Ο θάνατος του Αλεξέι Ναβάλνι σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής στη μετασοβιετική ιστορία και χαράσσει μια οριστική γραμμή κάτω από το βραχύβιο πείραμα της Ρωσίας με τη δημοκρατία, αναφέρει σε άρθρο του το Politico, ενώ επισημαίνει πως για πολλούς Ρώσους μετά από αυτό το τραγικό γεγονός, η τελευταία αχτίδα ελπίδας για τη δημοκρατία έχει θαφτεί.
Όπως τονίζει για χρόνια, ο Ναβάλνι και ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ήταν εγκλωβισμένοι σε μία βάναυση μάχη που ήταν απίθανο να τελειώσει χωρίς τον θάνατο ενός από αυτούς.
Ακόμη και στη φυλακή, ο Ναβάλνι ήταν ένα σύμβολο ότι υπήρχε κάποιο είδος αντίθεσης στην μονοανδρική βασιλεία του Πούτιν. Χωρίς αυτόν, η μετάβαση του Πούτιν στο απόλυτο πολιτικό άτρωτο έχει διασφαλιστεί, μόλις ένα μήνα πριν από τις εκλογές που αναμένεται να εδραιώσουν την κυριαρχία του για περισσότερο από δύο δεκαετίες.
Αγκάθι στην πλευρά του Κρεμλίνου
Αρχικά ένας δικηγόρος που έγινε μπλόγκερ κατά της διαφθοράς, η μεταμόρφωση του Ναβάλνι στον πιο έντονο αντίπαλο του Κρεμλίνου για περισσότερο από μια δεκαετία αντικατοπτρίζει τη διολίσθηση της Ρωσίας στον αυταρχισμό.
Πήρε για πρώτη φορά στο προσκήνιο για τον ρόλο του στην οργάνωση διαμαρτυριών το 2011 και το 2012, απογοητεύοντας τις κατηγορίες για εκλογική νοθεία και για την επιστροφή του Πούτιν στο Κρεμλίνο για τρίτη προεδρική θητεία.
Αυτές οι διαδηλώσεις συγκέντρωσαν μαζική υποστήριξη με ορισμένες από τις διαδηλώσεις στη Μόσχα να προσελκύουν πλήθη δεκάδων χιλιάδων. Ο Ναβάλνι επινόησε μια φράση περιγράφοντας το κυβερνών κόμμα της Ενωμένης Ρωσίας ως το «κόμμα των κλεφτών και των απατεώνων», το οποίο στη συνέχεια έγινε σύνθημα για τους υποστηρικτές του.
Η δυνατότητά του να γίνει γνήσια απειλή για τον Πούτιν φάνηκε για πρώτη φορά το 2013, όταν κέρδισε περισσότερο από το ένα τέταρτο των ψήφων για τον δήμαρχο της Μόσχας έναντι του υποψηφίου του Κρεμλίνου.
Από τότε, δεν έπαψε ποτέ να είναι αγκάθι στο Κρεμλίνο.
Οι μέθοδοι για τη φίμωση του Ναβάλνι εξελίχθηκαν με την άνοδο του αναστήματος του, με τις αρχές να γίνονται όλο και πιο βαριές. Αποκλείστηκε από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης και καταδικάστηκε με κατηγορίες υπεξαίρεσης, οι οποίες οδήγησαν σε ποινή με αναστολή και φυλάκιση για τον αδελφό του, σε αυτό που πολλοί θεώρησαν ως προσπάθεια εκβιασμού να τον παραγκωνίσουν από την πολιτική ζωή.
Όμως ο Ναβάλνι επέδειξε μια ακλόνητη ικανότητα να αντέχει την πίεση και να μετατρέπει τα γεγονότα προς όφελός του. Δημιούργησε ένα εκτεταμένο δίκτυο προεκλογικών γραφείων ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2018 σε αντίθεση με οτιδήποτε έχει ξαναδεί στη Ρωσία, αξιοποιώντας μια νέα γενιά κυρίως νέων και ατρόμητων Ρώσων για να τον βοηθήσει.
Αν και του απαγορεύτηκε να συμμετέχει στις εκλογές, αυτός και η ομάδα του συνέχισαν να επηρεάζουν την πολιτική, βρίσκοντας τρόπους να χρησιμοποιήσει το σύστημα του Κρεμλίνου εναντίον του και να αποτρέψει τους υποψηφίους υπέρ του Κρεμλίνου στο εκλογικό θάλαμο.
