Η περίοδος των Χριστουγέννων είναι παραδοσιακά συνδεδεμένη με αυξημένες αγορές, περισσότερες ηλεκτρονικές συναλλαγές και εντονότερη δραστηριότητα στα κοινωνικά δίκτυα. Είναι όμως και μια περίοδος κατά την οποία οι διαδικτυακές απάτες πολλαπλασιάζονται. Οι ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές προειδοποιούν ότι, με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, οι απατεώνες έχουν γίνει πιο πειστικοί από ποτέ, στοχεύοντας καταναλωτές που χαλαρώνουν την προσοχή τους μέσα στο κλίμα των εορτών.
Όπως επισημαίνουν η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (EBA), η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) και η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA), οι απάτες δεν είναι πια πρόχειρες ή εύκολα αναγνωρίσιμες. Αντίθετα, γίνονται όλο πιο πειστικές, πιο στοχευμένες και συχνά αξιοποιούν εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης για να μιμούνται πραγματικούς ανθρώπους, εταιρείες και θεσμούς.
Οι απατεώνες προσεγγίζουν τα θύματά τους μέσω κοινωνικών δικτύων, εφαρμογών ανταλλαγής μηνυμάτων, email ή απρόσμενων τηλεφωνικών κλήσεων που «ακούγονται» απολύτως αληθινές. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι οικονομική απώλεια, κλοπή ταυτότητας ή ακόμη και σοβαρή ψυχολογική πίεση.
Προειδοποιητικά σημάδια που δεν πρέπει να αγνοείτε
Οι ευρωπαϊκές αρχές επισημαίνουν ότι υπάρχουν κοινά μοτίβα που επαναλαμβάνονται σχεδόν σε όλες τις απάτες. Μια υπόσχεση που μοιάζει υπερβολικά καλή για να είναι αληθινή, ένα επείγον αίτημα για χρήματα ή προσωπικά στοιχεία, καθώς και η πίεση για άμεση δράση, αποτελούν κλασικά προειδοποιητικά σημάδια.
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η χρήση τεχνολογιών κλωνοποίησης φωνής και deepfake. Σε ένα όλο και πιο συχνό σενάριο, ένας καταναλωτής λαμβάνει τηλεφώνημα από άτομο που ακούγεται ακριβώς όπως ένας συγγενής του, για παράδειγμα το παιδί ή ο σύντροφός του. Η φωνή είναι πανικόβλητη και ζητά άμεση οικονομική βοήθεια για ένα «επείγον περιστατικό», όπως ένα ατύχημα ή μια σύλληψη στο εξωτερικό. Στη συνέχεια, στο τηλεφώνημα παρεμβαίνει κάποιος που συστήνεται ως αστυνομικός ή δικηγόρος και ζητά την άμεση αποστολή χρημάτων για «εγγύηση» ή «νομικά έξοδα». Όπως προειδοποιούν οι ευρωπαϊκές αρχές, το γεγονός ότι η φωνή ακούγεται οικεία δεν αποτελεί απόδειξη αξιοπιστίας, καθώς μπορεί να έχει παραχθεί με τεχνητή νοημοσύνη.
Άλλο συχνό σενάριο είναι το phishing. Ένα email ή μήνυμα που φαίνεται να προέρχεται από τράπεζα ή χρηματοοικονομική εταιρεία προτρέπει τον παραλήπτη να επιβεβαιώσει τα στοιχεία του. Ο σύνδεσμος οδηγεί σε ψεύτικη ιστοσελίδα, πανομοιότυπη με την πραγματική, με μοναδικό στόχο την υποκλοπή κωδικών και στοιχείων σύνδεσης.
Όταν η απάτη «ντύνεται» επένδυση
Σημαντικό μέρος των περιστατικών αφορά επενδυτικές απάτες, τόσο σε παραδοσιακά προϊόντα όσο και στον χώρο των κρυπτονομισμάτων. Οι απατεώνες αξιοποιούν διαφημίσεις στα κοινωνικά δίκτυα, ψεύτικες συστάσεις και καλοσχεδιασμένες πλατφόρμες για να δημιουργήσουν την αίσθηση αξιοπιστίας.
