Σε έναν κόσμο όπου το παγκόσμιο εμπόριο αλλά και οι γεωπολιτικές ισορροπίες μεταβάλλονται, κατακερματίζονται και ανασχηματίζονται, η αυτάρκεια σε κρίσιμους πόρους αναδεικνύεται σε κορυφαία στρατηγική προτεραιότητα. Οι πρώτες ύλες, και ιδιαίτερα εκείνες που χαρακτηρίζονται ως «στρατηγικής σημασίας», εξελίσσονται σε μοχλό ισχύος, επηρεάζοντας τις ισορροπίες όχι μόνο σε επίπεδο οικονομίας και βιομηχανικού ανταγωνισμού, αλλά και στην άμυνα και την ασφάλεια.
Η Deutsche Bank σε ανάλυσή της προσδιορίζει τα δέκα εμπορεύματα που διαμορφώνουν τον νέο παγκόσμιο ανταγωνισμό και, ουσιαστικά, περιγράφει ένα status quo όπου η Κίνα διατηρεί δεσπόζουσα θέση στην παραγωγή και επεξεργασία κρίσιμων πρώτων υλών, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους προσπαθούν να οικοδομήσουν εναλλακτικά δίκτυα προμήθειας, μέσα από επενδύσεις, συμμαχίες και χτίσιμο στρατηγικών αποθεμάτων.
Μέσα σε αυτό το ρευστό σκηνικό, η Ελλάδα αρχίζει να αποκτά έναν όλο και πιο σημαντικό ρόλο, μέσα από συγκεκριμένα projects που ενισχύουν την ευρωπαϊκή αυτάρκεια, εναρμονίζονται με τον σχεδιασμό των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο και αναβαθμίζουν σταδιακά τη γεωπολιτική της αξία.
Το top-10
Οι σπάνιες γαίες βρίσκονται στον πυρήνα της αντιπαράθεσης ΗΠΑ-Κίνας, καθώς είναι απαραίτητες σε αμυντικά και προηγμένα ηλεκτρονικά συστήματα. Η Κίνα ελέγχει πάνω από 90% της αγοράς και δύσκολα θα χάσει την πρωτοκαθεδρία έως το 2030.
Το νικέλιο, κρίσιμο για τις μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων και για κράματα υψηλής αντοχής, παράγεται κυρίως στην Ινδονησία, αλλά η Κίνα κυριαρχεί στην επεξεργασία.
Το κοβάλτιο, επίσης απαραίτητο για μπαταρίες και κινητήρες, προέρχεται κυρίως από το Κονγκό, όπου κινεζικές εταιρείες ελέγχουν σχεδόν όλη την παραγωγή και το 78% της επεξεργασίας.
Ο χαλκός, κρίσιμη πρώτη ύλη για ηλεκτρικά δίκτυα, υποδομές τεχνητής νοημοσύνης και data centers, εξορύσσεται κυρίως στη Χιλή (23% της παγκόσμιας παραγωγής), αλλά η Κίνα ελέγχει το 44% της παγκόσμιας δυναμικότητας κατεργασίας.
Το λίθιο, κρίσιμη πρώτη ύλη για μπαταρίες ιόντων που προορίζονται για οχήματα, δισεκατομμύρια φορητών ηλεκτρονικών συσκευών αλλά και σε υποδομές αποθήκευσης ενέργειας. Μεγαλύτεροι παραγωγοί διεθνώς η Αυστραλία (37%) και η Χιλή (20%), με την Κίνα να εισέρχεται δυναμικά και υπολογίζεται ότι ως το 2030 θα έχει ξεπεράσει την Αυστραλία.
Το γερμάνιο και το γάλλιο, αναντικατάστατα μέταλλα στην παραγωγή ημιαγωγών και οπτικών ινών, παράγονται σχεδόν αποκλειστικά στην Κίνα (99% της παγκόσμιας παραγωγής), που επιβάλλει αυστηρούς ελέγχους εξαγωγών.
Ο γραφίτης, επίσης κρίσιμος για μπαταρίες, λιπαντικά αλλά και για την παραγωγή χάλυβα, βρίσκεται κι αυτός υπό πλήρη κινεζική κυριαρχία (79% της παγκόσμιας παραγωγής).
Στα ορυκτά καύσιμα, το αργό πετρέλαιο παραμένει στο επίκεντρο γεωπολιτικών ανακατατάξεων. Οι κυρώσεις σε Ρωσία και Ιράν στρέφουν τις ροές προς την Ασία, με την Κίνα να απορροφά το 90% του ιρανικού πετρελαίου.
Το φυσικό αέριο ακολουθεί ανάλογη πορεία, καθώς η Ρωσία επαναπροσανατολίζεται στην Ασία και η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει πλήρη απεξάρτηση από τη Ρωσία.
Τέλος, ο άνθρακας παραμένει η «αχίλλειος πτέρνα» της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης. Η παγκόσμια κατανάλωση εξακολουθεί να αυξάνεται και το ορυκτό συμμετέχει με 61% στο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής της Κίνας.
