Σε «τεντωμένο σχοινί» ακροβατεί η Μέση Ανατολή μετά τη δραματική κλιμάκωση με το θάνατο του πολιτικού ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια σε επίθεση στην ιρανική πρωτεύουσα το πρωί της Τετάρτης, όπου είχε μεταβεί για την ορκωμοσία του νέου Ιρανού προέδρου Μασούντ Πεζεσκιάν.
«Η Μέση Ανατολή βρίσκεται τώρα στην κόψη του μαχαιριού», ανέφερε ο Τσαρλς Λίστερ, ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής στην Ουάσιγκτον, εφόσον πλέον μπαίνει στο κάδρο το Ιράν, το οποίο είναι έτοιμο για νέο χτύπημα κατά του Ισραήλ. Εάν η διεθνής διπλωματία δεν καταφέρει να κατευνάσει την ένταση, η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου μπαίνει σε αχαρτογράφητα νερά τόσο σε γεωπολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο, καθώς οι τιμές πετρελαίου έχουν πάρει την ανιούσα στις τελευταίες συνεδριάσεις.
Το νέο σκηνικό αποτελεί για τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου μία τεράστια πρόκληση. Μέσα σε λίγες ώρες, οι ισραηλινές δυνάμεις εξαπέλυσαν αεροπορική επιδρομή στη Βηρυτό με στόχο τον Φουάντ Σουκρ, στρατιωτικό διοικητή της Χεζμπολάχ και έχουν κατηγορηθεί από τη Χαμάς και το Ιράν ότι δολοφόνησαν τον πολιτικό ηγέτη της παλαιστινιακής ομάδας Χανίγια. Το Ισραήλ απάντησε ότι σκότωσε τον Φουάντ Σουκρ, όπως και τον επικεφαλής της στρατιωτικής πτέρυγας της Χαμάς Μοχάμεντ Ντέιφ, χωρίς ωστόσο να σχολιάσει το χτύπημα που σκότωσε τον Χανίγια, καθώς συνήθως ούτε αρνείται ούτε επιβεβαιώνει στοχευμένες δολοφονίες στο Ιράν.
Ο Νετανιάχου αναμφίβολα στοιχηματίζει ότι τα χτυπήματα θα στείλουν ένα μήνυμα αποτροπής στους εχθρούς της χώρας του και θα συσπειρώσουν τους Ισραηλινούς μετά από μήνες πολιτικής αναταραχής. Αλλά πρόκειται για ένα άκρως παρακινδυνευμένο στοίχημα που απειλεί να πυροδοτήσει γενικευμένο πόλεμο στη Μέση Ανατολή, αυτό ακριβώς που φοβόταν η περιοχή μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου και την επακόλουθη επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα.
Η δολοφονία του Χανίγια ανεβάζει το διακύβευμα σε νέο επίπεδο και συσπειρώνει τον «άξονα της αντίστασης» (Συρίας, Ιράν, Λιβάνου, Παλαιστίνης και συμμάχων τους). Η επίθεση της Τεχεράνης επιφέρει ένα ταπεινωτικό πλήγμα όχι μόνο στη Χαμάς, αλλά και στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη συγκυρία. Επίσης, έδειξε ότι το Ισραήλ - το οποίο δεν έχει κρύψει την προθυμία του να στοχεύσει τους ηγέτες της Χαμάς όπου κι αν βρίσκονται - είναι έτοιμο για γενίκευση του πολέμου ακόμη και όταν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους επιδιώκουν απεγνωσμένα την αποκλιμάκωση.
Το Ισραήλ και το Ιράν έχουν ωθήσει ο ένας τον άλλον στο παρελθόν στο χείλος του γκρεμού, αλλά μέχρι στιγμής έχουν καταφέρει να συγκρατηθούν, ιδίως μετά την ανταλλαγή επιθέσεων με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη τον Απρίλιο. Το Ιράν είναι σαφές ότι δεν επιθυμούσε μια άμεση σύγκρουση με το Ισραήλ ή τις ΗΠΑ. Πρωταρχικός του στόχος είναι η επιβίωση της δημοκρατίας, που σημαίνει να κρατά τη σύγκρουση μακριά από τα εδάφη του και να βασίζεται στους μαχητές που υποστηρίζει για να εξουδετερώνουν τις εντάσεις. Ωστόσο, η απόφασή του να εξαπολύσει την πρώτη άμεση επίθεση στο Ισραήλ από ιρανικό έδαφος τον Απρίλιο έδειξε ότι είναι επίσης πρόθυμο να ανεβάσει τους τόνους, εάν αισθάνεται ότι προκαλείται ή βρίσκεται υπό πίεση.