Το 2019, ο Ναβάλνι φαινόταν ενθουσιασμένος από τις ανανεωμένες διαδηλώσεις κατά του Κρεμλίνου, που αυτή τη φορά πυροδοτήθηκαν από νοθευμένες εκλογές για την πόλη της Μόσχας και τη φυλάκιση ακτιβιστών. Πάντα προκλητικός και απεριόριστα αποφασισμένος, επέμεινε ότι το 2019 δεν θα ήταν επανάληψη του 2011-2012.
Μιλώντας σε μια κουβέντα κοντά σε μια σκηνή διαμαρτυρίας, είπε: «Όλο και περισσότεροι άνθρωποι εμπλέκονται, πολλοί από τους οποίους δεν ενδιαφέρθηκαν ποτέ πριν για την πολιτική. Είναι πολύ σημαντικό και είμαστε στην αρχή. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι τελείως διαφορετικό, όσον αφορά το μέγεθος και τη διάρκεια. Οι προηγούμενες διαμαρτυρίες έσβησαν γρήγορα. Τώρα εμπλέκονται νέοι άνθρωποι».
Αλλά τελικά, το Κρεμλίνο αύξησε την καταστολή του και κατέστειλε ακόμη πιο σκληρά. Τα συλλαλητήρια σταμάτησαν.
Εκθέτοντας τους ανθρώπους του Πούτιν
Ίσως το πιο σημαντικό, αυτός και η ομάδα του κατέκτησαν την ψηφιακή εποχή, συνδυάζοντας τον πολιτικό ακτιβισμό με την ψυχαγωγία σε εντυπωσιακά βίντεο στο YouTube, εκθέτοντας την πολιτική ελίτ της Ρωσίας ως διεφθαρμένη και εκφυλισμένη και συντρίβοντας την αύρα του απαραβίαστου γύρω από τον Πούτιν και τους φίλους του. Ενέπνευσαν μια σειρά από μιμίδια και σύμβολα διαμαρτυρίας. Υπήρχε η χρυσή βούρτσα τουαλέτας σε σχέση με ένα αξεσουάρ περίπου 800 δολαρίων που εντοπίστηκε σε μια πολυτελή κατοικία στη Μαύρη Θάλασσα που φέρεται να ανήκει στον Πούτιν. Υπήρχαν αθλητικά παπούτσια και λαστιχένιες πάπιες σε ένα νεύμα για την τάση του πρώην προέδρου Ντμίτρι Μεντβέντεφ να παραγγέλνει ρούχα μέσω Διαδικτύου και ένα μεγάλο σπίτι για πάπιες στο κτήμα του.
Χρώμα και δηλητήριο
Με την πάροδο των ετών, οι ρωσικές αρχές κατέφευγαν όλο και περισσότερο στη βία για να καταστείλουν την αντιπολίτευση. Οι διαμαρτυρίες στους δρόμους αντιμετωπίζονταν με ξυλοδαρμούς από την αστυνομία και ποινές φυλάκισης για τους συμμετέχοντες.
Ο Ναβάλνι ψεκάστηκε δύο φορές με αντισηπτική πράσινη βαφή, με το δεύτερο περιστατικό έξω από το γραφείο του στη Μόσχα το 2017 να έχει ως αποτέλεσμα ένα σοβαρό έγκαυμα στο δεξί του μάτι.
Αλλά το αποκορύφωμα ήρθε το καλοκαίρι του 2020, όταν έπεσε αναίσθητος στο αεροπλάνο για τη Μόσχα μετά από μια επίσκεψη στο Τομσκ της Σιβηρίας ενόψει των περιφερειακών εκλογών.Για μέρες ακροβατούσε στα πρόθυρα του θανάτου, ενώ οι υποστηρικτές του προσπαθούσαν να διαπραγματευτούν την απελευθέρωσή του στο εξωτερικό για θεραπεία και οι Ρώσοι γιατροί κωλυσιεργούσαν, επικαλούμενοι χαμηλή αρτηριακή πίεση μεταξύ άλλων ψευδών λόγων για να τον κρατήσουν υπό την επίβλεψή τους.
Μετά από δύο ημέρες σε κώμα, μεταφέρθηκε τελικά με αεροπλάνο στο νοσοκομείο Charité του Βερολίνου και διαπιστώθηκε ότι ο Ναβάλνι είχε δηλητηριαστεί με τον νευροπαραλυτικό παράγοντα Novichok της σοβιετικής εποχής, επιβεβαιώνοντας τις ευρέως διαδεδομένες υποψίες για ανάμειξη του Κρεμλίνου.
