Στάσιμη παραμένει η ανακύκλωση πλαστικών τόσο στη Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα λόγω της υπολειτουργίας των ελεγκτικών μηχανισμών, του υψηλού ενεργειακού κόστους, της περιορισμένης προόδου στη συλλογή και της εισαγωγής υλικών από τρίτες χώρες. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία που διέπεται από την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», μέσω της διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού (EPR) δεν εφαρμόζεται από όλους τους υπόχρεους δυναμιτίζοντας τη χρηματοδότηση και τα κίνητρα για ανακύκλωση. Στην Ελλάδα, η εφαρμογή του μέτρου υλοποιείται μέσω των Συλλογικών Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ), υπό την εποπτεία του ΕΟΑΝ. Ωστόσο, η εισφοροδιαφυγή εκτιμάται στο 50%. Πολλοί υπόχρεοι παραγωγοί δεν εγγράφονται στο Εθνικό Μητρώο Παραγωγών (ΕΜΠΑ) και δεν καταβάλλουν τις εισφορές που τους αναλογούν, στερώντας πολύτιμους πόρους από το σύστημα.
Διαβάστε ακόμα: Παγκόσμια ανησυχία για την ανακύκλωση πλαστικών – Τι δείχνουν οι αριθμοί
Στην πρόσφατη μελέτη “HDPE & PP Market in Europe” (Απρίλιος 2025) του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Βιομηχανιών Ανακύκλωσης (Plastics Recyclers Europe – PRE) επισημαίνεται η στασιμότητα που σημειώνει η ανακύκλωση πλαστικών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, η συνολική δυναμικότητα ανακύκλωσης για πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας και πολυπροπυλένιο στα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε. και τρεις επιπλέον χώρες παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη το 2023 σε σχέση με το προηγούμενο έτος, στους 3,5 εκατομμύρια τόνους. Αντίστοιχη είναι η εικόνα και για το ευρέως χρησιμοποιούμενο PET, που συναντάται σε πλήθος συσκευασιών τροφίμων, όπου το τελευταίο διάστημα καταγράφεται ακόμη και μείωση της εγκατεστημένης δυναμικότητας για την παραγωγή ανακυκλωμένου υλικού. Εκτός από την απουσία ελεγκτικών μηχανισμών και υποδομών/πρωτοβουλιών συλλογής, ανασταλτικό παράγοντα αποτελούν και οι εισαγωγές από τρίτες χώρες.
Χωρίς ενιαίους και αποτελεσματικούς ελέγχους, οι εισαγωγές ανακυκλωμένων και παρθένων πολυμερών πραγματοποιούνται με όρους που διαταράσσουν τον ανταγωνισμό, υπονομεύουν την αξιοπιστία του ευρωπαϊκού ανακυκλωμένου προϊόντος και εν τέλει αποθαρρύνουν τις επενδύσεις από τις επιχειρήσεις. Και αυτό γιατί πρόκειται για μια άνιση μάχη ανάμεσα σε μια αυστηρά ρυθμιζόμενη ευρωπαϊκή αγορά και σε έναν ανταγωνισμό από τις τρίτες χώρες που λειτουργεί, σε πολλές περιπτώσεις, εκτός πλαισίου περιβαλλοντικών κανόνων και της απαιτούμενης κοινωνικής ευθύνης.
Την ίδια ώρα, η ανάγκη για βελτίωση της ανακύκλωσης πλαστικών είναι επιτακτική. Οι στόχοι του Κανονισμού για τις Συσκευασίες και τα Απόβλητα Συσκευασίας (PPWR) προβλέπουν σημαντική αύξηση της ανακυκλωμένης πρώτης ύλης έως το 2030. Η επίτευξή τους, όμως, δεν εξαρτάται μόνο από τη θέσπιση ποσοτικών υποχρεώσεων, αλλά από τη δυνατότητα του ίδιου του συστήματος να λειτουργήσει αποτελεσματικά, από την παραγωγή έως την τελική επαναχρησιμοποίηση.
Η ανακύκλωση των πλαστικών γίνεται πράξη μόνο όταν τα δευτερογενή υλικά αξιοποιούνται ως πρώτες ύλες στη βιομηχανία. Πέραν της διαλογής στην πηγή, της συλλογής, της μεταφοράς και της ανάκτησής τους σε διαφορετικές κατηγορίες, απαιτούνται επιπλέον στάδια επεξεργασίας, ώστε τα ανακυκλώσιμα πλαστικά να καταστούν κατάλληλα για επαναχρησιμοποίηση. Για να λειτουργήσει το σύστημα στην πράξη απαιτείται και θεσμικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο.
Ταυτόχρονα, απαιτείται ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς και την εξασφάλιση ισότιμων όρων.
Οι προτάσεις των φορέων
Ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος και οι εταίροι του, Plastics Europe και EuPC, έχουν κάνει έκκληση στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και την Πολιτεία να προχωρήσουν άμεσα σε μια δέσμη στοχευμένων μέτρων, με προτεραιότητα στα εξής:
• Άμεση πάταξη της εισφοροδιαφυγής στα ΣΣΕΔ, με πλήρη εφαρμογή της υποχρεωτικής εγγραφής στο ΕΜΠΑ.
• Ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών για την εποπτεία της αγοράς και την καταπολέμηση της αθέμιτης πρακτικής.
• Καθιέρωση αυστηρών ελέγχων με πιστοποίηση της ποιότητας και της προέλευσης κάθε εισαγόμενου υλικού.
