«Η βιοτεχνολογία εξελίσσεται συνεχώς». Μια από τις φράσεις που «πέρασαν» από ανοιχτό μικρόφωνο λίγο πριν ο Ρώσος και ο Κινέζος ηγέτης παρακολουθήσουν από κοινού τη μεγάλη στρατιωτική παρέλαση στην πλατεία Τιενανμέν. Φράση που, σύμφωνα με διεθνή ΜΜΕ, διατυπώθηκε στην κινεζική γλώσσα από τον μεταφραστή του Ρώσου Προέδρου.
Ανεξάρτητα από το πώς οι δύο ηγέτες κατέληξαν να συζητούν περί μεταμοσχεύσεων και... αθανασίας, η αλήθεια είναι ότι η βιοτεχνολογία όχι μόνο εξελίσσεται συνεχώς, αλλά αναδεικνύεται και σε καθοριστικό μέτωπο στον γεωπολιτικό ανταγωνισμό του 21ου αιώνα. Κι αυτό, χάρη στις προοπτικές του κλάδου να αλλάξει ριζικά όσα γνωρίζαμε όχι μόνο για την ανθρώπινη υγεία, αλλά και για μια σειρά από δραστηριότητες που σχετίζονται είτε με την οικονομία, είτε με τις στρατιωτικές δυνατότητες.
Σε έκθεση που έδωσε πρόσφατα στη δημοσιότητα η γαλλική Lazard, αποτυπώνει αυτές τις δυναμικές και καταγράφει πού βρίσκεται σήμερα ο διεθνής γεωπολιτικός ανταγωνισμός γύρω από τον τομέα της βιοτεχνολογίας και πώς θα μπορούσε να διαμορφωθεί στο μέλλον.
Μεταξύ, λοιπόν, των βασικών ευρημάτων της Lazard, που είναι ιδιαίτερα σημαντικά για ένα ευρύ φάσμα «παικτών» του οικοσυστήματος της βιοτεχνολογίας και της χάραξης πολιτικής, ξεχωρίζει η εξέλιξη του κλάδου σε πεδίο αυξανόμενου γεωπολιτικού και τεχνολογικού ανταγωνισμού. «Η αναγνώριση της σημασίας του κλάδου για την εθνική ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη και την ανθρώπινη υγεία αυξάνεται ραγδαία, τοποθετώντας τον στο επίκεντρο της πολιτικής ατζέντας» αναφέρουν οι αναλυτές της Lazard, εξηγώντας ότι αυτό περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα πολιτικών πρωτοβουλιών που εστιάζουν τόσο στην προώθηση (π.χ. επιδοτήσεις για κρίσιμα φάρμακα) όσο και στην προστασία (π.χ. περιορισμοί στις εξαγωγές προηγμένου εργαστηριακού εξοπλισμού) των εθνικών βιοτεχνολογικών τομέων.
Νέο γεωπολιτικό «σύνορο»
Καθώς οι εντάσεις μεταξύ Δύσης και Κίνας βαθαίνουν και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός για την πρωτοκαθεδρία στις προηγμένες τεχνολογίες εντείνεται, ο τομέας της βιοτεχνολογίας έρχεται στο επίκεντρο της χάραξης πολιτικής για την εθνική και οικονομική ασφάλεια.
Στις ΗΠΑ, η δέσμη πολιτικών που στοχεύουν στην προστασία «ευαίσθητων» τεχνολογιών και δεδομένων έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Επί κυβέρνησης Μπάιντεν, η προσοχή επικεντρώθηκε στον ανταγωνισμό γύρω από προηγμένους υπολογιστές, ημιαγωγούς, τεχνητή νοημοσύνη και κβαντική υπολογιστική. Οι Ευρωπαίοι ακολουθούν αντίστοιχα βήματα, ενώ στην Ασία νέοι τεχνολογικοί παίκτες επενδύουν έντονα στην εγχώρια βιομηχανία.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η βιοτεχνολογία προσελκύει αυξανόμενο ενδιαφέρον. Πρόκειται για έναν πολυκλαδικό τομέα που χρησιμοποιεί βιολογικές διαδικασίες για την ανάπτυξη τεχνολογιών με κύρια εφαρμογή στην υγεία, αλλά και σε άλλους τομείς όπως η γεωργία και η βιομηχανική παραγωγή. Ήδη από το 2022, λαμβάνονται μέτρα σε εθνικό επίπεδο που καταδεικνύουν ότι ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός γύρω από τη βιοτεχνολογία κλιμακώνεται. Και αυτό συμβαίνει για τέσσερις βασικούς λόγους.
Κατά πρώτον, η βιοτεχνολογία καθίσταται όλο και πιο κρίσιμη για την οικονομική και εθνική ασφάλεια. Η στρατηγική σημασία της βιοτεχνολογίας για τη χάραξη πολιτικής τροφοδοτείται από την αναγνώριση ότι, όπως οι ημιαγωγοί ή η τεχνητή νοημοσύνη, έχει άμεσο αντίκτυπο στην εθνική ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα του συστήματος υγείας. Η πανδημία του COVID-19 κατέδειξε πόσο κρίσιμος είναι ο κλάδος και, ως αποτέλεσμα, η βιοτεχνολογία διεισδύει πλέον στις βασικές συζητήσεις περί εθνικής ασφάλειας, βιοασφάλειας και ανθεκτικότητας σε πανδημίες.
