Σε μη βιώσιμα επίπεδα εξακολουθεί να κινείται η παραγωγή αποβλήτων και η χρήση υλικών στην Ευρώπη, γεγονός που καταδεικνύει ότι ο δρόμος προς την κυκλική οικονομία είναι στρωμένος με αγκάθια. Η σπατάλη των υλικών και των πόρων καταγράφει υψηλά ποσοστά ενώ η πράσινη ανάπτυξη αποδυναμώνεται δεδομένου ότι δεν παρατηρείται κλιμάκωση της υιοθέτησης κυκλικών επιχειρηματικών μοντέλων σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Η τελευταία έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος που δημοσιεύθηκε πριν από δύο ημέρες επισημαίνει ότι τόσο η χρήση υλικών όσο και η παραγωγή αποβλήτων δεν παρουσιάζουν σημάδια σημαντικής μείωσης στην ΕΕ. Αυτό δείχνει ότι η ΕΕ δεν έχει ακόμη μεταβεί σε μια κυκλική οικονομία χαμηλής έντασης υλικών και μειωμένης σπάταλης.
Οι πρόσφατα υιοθετημένες πολιτικές που αφορούν την κυκλικότητα των προϊόντων έχουν τη δυνατότητα να σπάσουν τον δεσμό μεταξύ ευημερίας και εντατικής χρήσης υλικών, εάν εφαρμοστούν σωστά και γρήγορα. Ωστόσο, δεν καταγράφονται σημάδια επιτάχυνσης των κυκλικών επιχειρηματικών πρακτικών στα ευρωπαϊκά κράτη. Κάθε πολίτης της ΕΕ εξακολουθεί να χρησιμοποιεί περίπου 14 τόνους υλικών και να παράγει 5 τόνους αποβλήτων ετησίως, επίπεδα τα οποία θεωρούνται μη βιώσιμα.
- Κυκλική οικονομία: Το διακύβευμα για τα προϊόντα μιας χρήσης
- Κυκλική Οικονομία: Οι 7 χώρες που αξιοποιούν πραγματικά τα σκουπίδια τους
Το Όγδοο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον περιλαμβάνει έναν μη δεσμευτικό, πανευρωπαϊκό στόχο για «σημαντική μείωση του αποτυπώματος υλικών και κατανάλωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Με το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση προωθούνται στόχοι μείωση της παραγωγής αποβλήτων έως το 2030 ενώ με το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία του 2020 καθορίζονται μέτρα για τα απόβλητα και τις βασικές αλυσίδες αξίας ώστε να διευκολυνθεί η μετάβαση.
Αναδρομικά, οι τάσεις παρουσιάζουν μια ανάμεικτη εικόνα. Τόσο η παραγωγή αποβλήτων όσο και το αποτύπωμα υλικών της ΕΕ παρουσιάζουν μια σχετικά σταθερή εικόνα από το 2010. Και οι δύο δείκτες δείχνουν σημάδια μιας μέτριας σχετικής αποσύνδεσης από τις δαπάνες για κατανάλωση, υποδεικνύοντας ότι η ΕΕ παρουσιάζει σημάδια βελτίωσης όσον αφορά στη χρήση των πόρων. Οι οικονομικές κρίσεις - όπως το 2020 - επηρεάζουν τη χρήση υλικών και την παραγωγή αποβλήτων. Ωστόσο, και οι δύο ανακάμπτουν όταν η οικονομία ανακάμψει. Από την άλλη πλευρά, τόσο το αποτύπωμα υλικών όσο και οι ποσότητες αποβλήτων κινούνται σε υψηλά επίπεδα, πράγμα που σημαίνει ότι οι στρατηγικές κυκλικής οικονομίας φαίνεται να έχουν μέχρι στιγμής μόνο μικρή επίδραση.
Αναλύοντας τις προοπτικές, ο οργανισμός σημειώνει ότι οι παρατηρούμενες τάσεις για το αποτύπωμα υλικών και την παραγωγή αποβλήτων δείχνουν στενή συσχέτιση με τις καταναλωτικές δαπάνες. Δεν υπάρχει απόλυτη μείωση για κανέναν από τους δύο δείκτες, κάτι που σημαίνει ότι μελλοντικά, εάν η οικονομία της ΕΕ καταγράψει ανάπτυξη, η χρήση υλικών και η παραγωγή αποβλήτων είναι απίθανο να μειωθούν σημαντικά.