«Άπιαστο όνειρο» η κατάπαυση του πυρός
Ο Χανίγια υπηρέτησε ως αρχηγός του πολιτικού γραφείου της Χαμάς και θεωρήθηκε ως μια πιο μετριοπαθής προσωπικότητα εντός της οργάνωσης - είναι σημαντικό ότι ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων για την κατάπαυση του πυρός με το Ισραήλ και ήταν το πρόσωπο των περιφερειακών διπλωματικών προσπαθειών της ομάδας. Ως εκ τούτου, η δολοφονία του Χανίγια σηματοδοτεί πλήγμα για τη Χαμάς και ουσιαστικά τορπιλίζει τις όποιες βραχυπρόθεσμες πιθανότητες για κατάπαυση του πυρός μεταξύ της παλαιστινιακής ομάδας και του Ισραήλ στο βίαιο πόλεμο στη Γάζα που διανύει τώρα το 10ο μήνα. Μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός πιθανότατα θα παραμείνει «άπιαστο όνειρο» για αρκετούς ακόμη μήνες, αναφέρουν πολιτικοί σχολιαστές.
Ο Υπουργός Εξωτερικών του Κατάρ, Σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν Αλ Θάνι έγραψε στο X: «Οι πολιτικές δολοφονίες και η συνεχιζόμενη στόχευση αμάχων στη Γάζα ενώ συνεχίζονται οι συνομιλίες μας οδηγούν στο ερώτημα, πώς μπορεί να πετύχει η διαμεσολάβηση όταν ένα μέρος δολοφονεί τον διαπραγματευτή από την άλλη πλευρά; Η ειρήνη χρειάζεται σοβαρούς εταίρους και μια παγκόσμια στάση ενάντια στην περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής».
Η κυβέρνηση του Κατάρ φιλοξενεί εδώ και καιρό την πολιτική ηγεσία της Χαμάς. Ο Χανίγια έγινε επικεφαλής της πολιτικής πτέρυγας της Χαμάς το 2017 πριν μετακομίσει στο Κατάρ εξόριστος το 2019. Αφού έφυγε από τη Γάζα τον διαδέχθηκε ο Γιάχια Σινγουάρ, ένας πολύ πιο σκληροπυρηνικός θιασώτης της Χαμάς, ο οποίος πιστεύεται ότι είναι ο εγκέφαλος της επίθεσης της 7ης Οκτωβρίου στο Ισραήλ που σκότωσε περίπου 1.200 ανθρώπους και πήρε άλλους 253 ομήρους, 116 από τους οποίους έκτοτε ελευθερώθηκαν.
Ενώ οι συνομιλίες για κατάπαυση του πυρός συνεχίζονται εδώ και μήνες χωρίς επιτυχία, ο πιο ακραίος Σίνγουαρ - ο οποίος εδρεύει στη Γάζα και λέγεται ότι έχει τον τελευταίο λόγο για τις σημαντικές αποφάσεις της Χαμάς - συχνά σταματά ή διακόπτει τις επικοινωνίες κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων.
Έχουν ξεπεραστεί οι κόκκινες γραμμές;
Από καιρό επικρατεί ο φόβος ότι ένας λάθος υπολογισμός ή μια πρόκληση θα πυροδοτούσε την επόμενη φάση της σύγκρουσης - από τις 7 Οκτωβρίου το Ισραήλ δέχθηκε πυρά από ομάδες που υποστηρίζονται από το Ιράν σε πολλαπλά μέτωπα και εξαπέλυσε πλήγματα σε Ιράν, Συρία, Λίβανο και Υεμένη. Το κρίσιμο ερώτημα είναι τώρα εάν οι όλο και πιο θολές κόκκινες γραμμές έχουν ξεπεραστεί ή πρόκειται να ξεπεραστούν.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τόσο το Ισραήλ όσο και η Χεζμπολάχ προετοιμάζονται για έναν πλήρη πόλεμο από το 2006, στη σύγκρουση 34 ημερών. Τότε, η Χεζμπολάχ επέφερε χτυπήματα στο Ισραήλ και οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι έχουν ξεκαθαρίσει ότι θα προχωρήσουν πολύ πιο σκληρά και ευρύτερα αυτή την φορά, όχι απλώς στοχεύοντας προπύργια μαχητών.
