Σε καθοριστικό παράγοντα για την ενίσχυση και διατήρησης της ανάπτυξης στην Ευρωζώνης αναμένεται να εξελιχθεί την επόμενη διετία η ιδιωτική κατανάλωση. Κι αυτό διότι, όπως εξηγεί σε ανάλυσή της η UBS, εξαιτίας των αμερικανικών δασμών η συμβολή των εξαγωγών στον ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ της Ευρωζώνης αναμένεται να είναι αρνητική την περίοδο 2025/2026, ενώ το 2027/2028 θα είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ουδέτερη.
Ενώ λοιπόν οι οικονομολόγοι αναμένουν να… πάρει μπρος η γερμανική «ατμομηχανή» μέσω δημοσίων επενδύσεων-μαμούθ (συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς), ώστε να ενισχυθεί το ΑΕΠ της Ευρωζώνης, την ίδια στιγμή εναποθέτουν μεγάλο μέρος των ελπίδων τους στη διάθεση -και δυνατότητα- των Ευρωπαίων πολιτών να ξοδέψουν.
Ούτως ή άλλως, η συμβολή της ιδιωτικής κατανάλωσης στο ΑΕΠ της Ευρωζώνης είναι υψηλή -στο 55%- και γι’ αυτό παραμένει σημαντική μεταβλητή στην εξίσωση της ανάπτυξης, αν και τα τελευταία χρόνια οι Ευρωπαίοι καταναλωτές έχουν περάσει από «σαράντα κύματα». Όπως εξηγεί η UBS, το σοκ της αύξησης του κόστους διαβίωσης περιόρισε την κατανάλωση των νοικοκυριών το 2022 και το 2023, στη συνέχεια ο πληθωρισμός άρχισε να αποκλιμακώνεται και η αγοραστική δύναμη βελτιώθηκε προς τα τέλη του 2023, παρόλα αυτά δεν εμφανίστηκαν πειστικά σημάδια αύξησης της ιδιωτικής κατανάλωσης παρά μόνο στο γ’ τρίμηνο του 2024. Κι αυτά διατηρήθηκαν μόνο μέχρι το φετινό β’ τρίμηνο, καθώς το σοκ των αμερικανικών δασμών οδήγησε ξανά σε υποχώρηση.
Αποταμίευση αντί κατανάλωσης
Οι οικονομολόγοι της UBS επισημαίνουν επίσης ότι τα «σημάδια» της ενεργειακής κρίσης και του πληθωρισμού, σε συνδυασμό με τα υψηλά επιτόκια, τις ανησυχίες για τη δημοσιονομική προσαρμογή και, γενικότερα, για το αβέβαιο οικονομικό περιβάλλον, κρατούν τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά σε κατάσταση επιφυλακής. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι Ευρωπαίοι καταναλωτές αυξάνουν την προληπτική αποταμίευση, σε βάρος της κατανάλωσης αγαθών και υπηρεσιών.
Ο ρυθμός αποταμίευσης των νοικοκυριών της Ευρωζώνης βρέθηκε στο 15,4% στο φετινό β’ τρίμηνο, αισθητά πάνω από τον προ πανδημίας μέσο όρο του 13%. Ωστόσο, καθώς τα επιτόκια έχουν μειωθεί από τα μέσα του 2024, το κίνητρο για αποταμίευση έχει περιοριστεί. Κι αυτό είναι σημαντικό διότι, κάθε μείωση κατά 1% του ρυθμού αποταμίευσης ισοδυναμεί με περίπου 24 δισ. ευρώ επιπλέον κατανάλωση ανά τρίμηνο.
Η UBS αναμένει ότι τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά θα μειώσουν τον ρυθμό αποταμίευσής τους, χωρίς όμως να «κάψουν» μεγάλο μέρος από το απόθεμα των αποταμιεύσεών τους, που στο β’ τρίμηνο του 2025 έφτασαν τα 1,3 τρισεκατομμύρια ευρώ (10% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης). Η εξήγηση είναι απλή. Οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν ήδη διοχετεύσει τη ρευστότητά τους σε άλλες επενδύσεις και δεν φαίνονται πρόθυμοι να τις ρευστοποιήσουν για να χρηματοδοτήσουν την κατανάλωση. Παρ’ όλα αυτά, τα υψηλά επίπεδα αποταμιεύσεων λειτουργούν ως ψυχολογικό δίχτυ ασφαλείας σε περιόδους αβεβαιότητας, όπως αναγνωρίζουν οι αναλυτές του οίκου.
