιλία.
Ωστόσο, ανέδειξε και μια αλλαγή πολιτικού κλίματος στην Ευρώπη: μετά από πέντε χρόνια «πράσινων» επιτυχιών, οι πιο σκεπτικιστικές φωνές απέναντι στην πράσινη μετάβαση φαίνεται να έχουν πλέον το πάνω χέρι. Και σίγουρα σε αυτό, έχει συμβάλει και ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει επανειλημμένως χαρακτηρίσει «απάτη του αιώνα» την κλιματική αλλαγή.
Ο Επίτροπος της ΕΕ για το Κλίμα, Βοπκε Χούκστρα, δήλωσε σε συνέντευξή του ότι η ΕΕ εξακολουθεί να διατηρεί ηγετικό ρόλο στα παγκόσμια ζητήματα για το κλίμα, αλλά παραδέχθηκε ότι οι υψηλές ενεργειακές τιμές, η άνοδος της ακροδεξιάς και η πτώση της βιομηχανικής εμπιστοσύνης έχουν ενισχύσει τους επικριτές της πράσινης ατζέντας.
«Η ΕΕ παραμένει προσηλωμένη στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής», είπε, σύμφωνα με το Politico, «αλλά θα ήταν ανόητο να χρησιμοποιήσουμε τις ίδιες συνταγές του παρελθόντος. Αντιμετωπίζουμε μαζικές αλλαγές και πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτές».
Οι νέοι στόχοι
Οι υπουργοί συμφώνησαν σε στόχο για το 2035, όπως απαιτείται από τη Συμφωνία του Παρισιού (2015), αλλά δεν κατάφεραν να καθορίσουν έναν ενιαίο αριθμό: αντ’ αυτού, δεσμεύτηκαν σε μείωση εκπομπών 66,25%–72,5%, χωρίς νομική υποχρέωση.
Για το 2040, ο δεσμευτικός στόχος περιορίστηκε σε 85% μείωση των εγχώριων εκπομπών σε σχέση με το 1990, χαμηλότερα από τον στόχο 90% που είχε υποσχεθεί η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην προεκλογική της εκστρατεία, προκειμένου να εξασφαλίσει την υποστήριξη των Πρασίνων. Το υπόλοιπο 5% θα επιτευχθεί μέσω αγοράς δικαιωμάτων διοξειδίου του άνθρακα από άλλες χώρες εκτός ΕΕ, πληρώνοντας δηλαδή άλλες χώρες για να μειώσουν τις δικές τους εκπομπές.
Επιπλέον, η συμφωνία περιλαμβάνει ρήτρα αναθεώρησης κάθε πέντε χρόνια, που επιτρέπει στην Επιτροπή να τροποποιεί το στόχο ανάλογα με τις οικονομικές και ενεργειακές συνθήκες - κάτι που πολλοί βλέπουν ως «παραθυράκι χαλάρωσης».
Ο Ντίρντερικ Σάμσομ, αρχιτέκτονας της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, χαρακτήρισε το αποτέλεσμα «ντροπιαστικό και κοντόφθαλμο», προσθέτοντας πως οι αγορές δικαιωμάτων θα κοστίσουν το ίδιο με τις εγχώριες περικοπές, χωρίς τα οφέλη επένδυσης και καινοτομίας.
Πολιτικοί συμβιβασμοί
Για να εξασφαλιστεί η συμφωνία, δόθηκαν σημαντικές παραχωρήσεις σε χώρες όπως η Ιταλία, η Πολωνία και η Ρουμανία. Συγκεκριμένα, αναβλήθηκε για έναν χρόνο η εφαρμογή του νέου συστήματος ETS2 (αγορά εκπομπών άνθρακα από οδικές μεταφορές και θέρμανση), επιτράπηκε η παράταση χρήσης βιοκαυσίμων και χαμηλών εκπομπών καυσίμων στις μεταφορές, κάτι που αποδυναμώνει την απαγόρευση πώλησης νέων αυτοκινήτων με κινητήρα εσωτερικής καύσης το 2035 και δόθηκε η δυνατότητα σε βαριές βιομηχανίες να εκπέμπουν περισσότερο, ενώ ο στόχος μπορεί να αναθεωρηθεί προς τα κάτω αν τα ευρωπαϊκά δάση απορροφούν λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα από το αναμενόμενο.
Η Πολωνία αποτέλεσε έναν από τους βασικούς «αντάρτες» των διαπραγματεύσεων, αρνούμενη να στηρίξει το πακέτο μέχρι να εξασφαλίσει την καθυστέρηση του ETS2.
Η Γαλλίδα υπουργός Περιβάλλοντος, Μονίκ Μπαρμύ, αναγνώρισε ότι η τελική συμφωνία κινείται στο χαμηλότερο επίπεδο φιλοδοξίας, τονίζοντας ωστόσο ότι η ΕΕ παραμένει παγκόσμιος ηγέτης στο κλίμα.
Νέα φάση «πραγματισμού»
Ο Χούκστρα υποστήριξε ότι η συμφωνία σηματοδοτεί μια νέα, πιο πραγματιστική φάση της ευρωπαϊκής πολιτικής για το κλίμα, μια προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη τις ανησυχίες των βιομηχανικά εξαρτημένων χωρών αντί να τις αγνοεί.
«Στο παρελθόν ρισκάραμε την ανεξαρτησία και την ανταγωνιστικότητά μας με τρόπους που, ειλικρινά, δεν έπρεπε να έχουμε», είπε, σύμφωνα με το Politico, υπονοώντας πως η νέα πορεία συνδυάζει τη φιλοδοξία για το κλίμα με τη διατήρηση της βιομηχανικής βάσης της Ευρώπης
Συνολικά, η νέα συμφωνία για το 2040 αποτυπώνει την κόπωση των κρατών-μελών απέναντι στην ταχεία πράσινη μετάβαση, αλλά και την ανάγκη να εξισορροπηθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι με την οικονομική πραγματικότητα. Παρότι η Ευρώπη εξακολουθεί να αποτελεί τον πιο ενεργό διεθνή παίκτη στην κλιματική πολιτική, η πολιτική της δυναμική έχει αλλάξει, από το όραμα στη διαχείριση, από τη φιλοδοξία στον συμβιβασμό.
