Η δυνατότητα των χρηματοδοτικών μέσων να συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη χρήση της ενωσιακής χρηματοδότησης στον τομέα της συνοχής δεν αξιοποιείται πλήρως όπως συμπεραίνει σε νέα έκθεσή του το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ). Αν και τα μέσα αυτά παρέχουν τη δυνατότητα επανεπένδυσης των επιστρεφόμενων ποσών, σε πολλές περιπτώσεις αυτά δεν αναδιοχετεύθηκαν σε νέα έργα κατά τη διάρκεια της περιόδου επιλεξιμότητας. Χάθηκε έτσι μια πολύτιμη ευκαιρία για πολλαπλασιασμό του αντικτύπου των επενδύσεων στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής της ΕΕ κατά τη συγκεκριμένη περίοδο.
Στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής της ΕΕ, το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης διατίθεται συνήθως με τη μορφή επιχορηγήσεων. Πρόκειται για ποσά που καταβάλλονται άπαξ και δεν χρειάζεται να επιστραφούν από τους δικαιούχους. Μια εναλλακτική προσέγγιση που συνιστάται για ορισμένα έργα, που είναι βιώσιμα από οικονομική άποψη, είναι η χρήση χρηματοδοτικών μέσων. Τα μέσα αυτά δεν παρέχουν επιχορηγήσεις, αλλά χρηματοδότηση με τη μορφή δανείων, επενδύσεων μετοχικού κεφαλαίου ή εγγυήσεων. Χάρη σε αυτά, έργα που συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της πολιτικής συνοχής της ΕΕ εξασφαλίζουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση που δεν μπορεί να τους παρέχει η αγορά ή καλύτερους όρους από αυτούς που προσφέρει η αγορά.
Σε αντίθεση με τις επιχορηγήσεις, τα κεφάλαια που παρέχονται διά χρηματοδοτικών μέσων πρέπει να επιστραφούν. Τα κεφάλαια που επιστρέφονται μπορούν να χρησιμοποιηθούν και πάλι για τη στήριξη νέων έργων. Έτσι, στη διάρκεια του χρόνου, οι ίδιοι δημόσιοι πόροι μπορούν να βοηθήσουν περισσότερα φυσικά πρόσωπα ή επιχειρήσεις. Πρόκειται για τη λεγόμενη ανακυκλούμενη χρήση των κονδυλίων, γεγονός που εξασφαλίζει την αποδοτικότητα και τη βιωσιμότητα των επενδύσεων που πραγματοποιούνται με τη βοήθεια χρηματοδοτικών μέσων.
Το ποσό που διατέθηκε σε χρηματοδοτικά μέσα από ενωσιακούς πόρους ανήλθε σε 16,9 δισ. ευρώ για την περίοδο 2007-2013, αυξήθηκε σε 31,0 δισ. ευρώ την περίοδο 2014-2020, για να μειωθεί σε 19,4 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027. Εξαιρουμένων των κονδυλίων που ανακατανεμήθηκαν λόγω της πανδημίας COVID-19, κατά τις τρεις αυτές χρηματοδοτικές περιόδους περί το 5 % του προϋπολογισμού της συνοχής διατέθηκε διά χρηματοδοτικών μέσων. Χρήση χρηματοδοτικών μέσων έχουν κάνει σχεδόν όλες οι χώρες της ΕΕ, με μοναδικές εξαιρέσεις την Ιρλανδία και το Λουξεμβούργο.
«Τα κονδύλια της πολιτικής συνοχής έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ως έναν βαθμό, χωρίς όμως να έχουν αναπτύξει το πλήρες δυναμικό τους», δήλωσε ο Alejandro Blanco Fernández, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Μολονότι τα κράτη μέλη ήταν υποχρεωμένα να αναφέρουν στοιχεία σχετικά με την επαναχρησιμοποίηση αυτών των κονδυλίων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν επαλήθευε αυτές τις πληροφορίες με προσοχή, ούτε τις χρησιμοποιούσε για την παρακολούθηση της προόδου. Παραμένει έτσι ακόμη άγνωστο το ύψος των κονδυλίων που επανεπενδύθηκαν τελικά».
Το κλιμάκιο ελέγχου διαπίστωσε ότι η επαναχρησιμοποίηση των επιστρεφόμενων ποσών (επανεισροές) κατά τη διάρκεια της περιόδου επιλεξιμότητας σκόνταφτε σε διάφορα εμπόδια. Μεταξύ αυτών αξίζει να αναφερθούν η πίεση που δέχονται τα κράτη μέλη να εξαντλήσουν πρώτα το σύνολο των πόρων που έχουν διατεθεί στο εκάστοτε χρηματοδοτικό μέσο, ο μακροπρόθεσμος χαρακτήρας ορισμένων επενδύσεων και η εστίαση στην προσέλκυση ιδιωτών επενδυτών. Μετά τη λήξη της περιόδου επιλεξιμότητας, τα χρήματα που επιστρέφονταν από τους αποδέκτες (κληροδοτημένα κεφάλαια) τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούνταν και πάλι για την εξυπηρέτηση των στόχων της πολιτικής συνοχής. Παρόλα αυτά, η ενωσιακή νομοθεσία επιτρέπει τα ποσά αυτά να μετατραπούν σε επιχορηγήσεις, γεγονός που αποδυναμώνει την σκοπούμενη ανακυκλούμενη χρήση.
Αν και με την πάροδο του χρόνου το νομικό πλαίσιο έχει εξελιχθεί, περιλαμβάνοντας πλέον την απαίτηση επανεπένδυσης, το κλιμάκιο διαπίστωσε ότι δεν είναι σαφές με ποιο τρόπο μπορεί να εξασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή επαναχρησιμοποίηση των επανεισροών. Από τα 61 χρηματοδοτικά μέσα που ελέγξαμε από την περίοδο 2014-2020 μόνο 12 επαναχρησιμοποίησαν γενικά επανεισροές κατά τη διάρκεια της περιόδου επιλεξιμότητας για τη στήριξη περαιτέρω επενδύσεων. Άλλα 19 χρησιμοποίησαν ορισμένα από τα επιστραφέντα ποσά για την κάλυψη των δαπανών και αμοιβών διαχείρισης.
Το ΕΕΣ παροτρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις χώρες της ΕΕ να χρησιμοποιούν όσο περισσότερο γίνεται τις επανεισροές από τα χρηματοδοτικά μέσα κατά τη διάρκεια της εκάστοτε χρηματοδοτικής περιόδου. Για τον σκοπό αυτό συνιστάται, πριν ζητηθούν πρόσθετοι πόροι, να επαναχρησιμοποιούνται τα επιστρεφόμενα ποσά και η αυτόματη επαναχρησιμοποίησή τους να γίνει συνήθης πρακτική, έτσι ώστε να ωφελούνται όσο το δυνατόν περισσότερα έργα και περισσότεροι αποδέκτες.