• Αναβάθμιση των υποδομών διαλογής, ώστε μεγαλύτερο ποσοστό των αποβλήτων να καταλήγει πράγματι σε ανακύκλωση
Ταυτόχρονα, ο ΣΒΠΕ εκφράζει την προσδοκία η εφαρμογή του νόμου για το Σύστημα Επιστροφής Εγγυοδοσίας (DRS) να αποτελέσει ένα λειτουργικό και εφαρμόσιμο εργαλείο, που θα ενισχύσει ουσιαστικά τη συλλογή πλαστικών συσκευασιών και θα αυξήσει τα ποσοστά ανακύκλωσης. Ο Σύνδεσμος δηλώνει ότι θα στηρίξει ενεργά την Πολιτεία και τους αρμόδιους φορείς στην υλοποίηση αυτής της μεταρρύθμισης, η οποία μπορεί, υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις, να αποφέρει μετρήσιμα αποτελέσματα και να δημιουργήσει προστιθέμενη αξία για την κυκλική οικονομία.
ΣΒΠΕ: Τα πλαστικά πρέπει να αποτελέσουν μέρος της λύσης
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ο ρόλος τους στην προστασία της ανθρώπινης ζωής υπήρξε καταλυτικός. Από τις μάσκες και τα γάντια έως τα διαφανή διαχωριστικά στα φαρμακεία και τα νοσοκομεία, το πλαστικό λειτούργησε ως ασπίδα για τις ζωές μας. Σήμερα, κανένα σύστημα υγείας παγκοσμίως δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς πολυμερή υλικά. Καθετήρες, αποστειρωμένες συσκευασίες, σωληνώσεις και συστήματα υποστήριξης ζωής.
Αντίστοιχα, στην καθημερινότητα, τα πλαστικά προστατεύουν τα τρόφιμα από αλλοιώσεις και σπατάλη, μειώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα στις μεταφορές χάρη στο χαμηλό βάρος τους και αποτελούν βασικό συστατικό σχεδόν κάθε ηλεκτρικής και ηλεκτρονικής συσκευής.
Σύμφωνα με τον ΣΒΠΕ, οι εναλλακτικές δεν είναι απαραίτητα φιλικότερες προς το περιβάλλον. Πολλά υποκατάστατα υλικά παρουσιάζουν υψηλότερη ενεργειακή κατανάλωση και έχουν μεγαλύτερο περιβαλλοντικό ίχνος, όπως έχουν επισημάνει πλείστες, ανεξάρτητες ευρωπαϊκές μελέτες.
«Το πρόβλημα, επομένως, δεν έγκειται στο ίδιο το πλαστικό, αλλά στον τρόπο με τον οποίο το διαχειριζόμαστε μετά τη χρήση του. Απαιτείται μια νέα, ώριμη κουλτούρα διαχείρισης, όπου τα πλαστικά δεν θα αντιμετωπίζονται ως απόβλητα, αλλά ως πολύτιμοι πόροι, ικανοί να επιστρέψουν στην παραγωγή, να επαναχρησιμοποιηθούν και να υποστηρίξουν την κυκλική οικονομία. Αυτή η κουλτούρα δεν οικοδομείται με απαγορεύσεις, αλλά με συνεργασία. Με κοινή προσπάθεια από την Πολιτεία, τη βιομηχανία και την κοινωνία των πολιτών. Με αύξηση της ανακύκλωσης, καινοτόμα υλικά, τεχνολογίες ανάκτησης και επενδύσεις σε υποδομές και μηχανισμούς ελέγχου. Μόνο έτσι μπορούμε να αξιοποιήσουμε πλήρως το πραγματικό δυναμικό του πλαστικού. Για τον Σύνδεσμο Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος, η ανακύκλωση, η επαναχρησιμοποίηση, η καινοτομία και η ενίσχυση των υποδομών είναι ο μόνος δρόμος προς ένα βιώσιμο αύριο. Σε αυτή τη διαδρομή, τα πλαστικά έχουν πρωταγωνιστική θέση. Ως πολύτιμος σύμμαχος, ακόμα και για την υπαρξιακή πρόκληση που αντιμετωπίζει το ανθρώπινο είδος, την κλιματική αλλαγή, όπως ανέδειξε η μελέτη της McKinsey “Climate impact of plastics”.
Σε μια εποχή που τα μεγάλα διακυβεύματα της ανάπτυξης, της βιωσιμότητας και της τεχνολογικής προσαρμογής διασταυρώνονται με την καθημερινότητα των πολιτών και τις στρατηγικές επιλογές των επιχειρήσεων, η διαχείριση των πλαστικών αποκτά νέα διάσταση. Δεν αποτελεί πλέον συμμόρφωση με τις περιβαλλοντικές νομοθεσίες, αλλά εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αναθεώρησης αντιλήψεων και πολιτικών για τη βιώσιμη χρήση των πόρων.
Η αξιοποίηση του πλαστικού στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας, η αναβάθμιση των υποδομών, η επένδυση στην καινοτομία και η ενίσχυση της ανακύκλωσης συγκροτούν το περίγραμμα ενός διαφορετικού υποδείγματος. Μιας κουλτούρας όπου ζητούμενο δεν θα είναι η υποκατάσταση των πλαστικών, αλλά η βελτίωση της διαχείρισης τους καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους», αναφέρει ο Σύνδεσμος.