Κατά δεύτερον, η βιοτεχνολογία έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως «πολλαπλασιαστής ισχύος» για άλλες κρίσιμες τεχνολογίες. Μπορεί να επιταχύνει την πρόοδο σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η αμυντική τεχνολογία ή η γεωργική παραγωγή. Ένα παράδειγμα είναι τα γενετικά δεδομένα που χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης. Επίσης, η βιοτεχνολογία συμβάλλει στην ανάπτυξη οπλικών συστημάτων, στη βελτίωση διαδικασιών βιομηχανικής παραγωγής ή στην αξιοποίηση γενετικών βάσεων δεδομένων για παρακολούθηση πληθυσμών. Με αυτό τον τρόπο, ο κλάδος λειτουργεί όχι μόνο αυτόνομα αλλά και ως κρίσιμος υποστηρικτής άλλων τεχνολογικών οικοσυστημάτων.
Η διάχυση είναι ο τρίτος από τους λόγους που μετατρέπουν τη βιοτεχνολογία σε πεδίο γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Παραδοσιακά, η καινοτομία και η παραγωγή στη βιοτεχνολογία ήταν συγκεντρωμένες σε εύρωστες εταιρείες και δημόσια ερευνητικά ιδρύματα της Ευρώπης, των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας. Σήμερα, η καινοτομία είναι εφικτή από μεμονωμένους δρώντες, ακόμα και από μη παραδοσιακούς. Χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Νότια Κορέα επιχειρούν να καλύψουν την απόσταση έναντι των παραδοσιακών δυνάμεων και απειλούν να τις ξεπεράσουν.
Τέλος, οι ανησυχίες γύρω από την οικονομική ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα οδηγούν σε έντονη ενσωμάτωση της βιοτεχνολογίας στη χάραξη πολιτικής. Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ επιδιώκουν να μειώσουν τις εξαρτήσεις τους από την Κίνα στις εφοδιαστικές αλυσίδες και να διατηρήσουν την τεχνολογική πρωτοκαθεδρία τους. Ταυτόχρονα, όμως, η Κίνα επενδύει μαζικά στη βιομηχανία βιοτεχνολογίας, ενισχύοντας την αυτάρκειά της και δημιουργώντας ισχυρές βιομηχανικές στρατηγικές. Εν τέλει, ο ανταγωνισμός δεν αφορά μόνο την καινοτομία, αλλά και την πολιτική διαχείριση της αγοράς και των τιμών των φαρμάκων.
Σε ευρύτερο επίπεδο, η βιοτεχνολογία μοιράζεται ομοιότητες με άλλους κρίσιμους τεχνολογικούς τομείς, όπως οι ημιαγωγοί, όσον αφορά τις αλυσίδες εφοδιασμού και τα «σημεία συμφόρησης». Ωστόσο, παρουσιάζει πρόσθετες προκλήσεις, καθώς οι περισσότερες τεχνολογίες της έχουν άμεσες εφαρμογές στην υγεία και στη διατήρηση της ζωής, γεγονός που καθιστά πιο περίπλοκη τη χάραξη πολιτικής. Σε αντίθεση με τους ημιαγωγούς, για παράδειγμα, η βιοτεχνολογία επηρεάζει άμεσα την ανθρώπινη ζωή και το περιβάλλον, γεγονός που ενισχύει τη στρατηγική της σημασία, αλλά ταυτόχρονα δυσκολεύει τη ρύθμιση και τη διαμόρφωση πολιτικών που δεν θα παρεμποδίζουν την καινοτομία ή τη θεραπεία των ασθενών.
Σύνθετο περιβάλλον
Η Lazard επισημαίνει, στα βασικά ευρήματα της έρευνάς της, ότι η γεωπολιτική επιρροή καθοδηγεί όλο και περισσότερο τις επενδυτικές αποφάσεις στον τομέα της βιοτεχνολογίας, πέρα από τους παραδοσιακούς οικονομικούς και αγοραστικούς παράγοντες. Μάλιστα, κατά την τελευταία δεκαετία, οι γεωπολιτικοί παράγοντες ήταν ο βασικός λόγος για άνω του 50% των άμεσων ξένων επενδύσεων στον κλάδο, σημειώνοντας αύξηση σχεδόν 20% σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία.
Στο μεταξύ, ο ρόλος της Κίνας στη βιοτεχνολογία αυξάνεται ραγδαία και δημιουργεί ένα νέο ανταγωνιστικό τοπίο. Η άνοδος της Κίνας αμφισβητεί τις παγιωμένες δυναμικές της αγοράς στη βιοτεχνολογία, όπου η παραδοσιακή τεχνολογική υπεροχή των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας βρίσκεται πλέον υπό σοβαρή πίεση. Με τη σειρά της, η εντατικοποίηση του ανταγωνισμού, οι έλεγχοι στις εξαγωγές και οι προσπάθειες αποσύνδεσης των εφοδιαστικών αλυσίδων κατακερματίζουν τον κλάδο και ωθούν διάφορα κράτη να μεταφέρουν την καινοτομία στο έδαφός τους. Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί αφενός εμπόδια στις επενδύσεις, αφετέρου δημιουργεί και νέα μονοπάτια καινοτομίας.
Βασικές κατηγορίες βιοτεχνολογιών