Ελληνικό στρατηγικό «αποτύπωμα» στα μέταλλα
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της ελληνικής προσπάθειας να τοποθετηθεί η χώρα στο επίκεντρο των εξελίξεων, είναι τα projects της Metlen για παραγωγή νικελίου, χαλκού, κοβαλτίου, γαλλίου και γερμανίου. Ειδικά σε ό,τι αφορά το γάλλιο, το project της Metlen είναι το μοναδικό στην Ευρώπη που αφορά βιομηχανική παραγωγή του μετάλλου, ενώ το έργο έχει ενταχθεί επίσημα στη λίστα των έργων στρατηγικής σημασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε μια αγορά όπου η Κίνα ελέγχει σχεδόν το 99%-100% της παγκόσμιας παραγωγής, η ελληνική πρωτοβουλία αποκτά διαστάσεις στρατηγικού asset για ολόκληρη την ΕΕ.
Στρατηγικής σημασίας είναι και το project της Eldorado Gold στις Σκουριές της Χαλκιδικής, που βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο κατασκευής. Το έργο είναι κατά 73% ολοκληρωμένο και η πρώτη παραγωγή συμπυκνώματος χαλκού-χρυσού αναμένεται στο α’ τρίμηνο του 2026. Η Ελλάδα, μέσω του συγκεκριμένου project, έρχεται να προσθέσει μια από τις ελάχιστες νέες πηγές παραγωγής χαλκού εντός ΕΕ.
Στο μεταξύ, η Ελλάδα δηλώνει «παρούσα» και ως κόμβος για την ευρωπαϊκή αυτάρκεια σε κατεργασμένα προϊόντα χαλκού. Κι αυτό, διότι η ElvalHalcor αποτελεί τον μεγαλύτερο παραγωγό προϊόντων χαλκού και κραμάτων χαλκού στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και έναν από τους σημαντικότερους εντός ΕΕ, σε ένα κλάδο όπου η Κίνα ελέγχει το 44% της παγκόσμιας δυναμικότητας κατεργασίας του μετάλλου.
Ελληνικοί υδρογονάνθρακες και ενεργειακές υποδομές
Το μεγαλύτερο, ίσως, κομμάτι της ελληνικής συμμετοχής στο παζλ των στρατηγικών εμπορευμάτων αφορά τον χώρο της ενέργειας, καθώς η Ελλάδα επιχειρεί να τοποθετηθεί ως πύλη για τη διαφοροποίηση των ενεργειακών ροών της Ευρώπης.
Μια από τις πιο πρόσφατες εξελίξεις είναι η συμφωνία για την απόκτηση από την ExxonMobil του 60% της κοινοπραξίας των Helleniq Energy και Energean, στην οποία έχει παραχωρηθεί το μπλοκ 2 στο Ιόνιο. Υπενθυμίζεται ότι η ExxonMobil έχει παρουσία και στην Κύπρο. Λίγους μήνες νωρίτερα, είχε προηγηθεί η ανάδειξη της Chevron, επίσης σε συνεργασία με τη HELLENiQ Energy, σε preferred bidder για τέσσερα υπεράκτια blocks νότια της Πελοποννήσου και της Κρήτης.
Πρόκειται για τις πρώτες μεγάλες παρουσίες αμερικανικών πετρελαϊκών κολοσσών στην περιοχή εδώ και δεκαετίες, γεγονός που προσδίδει στην Ελλάδα γεωστρατηγικό βάρος και ενισχύει το επενδυτικό κύρος της χώρας. Ασφαλώς, σε μεταγενέστερο χρόνο, το ενδεχόμενο εντοπισμού αξιοποιήσιμων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου μπορεί να εξελιχθεί σε πραγματικό game changer για τη χώρα, και όχι μόνο.
Πέρα από το πεδίο των ερευνών για τον εντοπισμό και την αξιοποίηση πιθανών εγχώριων κοιτασμάτων, η Ελλάδα διεκδικεί πλέον ενεργό ρόλο ως κόμβος LNG για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο τερματικός σταθμός στη Ρεβυθούσα, το FSRU της Αλεξανδρούπολης και ο Κάθετος Διάδρομος συνθέτουν ένα πλέγμα που μπορεί να μετατρέψει την Ελλάδα σε κύρια ευρωπαϊκή «αρτηρία» για το αμερικανικό LNG με προφανή γεωστρατηγικά οφέλη για τη χώρα.
Στοχευμένες κινήσεις
Αν και τα παγκόσμια μεγέθη εξακολουθούν να ορίζονται από τις πραγματικά μεγάλες δυνάμεις, η Ελλάδα φαίνεται να κινείται πιο στοχευμένα, αξιοποιώντας τη γεωγραφική της θέση και την ικανότητά της να προσφέρει ουσιαστική προστιθέμενη αξία σε κρίσιμες αλυσίδες εφοδιασμού. Οι πρωτοβουλίες που βρίσκονται σε εξέλιξη ενισχύουν την «ορατότητα» της χώρας στη διεθνή σκηνή ενώ, σε ορισμένα πεδία, της δίνουν τη δυνατότητα να διεκδικήσει ρόλο πρωταγωνιστή σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Μάλιστα, η έμφαση που δίνει πλέον η Ευρωπαϊκή Ένωση στη στρατηγική της αυτονομία και στους νέους στρατιωτικούς εξοπλισμούς προσδίδει σε ορισμένες από αυτές τις ελληνικές πρωτοβουλίες βαρύτητα που υπερβαίνει τα στενά οικονομικά όρια.