Εν τέλει, η ιδιωτική κατανάλωση στην Ευρωζώνη αναμένεται να στηριχθεί από την αύξηση των πραγματικών μισθών. Σύμφωνα με τη UBS, οι ονομαστικοί μισθοί εξακολουθούν να αυξάνονται με ρυθμό κοντά στο 4% ετησίως, ενώ ο πληθωρισμός έχει μειωθεί στο 2%, οδηγώντας σε πραγματική αύξηση γύρω στο 2%. Αν και αναμένεται σταδιακή επιβράδυνση, η πραγματική αύξηση των μισθών θα παραμείνει θετική, στηρίζοντας την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και κατ’ επέκταση την ανάπτυξη της Ευρωζώνης.
Η ελληνική περίπτωση
Για τη (μη) αύξηση των πραγματικών μισθών στην Ελλάδα γράφαμε πρόσφατα στο Insider. Όχι μόνο επειδή πίσω από τους αριθμούς βρίσκονται άνθρωποι που δεν τα βγάζουν πέρα, αλλά και επειδή η «εξάρτηση» του ελληνικού ΑΕΠ από την ιδιωτική κατανάλωση είναι πολύ μεγαλύτερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 55% που προαναφέραμε. Πόσο μεγαλύτερη;
Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι η ιδιωτική κατανάλωση στην Ελλάδα συμβάλλει σε ποσοστό άνω του 70% στον ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ (στοιχεία α’ τριμήνου 2025). Και ενώ το ποσοστό αυτό φέρνει την Ελλάδα στην πρώτη θέση μεταξύ όλων των χωρών της Ε.Ε. των 27, ταυτόχρονα η χώρα βρίσκεται στην προτελευταία θέση ως προς τη συνεισφορά των επενδύσεων, με το σχετικό ποσοστό να βρίσκεται στο 14,3%.
Πέρα από το γεγονός ότι αυτό το 70% είναι δυσανάλογα υψηλό σε σχέση με την παραγωγική βάση της ελληνικής οικονομίας, ένα ακόμα ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι τα ελληνικά νοικοκυριά εμφανίζουν με τον υψηλότερο αρνητικό ρυθμό αποταμίευσης σε όλη την ΕΕ, ο οποίος στο φετινό α’ τρίμηνο διαμορφώθηκε σε 3,6%. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι τα ελληνικά νοικοκυριά, που δεν βλέπουν αύξηση στο πραγματικό τους εισόδημα, είναι σε θέση να αποταμιεύουν όλο και λιγότερα και, ταυτόχρονα, υποχρεώνονται να δαπανούν όλο και μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους. Εδώ, η λέξη-κλειδί είναι το «υποχρεώνονται».
Το 2025 ο μέσος κάτοικος στην Ελλάδα εμφάνισε «καθαρό» εισόδημα 11.791 ευρώ. Στις σημερινές συνθήκες ακρίβειας, η πλειονότητα των ελληνικών νοικοκυριών όχι μόνο δεν είναι σε θέση να αποταμιεύσει αλλά, αντιθέτως, είτε υποχρεώνεται να «τρώει» από αποταμιεύεις που είχε καταφέρει να συγκεντρώσει στο παρελθόν, είτε υποχρεώνεται απλώς να «κόψει» δαπάνες. Και δεν χρειάζεται να είναι κάποιος οικονομολόγος για να αντιληφθεί αυτό που ούτως ή άλλως αποτυπώνεται σε πολλές έρευνες, ότι δηλαδή η κατανάλωση στην Ελλάδα αντικατοπτρίζει κατά κύριο λόγο την προσπάθεια των νοικοκυριών να διατηρήσουν το βιοτικό τους επίπεδο σε ένα περιβάλλον διαρκώς αυξανόμενου κόστους.
Εν κατακλείδι, ενώ συνολικά η Ευρωζώνη θα βασιστεί την επόμενη διετία στην ευημερία των νοικοκυριών προκειμένου να διατηρήσει ικανοποιητικό ρυθμό ανάπτυξης, στην Ελλάδα θα βασιστούμε περισσότερο στις αντοχές τους.