Από την άλλη πλευρά, από το 2020, έχει προταθεί (και σε κάποιες περιπτώσεις υιοθετηθεί) ένα ευρύ φάσμα πολιτικών που υποστηρίζουν τη μετάβαση σε μια πιο κυκλική οικονομία. Τέτοιες πολιτικές επικεντρώνονται κυρίως στην κυκλικότητα των προϊόντων, για παράδειγμα με την παράταση της διάρκειας ζωής των προϊόντων (π.χ. ο κανονισμός για τον οικολογικό σχεδιασμό για βιώσιμα προϊόντα και ο κανονισμός για τα προϊόντα δομικών κατασκευών), η οποία έχει τη δυνατότητα να μειώσει τη χρήση υλικών και τα απόβλητα. Ωστόσο, η επίδρασή τους στη χρήση υλικών και τα απόβλητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εφαρμογή τους. Ορισμένα υπάρχοντα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν τη χρήση υλικών παρέχοντας παράλληλα την ίδια υπηρεσία, αλλά το δυναμικό αναβάθμισής τους είναι αβέβαιο.
Η επίτευξη των στόχων για τη μείωση του αποτυπώματος υλικών στην ΕΕ και για την παραγωγή αποβλήτων το 2030 και το 2050 θεωρείται αβέβαιη. Και οι δύο μετρήσεις συνδέονται με την οικονομική ανάπτυξη, γεγονός που καθιστά πολύ δύσκολη τη σημαντική μείωσή τους σε μια οικονομία που ανακάμπτει. Ενώ έχουν θεσπιστεί πολιτικές για να σπάσει αυτός ο σύνδεσμος, υπάρχει έλλειψη τόσο πιο συγκεκριμένων όσο και δεσμευτικών στόχων. Υπάρχει επίσης έλλειψη ισχυρών, στοχευμένων μέσων για την πρόληψη των αποβλήτων και τη μείωση της χρήσης υλικών μέσω, για παράδειγμα, μέτρων από την πλευρά της ζήτησης.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Η Ελλάδα έχει καταγράψει πρόοδο στη μείωση του αποτυπώματος υλικών και στην ανακύκλωση ορισμένων ρευμάτων όπως είναι οι συσκευασίες και τα ΑΕΚΚ (Απόβλητα Εκσκαφών Κατασκευών και Κατεδαφίσεων) αλλά εξακολουθεί να παρουσιάζει σοβαρή υστέρηση στην ανακύκλωση δημοτικών αποβλήτων και στην κυκλική χρήση των υλικών. Όπως επισημαίνει η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, απαιτείται σημαντική επιτάχυνση στις πολιτικές ανακύκλωσης και την κυκλική χρήση των υλικών προκειμένου η χώρα μας να προσεγγίσει τους ευρωπαϊκούς στόχους. Ως προς την κατανάλωση υλικών, η Ελλάδα βρίσκεται χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και έχει επιτύχει μεγαλύτερη μείωση ενώ η ταφή παραμένει η κυρίαρχη μέθοδος διάθεσης με περίπου 80% των δημοτικών αποβλήτων να οδηγούνται σε ΧΥΤΑ. Από την άλλη, το υλικό αποτύπωμα ανά κάτοικο έχει μειωθεί κατά 30% σε ετήσια βάση από το 2010 και είναι χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Σύμφωνα με στοιχεία της Alpha Bank, η παραγωγή αποβλήτων για ορισμένους τομείς όπως είναι η βιομηχανία, η εξόρυξη, οι κατασκευές, οι μπαταρίες και ο αγροτικός τομέας αναμένεται να αυξηθεί μέχρι το 2030 σε σχέση με το 2018 ενώ για τα δημοτικά απόβλητα προβλέπεται ελαφρά μείωση της τάξεως του 3% εάν εφαρμοστούν συγκεκριμένες πολιτικές πρόληψης ενώ για τα αστικά απόβλητα προβλέπεται επίσης ελαφρά μείωση 6% εάν βελτιωθεί το ρυθμιστικό πλαίσιο. Εάν οι ευρωπαϊκές πολιτικές ενσωματωθούν πλήρως (Διευρυμένη Ευθύνη Παραγωγού κλπ), το ποσοστό ανακύκλωσης θα μπορούσε να καταγράψει σημαντική άνοδο ενώ η απόθεση σε ΧΥΤΑ θα μπορούσε να μειωθεί.
