Έγινε ξεκάθαρο στο πακέτο ελαφρύνσεων της φετινής ΔΕΘ το μήνυμα για το πόσο λελογισμένα και από πολλές πλευρές περιορισμένα είναι τα λεφτά που υπάρχουν: 1,729 δισ. ευρώ είναι το κόστος των μέτρων για το 2026. Είναι ακριβώς στο όριο των περιθωρίων που θέτουν οι σύνθετοι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ (βάζουν πλαφόν ακόμη και στη διανομή υπαραπόδοσης προηγούμενων ετών).
Με αυτά τα δεδομένα, η επιλογή για μία μεγάλη παρέμβαση στο φορολογικό πεδίο με επίκεντρο την κλίμακα, αντί για κατανομή των παροχών σε διάσπαρτα μέτρα είναι ορθή. Και πράγματι φέρνει οφέλη σε ένα μεγάλο εύρος πολιτών (μισθωτών, συνταξιούχων, εισοδηματιών, αγροτών και ελεύθερων επαγγελματιών). Οι ανάγκες όμως είναι πολλές για κινήσεις που επίσης έχουν σημασία και πρέπει να πάρουν σειρά τα επόμενα χρόνια. Για παράδειγμα, σε μία μεγάλου εύρους φορολογική μεταρρύθμιση θα ήταν αναγκαία (ειδικά αυτόν τον καιρό της ακρίβειας και των μισθολογικών αναπροσαρμογών), μια τιμαριθμοποίηση της φορολογικής κλίμακας. Αλλά και μία ταχύτερη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών θα βοηθούσε και το διαθέσιμο εισόδημα, όπως και την επιχειρηματικότητα. Και άλλα πολλά για μία οικονομία και κοινωνία που ακόμη πληρώνει για τα μνημόνια.
Προφανώς λοιπόν η διασφάλιση της δημοσιονομικής σταθερότητας παραμείνει -και ορθώς- κορυφαία προτεραιότητα. Επιπλέον, οι περιορισμοί στον «κουμπαρά» της ΔΕΘ δεν προέρχονται μόνο από τα δεδομένα που δημιουργούν οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ, αλλά και από άλλες ανάγκες που πρέπει να καλυφθούν: το νέο μέτωπο των αυξημένων αμυντικών δαπανών, αλλά και το υψηλό κόστος εξυπηρέτησης του χρέους.
Άρα, ο μόνος «υγιής» τρόπος για να διασφαλισθεί, αλλά και για να μεγαλώσει ο «κουμπαράς» της ΔΕΘ στο μέλλον είναι ένα ισχυρό αναπτυξιακό αποτύπωμα, μία σταθερά υψηλή άνοδος του ΑΕΠ. Μόνο που πλέον ούτε τούτο δεν είναι δεδομένο.
Η ανακοίνωση για άνοδο του ΑΕΠ κατά 1,7% το τρίμηνο Απριλίου- Ιουνίου, έναντι ανάπτυξης 2,2% τους πρώτους τρεις μήνες του 2025 μεταφέρει και αυτή πολλά μηνύματα. Η οικονομία, ναι μεν αντέχει, αλλά βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η ανάπτυξη παραμένει ισχυρή στην Ελλάδα, αλλά με ρυθμό κοντά στον μέσο κοινοτικό (1,5%). Και ναι, ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ δέχθηκε πιέσεις από τα εν πολλοίς «τεχνικά» ζητήματα των αποθεμάτων, αλλά οι πιέσεις προήλθαν και από αλλού: από τη μείωση των εξαγωγών αγαθών, από τον περιορισμό της ανόδου της κατανάλωσης (με πιο καθοριστική την ιδιωτική στο 1,1%), αλλά και με μία άνοδο επενδύσεων στο 6,5%, που θα μπορούσε να είναι και πιο ταχεία δεδομένης της ωρίμανσης των κοινοτικών και όχι μόνο έργων. Να βάλουμε και με μία άλλη παράμετρο: είχαμε μεγάλη μείωση των εισαγωγών κατά 4,8% στα αγαθά (και κατά 3,2% συνολικά αν μετρηθεί και η άνοδος 1,5% σε τουριστικές και μεταφορικές υπηρεσίες). Η μείωση των εισαγωγών τονώνει την ανάπτυξη (γιατί είναι εισόδημα που φεύγει από τη χώρα) και άρα η ανάπτυξη θα ήταν ακόμη πιο αργή αν δεν υπήρχε αυτή η μείωση. Μία μείωση που δείχνει όμως εν μέσω έξαρσης έργων και επενδύσεων υπάρχει πίεση στην εγχώρια καταναλωτική αγορά.