Στα crypto, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ψεύτικες πλατφόρμες trading ή staking. Ο χρήστης εγγράφεται σε μια ιστοσελίδα που υπόσχεται σταθερές και «σχεδόν εγγυημένες» αποδόσεις. Στην αρχή βλέπει ψεύτικα κέρδη στον λογαριασμό του και ενδέχεται ακόμη και να του επιτραπεί μια μικρή ανάληψη, ώστε να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη του. Όταν όμως επιχειρήσει να αποσύρει μεγαλύτερα ποσά, του ζητούνται επιπλέον καταβολές για δήθεν φόρους, τέλη δικτύου ή «ενεργοποίηση» του λογαριασμού. Τελικά, η πλατφόρμα εξαφανίζεται και τα κεφάλαια χάνονται οριστικά. Οι ευρωπαϊκές αρχές υπογραμμίζουν ότι στις συναλλαγές με κρυπτονομίσματα τα χρήματα είναι συνήθως μη ανακτήσιμα και ότι οι υποσχέσεις εγγυημένων αποδόσεων αποτελούν σοβαρή ένδειξη απάτης.
Ιδιαίτερα ύπουλες είναι και οι «ρομαντικές» απάτες. Μια διαδικτυακή γνωριμία εξελίσσεται σε σχέση εμπιστοσύνης και σταδιακά μετατρέπεται σε «επενδυτική πρόταση», συχνά σε crypto. Όταν τα χρήματα έχουν πλέον μεταφερθεί, η επικοινωνία διακόπτεται.
Τι συνιστούν οι ευρωπαϊκές αρχές
Το βασικό μήνυμα των EBA, EIOPA και ESMA, μέσα από τα δύο νέα ενημερωτικά φυλλάδια που έδωσαν στη δημοσιότητα, είναι σαφές: σταματήστε για λίγο και σκεφτείτε πριν ενεργήσετε. Οι απατεώνες βασίζονται στον αιφνιδιασμό και στον φόβο. Καμία νόμιμη τράπεζα ή χρηματοπιστωτικό ίδρυμα δεν θα ζητήσει ποτέ PIN, κωδικούς πρόσβασης, στοιχεία e-banking ή να εγκαταστήσετε λογισμικό απομακρυσμένης πρόσβασης στη συσκευή σας.
Οι αρχές συνιστούν επίσης να ελέγχετε πάντα την πηγή των μηνυμάτων και των κλήσεων, να μην ανοίγετε συνδέσμους από ανεπιθύμητα email ή μηνύματα, να χρησιμοποιείτε ισχυρούς και μοναδικούς κωδικούς πρόσβασης και να ενεργοποιείτε τον έλεγχο ταυτότητας πολλαπλών παραγόντων. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται και στις επενδύσεις που παρουσιάζονται ως «ευκαιρία περιορισμένου χρόνου» με χαμηλό ή μηδενικό ρίσκο.
Αν έχετε ήδη πέσει θύμα απάτης
Σε περίπτωση απάτης, η αντίδραση πρέπει να είναι άμεση. Διακόψτε κάθε συναλλαγή, επικοινωνήστε αμέσως με την τράπεζα ή τον πάροχο χρηματοοικονομικών υπηρεσιών μέσω επίσημων καναλιών, αλλάξτε όλους τους κωδικούς πρόσβασης και καταγγείλετε το περιστατικό στις αρμόδιες αρχές.
Οι ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές προειδοποιούν επίσης για τις λεγόμενες «απάτες ανάκτησης χρημάτων», όπου δήθεν εκπρόσωποι αρχών υπόσχονται, έναντι αμοιβής, να ανακτήσουν τις απώλειες που έχετε υποστεί από κάποια πρόσφατη απάτη. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για νέα απάτη και δεν πρέπει να ξεχνάτε πως, το γεγονός ότι πέσατε θύμα απάτης μία φορά δε σημαίνει ότι οι επιτήδειοι δε θα σας βάλουν ξανά στο στόχαστρο.
*Δείτε τις συμβουλές των ευρωπαϊκών αρχών δεξιά, στη στήλη «Σχετικά Αρχεία»