Πριν από τη δηλητηρίαση, ο Ναβάλνι δεν ήταν πάντα ομαδικός παίκτης και συχνά βρισκόταν σε αντιπαράθεση με άλλους ηγέτες της εύθραυστης και κατακερματισμένης αντιπολίτευσης της Ρωσίας.
Αντιμετώπισε επίσης επικρίσεις σχετικά με την τακτική του και τις εθνικιστικές και ξενοφοβικές απόψεις του παρελθόντος, προκαλώντας την οργή των Ουκρανών και ορισμένων Ρώσων παραμένοντας αμφίθυμος σχετικά με το μέλλον της Κριμαίας, της χερσονήσου που προσαρτήθηκε από τη Μόσχα το 2014.
Επιστροφή από το χείλος του γκρεμού
Ο Ναβάλνι επέζησε ως εκ θαύματος από τη δηλητηρίαση και επέστρεψε δυναμικά.
Στην πρώτη του συνέντευξη μετά την ανάκτηση των αισθήσεών του, ειρωνεύτηκε ακόμη και την κυβέρνηση για την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας, αστειευόμενος με τον δημοσιογράφο Γιούρι Ντουντ ότι «κανένα από τα σχέδια του Πούτιν δεν είναι επιτυχημένο».
Σε ένα βίντεο έρευνας μαζί με τον ερευνητικό ιστότοπο Bellingcat, αποκάλυψε στη συνέχεια το σχέδιο δολοφονίας του και έφτασε στο σημείο να ξεγελάσει έναν από τους εμπλεκόμενους Ρώσους πράκτορες σε τηλεφωνική ομολογία.
Ήταν ένας ακόμη εξευτελισμός για το Κρεμλίνο, αποκαλύπτοντας τις ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας ως ανίκανες και χλευάζοντας τις τακτικές τους.
Εν τω μεταξύ, τηρώντας μια προηγούμενη παράδοση, ο Πούτιν αρνιόταν να αποκαλέσει τον Ναβάλνι με το όνομά του, αναφερόμενος σε αυτόν ως “τον ασθενή του Βερολίνου”. (Ακόμη και την Παρασκευή, ο Πούτιν διατήρησε το χαρακτηριστικό γνώρισμά του να μην καταδέχεται να αναφερθεί στον αντίπαλό του, παρά την ευκαιρία που είχε να το κάνει σε μια δημόσια εμφάνιση σε ένα εργοστάσιο).
Η μοιραία απόφαση
Το 2021, αν και θα μπορούσε να παραμείνει στην εξορία, ο Ναβάλνι πήρε την τολμηρή -και τελικά μοιραία- απόφαση να επιστρέψει στη Ρωσία.
«Αν τα πιστεύω σου αξίζουν κάτι, πρέπει να είσαι πρόθυμος να τα υπερασπιστείς.Και αν χρειαστεί, να θυσιάσεις κάτι», δήλωσε ο Ναβάλνι τον περασμένο μήνα, σχετικά με τον λόγο της επιστροφής του.
Συνελήφθη αμέσως μετά την προσγείωσή του, επειδή δεν ανέφερε στις ρωσικές αρχές πού ακριβώς βρισκόταν, ενώ υποβαλλόταν σε θεραπεία στη Γερμανία, παραβιάζοντας έτσι τους όρους της αναστολής του.
Ενώ βρισκόταν στη φυλακή, ένα ρωσικό δικαστήριο κήρυξε το Ίδρυμά του κατά της διαφθοράς ως «εξτρεμιστική» οργάνωση, οδηγώντας τους υπαλλήλους και τους εθελοντές του στην παρανομία ή στην εξορία.
Αυτό, καθώς και οι νόμοι περί στρατιωτικής λογοκρισίας, που ψηφίστηκαν στον απόηχο της πλήρους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, κατέστειλαν κάθε εναπομείνασα ελπίδα συντονισμένης διαμαρτυρίας κατά του Κρεμλίνου και του πολέμου του.
Η υγεία του ήταν γνωστό ότι επιδεινωνόταν κατά τη διάρκεια της κράτησής του.Πέρασε 295 ημέρες από τα τελευταία τρία χρόνια σε κελί απομόνωσης – την τελευταία φορά μόλις μερικές ημέρες πριν από τον θάνατό του.
Τον Ιανουάριο, φαινόταν αδύναμος σε ένα βίντεο που κυκλοφόρησε από μια ακόμη δικαστική ακρόαση διάσκεψης, αυτή τη φορά στη λεγόμενη φυλακή υψίστης ασφαλείας Polar Wolf 40 μίλια βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, όπου είχε μεταφερθεί μετά την καταδίκη του σε 19 χρόνια φυλάκισης.