Για να κλείσουμε με το θέμα ΑΕΠ και να το συνδέσουμε με την επόμενη ημέρα, να θέσουμε μία ακόμη παράμετρο: είναι αποδεκτό πως το πιο μεγάλο μέρος της ανόδου του ΑΕΠ στην Ελλάδα οφείλεται στα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης, ενώ χωρίς αυτά θα αυξανόταν κάτι λιγότερο από 1% ετησίως. Επιπλέον αν πέρα από το Ταμείο Ανάκαμψης μειωνόταν και η ροή Κοινοτικού χρήματος για το ΕΣΠΑ και την ΚΑΠ, τότε θα μιλάγαμε ακόμη και για αρνητικό δείκτη ΑΕΠ, δηλαδή για ύφεση.
Καθώς λοιπόν απομένουν 11 μήνες «ζωής» για το Ταμείο Ανάκαμψης και οι επενδυτικές δαπάνες θα (πρέπει) να τρέξουν πολύ γρήγορα, το πιο πιθανό σενάριο είναι στο άμεσο μέλλον ένα ΑΕΠ με άνοδο άνω του 2%. Το θέμα είναι τι γίνεται μετά. Τι γίνεται μετά το 2026 όταν θα πρέπει να μάθουμε να «ζούμε» χωρίς αυτά τα εξτρά κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά και με πιθανόν λιγότερα λεφτά από το ΕΣΠΑ και από την ΚΑΠ. Ο Πρωθυπουργός προανήγγειλε «αγώνα» για να μη μειωθούν τα εν λόγω κονδύλια τα οποία «βρίσκονται κάτω από πίεση στον επόμενο προϋπολογισμό» της ΕΕ. Και όλα αυτά σε μία δύσκολη παγκόσμια συγκυρία που προφανώς μας επηρεάζει ως χώρα.
Είμαστε λοιπόν μπροστά σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Τούτο είναι ξεκάθαρο και από τα υπόλοιπα μηνύματα που περιείχε η ομιλία από το βήμα της ΔΕΘ με τον Πρωθυπουργό να αναφέρεται σε ένα «κλίμα ανατροπών που δεν φαίνεται να βρίσκει εύκολα την ισορροπία του: με πολέμους, γεωστρατηγικές μεταβολές που εκπέμπουν απειλητική αβεβαιότητα στη γειτονιά μας, με την αναμέτρηση των δασμών να κλονίζει πλέον όλες τις οικονομίες, με την κλιματική κρίση να προκαλεί ολοένα και πιο συχνές καταστροφές, με την τεχνητή νοημοσύνη να αλλάζει τα πάντα -επαναλαμβάνω, τα πάντα-, εγείροντας πρωτόγνωρες ευκαιρίες αλλά και τεράστιες προκλήσεις». Να προσθέσουμε στις προκλήσεις τη γήρανση του πληθυσμού, την κρίση στην αγορά κατοικίας, τους τριγμούς στον πρωτογενή τομέα και βεβαίως την ακρίβεια που εξαερώνει ταχύτατα το μέρισμα που συλλέγεται κάθε χρόνο.
Ο μόνος δρόμος, η μόνη επιλογή σε αυτό το σταυροδρόμι είναι να μπορούμε ως οικονομία να έχουμε ενδογενή και βιώσιμη ανάπτυξη. Τούτο ωστόσο απαιτεί ένα άλμα με δομικές αλλαγές που πρέπει να ολοκληρωθούν ή να δρομολογηθούν. Υπάρχουν δεκάδες μεταρρυθμίσεις που είναι ενταγμένες στο Ταμείο Ανάκαμψης (καθώς συνδέει επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις), καθώς και στα σχέδια δράσης των υπουργείων. Επιπλέον στη ΔΕΘ ξεδιπλώθηκαν 4 πεδία βασικών μεταρρυθμίσεων με ορίζοντα το 2030, με ειδική αναφορά από τον Πρωθυπουργό και στον ΟΠΕΚΕΠΕ και σε ανάλογη δράση που θα αναληφθεί για «όλες τις άλλες εκφάνσεις του πελατειακού κράτους, όπου αυτές εξακολουθούν να εμφανίζονται».
Οι μεταρρυθμίσεις και η θωράκιση της οικονομίας και της κοινωνίας είναι η μόνη επιλογή. Το θέμα όμως είναι να γίνουν οι τομές και τα άλματα που έχει ανάγκη η χώρα έγκαιρα και χαράσσοντας μία πορεία που δεν θα είναι ευάλωτη σε πισωγυρίσματα.