Αυτό θα ήταν καταστροφικό για τον Λίβανο, ένα έθνος βυθισμένο στην οικονομική και πολιτική δυσπραγία και σε κίνδυνο ολοκληρωτικής κατάρρευσης σε περίπτωση ισραηλινής εισβολής. Αλλά οι συνέπειες για το Ισραήλ θα ήταν επίσης υψηλές. Η Χεζμπολάχ, που θεωρείται ευρέως ως ο πιο βαριά οπλισμένος μη κρατικός φορέας στον κόσμο, είναι πολύ πιο τρομερός εχθρός από τη Χαμάς.
Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν πει ότι η Τεχεράνη θα υποστηρίξει τη Χεζμπολάχ με όλα τα μέσα της, εάν ξεσπάσει ένας πλήρης πόλεμος. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει απευθείας χτυπήματα και την κινητοποίηση των μαχητών στον άξονα της αντίστασης - από τους αντάρτες Χούτι στην Υεμένη έως τις σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ και τη Συρία.
Το μεγάλο ερώτημα τώρα είναι πως θα απαντήσει Ιράν, Χαμάς ή Χεζμπολάχ, που έχουν ήδη ορκιστεί εκδίκηση και σε ποιές ενέργειες θα προβούν κατά του Ισραήλ, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω κλιμάκωση και να βυθίσει την περιοχή σε μεγαλύτερο πόλεμο.
Πολλοί περιφερειακοί αναλυτές αναμένουν ότι το Ιράν θα είναι συγκρατημένο στην αντίδρασή του, καθώς έως τώρα έχει δείξει ελάχιστο ενδιαφέρον να πάει σε πόλεμο με το Ισραήλ για να βοηθήσει τη Χαμάς. Οι ανταλλαγές πυραυλικών επιθέσεων μεταξύ Ιράν και Ισραήλ τον Απρίλιο περιορίστηκαν σε μετρημένες επιθέσεις έτσι ώστε να αποφευχθούν σημαντικές ζημιές ή θύματα.
Πώς θα κινηθεί το πετρέλαιο
Μέχρι στιγμής, οι αγορές πετρελαίου έχουν απορροφήσει τους κραδασμούς των κλιμακώσεων στη Μέση Ανατολή, οι οποίες επιδεινώθηκαν κατά διαστήματα από τις εμπορικές διαταραχές που προκλήθηκαν από τις θαλάσσιες επιθέσεις της Χούθι της Υεμένης και από επεισόδια άμεσων εχθροπραξιών μεταξύ Ισραήλ και Ιράν ή της Χεζμπολάχ.
Ο Κλέι Σίγκλ, διευθυντής της παγκόσμιας υπηρεσίας πετρελαίου στην Rapidan Energy Group, δήλωσε στο CNBC ότι οι traders στην αγορά πετρελαίου δεν εκτιμούν ορθά τους γεωπολιτικούς κινδύνους στη Μέση Ανατολή. «Τώρα όμως κινούμαστε σε μια φάση επιδείνωσης στη Μέση Ανατολή που πιστεύουμε ότι θα τραβήξει την προσοχή των traders και θα τους κάνει να απαιτήσουν κάποιο ασφάλιστρο σημαντικού κινδύνου στην τιμή του brent. Θα μπορούσαμε να δούμε μία αύξηση της τάξης των πέντε δολαρίων, ακόμη και πριν από μία πιθανή φυσική διακοπή της προσφοράς», είπε.
«Τα τελευταία γεγονότα σηματοδοτούν μια αρκετά απότομη επιδείνωση που έχει τη δυνατότητα να μας βγάλει από αυτή τη φάση περιορισμένης κλιμάκωσης μεταξύ των εμπλεκόμενων πλευρών που έχουμε δει από τις 7 Οκτωβρίου», πρόσθεσε.
Άλλοι πάλι αναλυτές αμφισβήτησαν τη δυνατότητα της τελευταίας κλιμάκωσης να στηρίξει τις τιμές του πετρελαίου μακροπρόθεσμα. Ο Τάμας Βάργκα, αναλυτής πετρελαίου στην PVM Associates, θεωρεί ότι ο αντίκτυπος δεν θα έχει διάρκεια εκτός και εάν η περαιτέρω κλιμάκωση απειλήσει ξεκάθαρα την παραγωγή από την περιοχή.
Την ίδια άποψη εξέφρασε και ο αναλυτής της UBS Τζιοβάνι Σταυνόβο, ο οποίος υποστηρίζει ότι τα ασφάλιστρα γεωπολιτικού κινδύνου στο πετρέλαιο τείνουν να έχουν διάρκεια μόνο εάν υπάρχουν διαταραχές στον εφοδιασμό. Η αντίδραση των τιμών του πετρελαίου ήταν μέτρια, καθώς μέχρι στιγμής δεν υπήρξαν διαταραχές στην προσφορά, είπε στο CNBC.