Μετά τον θάνατό του Ναβάλνι, οι φόβοι πλέον αφορούν στην ασφάλεια του Βλαντίμιρ Καρά-Μούρζα, ενός άλλου εξέχοντος αντιπάλου του Πούτιν, ο οποίος μαραζώνει στη φυλακή.
«Είμαστε ασυνήθιστα δυνατοί»
Ο Πούτιν, όπως φάνηκε, είχε νικήσει. Κι όμως, ο Ναβάλνι δεν το πίστευε αυτό. Και όσο δεν το πίστευε αυτός, το ίδιο δεν πίστευε και μια ομάδα Ρώσων.
Μέσω των δικηγόρων του, κατάφερε να διατηρήσει ενεργή παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (για την οποία οι ίδιοι αντιμετωπίζουν τώρα διώξεις, με τρεις δικηγόρους στη φυλακή και δύο στην εξορία), μοιράζοντας περιοδικά τις απόψεις του για την επικαιρότητα και συνεχίζοντας να σκιαγραφεί την άποψή του για την «υπέροχη Ρωσία του μέλλοντος».
Χρησιμοποίησε τις ατελείωτες ακροάσεις του στο δικαστήριο ως πολιτική πλατφόρμα για να καλέσει τους Ρώσους να μην χάσουν την ελπίδα τους και να αστειευτεί εις βάρος του καθεστώτος Πούτιν – κάποια στιγμή αφηγήθηκε μια σκηνή από τον “Χάρι Πότερ” στην οποία ένας χαρακτήρας λέει στον μάγο να μην αισθάνεται μοναξιά, γιατί “αυτό θα ήθελε ο Βόλντεμορτ”.
Αντίποδας σε ό,τι αντιπροσωπεύει ο Πούτιν
Ο Ναβάλνι ήταν ο αντίποδας σε ό,τι αντιπροσωπεύει ο Πούτιν. Όχι μόνο πολιτικά, αλλά και όσον αφορά την προσωπική του ζωή. Στις συγκεντρώσεις ο Ναβάλνι ήταν προστατευτικός προς τη σύζυγό του, Γιούλια, πάντα έτοιμος να την αγκαλιάσει, προστατεύοντάς την από μια αγέλη πιεστικών δημοσιογράφων και εικονοληπτών.
Ο Ναβάλνι ήταν πάντα το καναρίνι στο ανθρακωρυχείο, που προκαλούσε το Κρεμλίνο να δείξει το πραγματικό του πρόσωπο. Και με τον θάνατό του, η μάσκα έπεσε.
Ενώ τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης και ο Πούτιν παρέμειναν σιωπηλοί για τον θάνατο του Ναβάλνι, οι προπαγανδιστές του Κρεμλίνου έδειξαν με το δάχτυλο τη Δύση.
Ο Πούτιν επιδιώκει την πολιτική αθανασία και γι’ αυτό ο Ναβάλνι έπρεπε να πεθάνει. Όχι επειδή, κλεισμένος σε ένα κελί απομόνωσης στην Αρκτική, αποτελούσε πραγματικά μια βιώσιμη απειλή για το Κρεμλίνο, αλλά επειδή όσο παρέμενε ζωντανός, παρέμενε και η ελπίδα των Ρώσων ότι κάποια μορφή αντιπολίτευσης ήταν δυνατή.
«Μην τα παρατάτε»
Σήμερα, για πολλούς Ρώσους, με τον θάνατο του Ναβάλνι, η τελευταία αχτίδα ελπίδας για τη δημοκρατία έχει θαφτεί. Δεν θα τους επιτραπεί να δείξουν τη θλίψη τους σε δημόσια μνημόσυνα χωρίς να συλληφθούν. Θα χύσουν όμως πολλά δάκρυα κρυμμένοι πίσω από τις κουρτίνες των σπιτιών τους.
Γι’ αυτούς, ο Ναβάλνι έχει ένα μήνυμα από τον τάφο: “Μην τα παρατάτε”, είπε στο βραβευμένο με Όσκαρ ντοκιμαντέρ για τη ζωή του, απαντώντας στην ερώτηση του δημοσιογράφου για το τι θα έλεγε στους Ρώσους σε περίπτωση δολοφονίας του.
«Αν συμβεί αυτό σημαίνει ότι είμαστε ασυνήθιστα δυνατοί, αφού αποφάσισαν να με σκοτώσουν. Οπότε θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε αυτή τη δύναμη και να μην τα παρατήσετε»”…
